পাঠটোৰ চমু বিৱৰণ:
- বিষয়: সমাজ বিজ্ঞান
- অধ্যায়/পাঠ: অধ্যায় ০২ (অর্থনীতি বিজ্ঞান)
- পাঠ্যক্ৰম: ছেবা
- মূল বিষয়বস্তু: এই পাঠত দৰিদ্ৰতা, জনসংখ্যা, নিবনুৱা আৰু মুদ্ৰাস্ফীতিৰ দৰে অৰ্থনৈতিক সমস্যাসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
পাঠৰ নাম: মূল অৰ্থনৈতিক সমস্যাসমূহ
প্ৰশ্ন ১: সংজ্ঞা লিখা (ক) দৰিদ্ৰতা (খ) নিবনুৱা (গ) জনসংখ্যা ঘনত্ব (ঘ) লিংগ অনুপাত (ঙ) চৰম দৰিদ্ৰতা (চ) আপেক্ষিক দৰিদ্ৰতা (ছ) বহনক্ষম উন্নয়ন (জ) সেউজ অর্থনীতি
উত্তৰ:
- (ক) দৰিদ্ৰতা: দৰিদ্ৰতা এনে এক অৱস্থা য’ত এজন ব্যক্তি জীৱনৰ মৌলিক প্ৰয়োজন যেনে খাদ্য, বাসস্থান, শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যৰ সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত হয়।
- (খ) নিবনুৱা: যিসকল লোকে দেশৰ প্ৰচলিত মজুৰিত কাম কৰিবলৈ ইচ্ছুক আৰু সক্ষম হৈও কর্মসংস্থান নাপায়, তেওঁলোকক নিবনুৱা বোলা হয়।
- (গ) জনসংখ্যা ঘনত্ব: কোনো এখন ঠাইৰ প্ৰতি বৰ্গ কিলোমিটাৰত বাস কৰা লোকৰ সংখ্যাক জনসংখ্যা ঘনত্ব বোলা হয়।
- (ঘ) লিংগ অনুপাত: কোনো ঠাইৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰতি হাজাৰ পুৰুষৰ বিপৰীতে মহিলাৰ সংখ্যাক লিংগ অনুপাত বোলা হয়।
- (ঙ) চৰম দৰিদ্ৰতা: গাঁও অঞ্চলত দৈনিক ২৪০০ কেলৰি আৰু চহৰত ২১০০ কেলৰিৰ ন্যূনতম খাদ্য আহৰণ কৰিব নোৱাৰিলে চৰম দৰিদ্ৰতা বোলা হয়।
- (চ) আপেক্ষিক দৰিদ্ৰতা: সমাজত সাধাৰণ জীৱন-যাত্ৰাৰ মান বজাই ৰাখিবলৈ ন্যূনতম আয় উপাৰ্জন কৰিব নোৱাৰিলে আপেক্ষিক দৰিদ্ৰতা বোলা হয়।
- (ছ) বহনক্ষম উন্নয়ন: বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতৰ সুৰক্ষাৰ অনুকূল হোৱা বিবেচনাসম্পন্ন উন্নয়ন ব্যৱস্থাক বহনক্ষম উন্নয়ন বোলা হয়।
- (জ) সেউজ অৰ্থনীতি: পৰিৱেশৰ ভাবুকি দূৰ কৰি বহনক্ষম উন্নয়ন লাভ কৰা অৰ্থনীতিক সেউজ অৰ্থনীতি বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ২: দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখা কি? গাঁও অঞ্চল আৰু চহৰ অঞ্চলৰ দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখা কি?
উত্তৰ: দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখা হ’ল ভাৰতৰ পৰিকল্পনা আয়োগৰ কেলৰি ভিত্তিক সংজ্ঞা, য’ত গাঁও অঞ্চলত দৈনিক ন্যূনতম ২৪০০ কেলৰি আৰু চহৰ অঞ্চলত ২১০০ কেলৰি খাদ্য আহৰণ কৰিব নোৱাৰিলে দৰিদ্ৰ বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ৩: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ জনসংখ্যা কিমান?
উত্তৰ:
- ভাৰতবৰ্ষ: ১২১ কোটি
- অসম: প্ৰায় ৩ কোটি ১২ লাখ
প্ৰশ্ন ৪: বিশ্বৰ মাটিকালিৰ কিমান শতাংশ ভাৰতত আছে?
উত্তৰ: ২.৪ শতাংশ
প্ৰশ্ন ৫: ভাৰতৰ সৰ্বাধিক লিংগ অনুপাত থকা ৰাজ্য কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: কেৰেলা, ১০৮৪
প্ৰশ্ন ৬: অসমৰ জনসংখ্যা ঘনত্ব কিমান?
উত্তৰ: ৩৯৭ জন
প্ৰশ্ন ৭: ছদ্মবেশী নিবনুৱা কাক বোলে?
উত্তৰ: গাঁও অঞ্চলত কৃষিকাৰ্যত নিয়োজিত থকা শ্ৰমিক যিসকলৰ অতিৰিক্ত উৎপাদন শূন্য হয়, কিন্তু দেখাত কামত লাগি থকা যেন লাগে, তেওঁলোকক ছদ্মবেশী নিবনুৱা বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ৮: মুদ্ৰাস্ফীতি কি?
উত্তৰ: নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে দ্ৰব্যমূল্য বৃদ্ধি বা মুদ্ৰামূল্য হ্ৰাস পোৱা অৱস্থাক মুদ্ৰাস্ফীতি বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ৯: মুদ্ৰাস্ফীতিৰ কাৰণ কি কি?
উত্তৰ:
- (ক) চাহিদাজনিত
- (খ) ব্যয়জনিত
প্ৰশ্ন ১০: দমিত মুদ্ৰাস্ফীতি কাক বোলে?
উত্তৰ: চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণৰ দ্বাৰা মুদ্ৰাস্ফীতিক মুক্ত মুদ্ৰাস্ফীতিতকৈ কম কৰি ৰখা অৱস্থাক দমিত মুদ্ৰাস্ফীতি বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ১১: অবিধিগত খণ্ডত শ্ৰমিকৰ সংখ্যা কিমান থাকে?
উত্তৰ: ১০ জনতকৈ কম
প্ৰশ্ন ১৩: বহনক্ষম উন্নয়নৰ সংজ্ঞাটো কোনখন আয়োগে কেতিয়া আগবঢ়াইছিল?
উত্তৰ: “Brundtland” আয়োগে ১৯৮৭ চনত।
প্ৰশ্ন ১৪: পৰিৱেশ চিন্তাবিদসকলে মানুহৰ চিন্তা আৰু কৰ্মৰ মূলমন্ত্ৰ কি হোৱাটো বিচাৰে?
উত্তৰ: “চিন্তা বিশ্বব্যাপী হওক, কাৰ্যপন্থা স্থানীয় হওক” (Think globally, act locally)
দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন ১: ভাৰতবৰ্ষত জনসংখ্যা বৃদ্ধি সমস্যাৰ মূল কাৰণবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: ভাৰতত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল:
- (ক) উচ্চ জন্মহাৰ: মৃত্যুহাৰৰ তুলনাত জন্মহাৰ বেছি হোৱা আৰু পৰিয়াল পৰিকল্পনা কাৰ্যকৰী নোহোৱা।
- (খ) নিৰক্ষৰতা: শিক্ষাৰ অভাৱত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ সমস্যাৰ প্ৰতি সজাগতা কম।
- (গ) দৰিদ্ৰতা: মৌলিক প্ৰয়োজন পূৰণৰ অক্ষমতাই নিবনুৱা আৰু দৰিদ্ৰতা বঢ়ায়।
- (ঘ) সামাজিক অজ্ঞতা: গাঁও অঞ্চলত শিক্ষাৰ অভাৱত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰতি উদাসীনতা।
- (ঙ) জনসংখ্যা শিক্ষাৰ অভাৱ: শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ নোহোৱাত চৰকাৰী আঁচনিৰ সুবিধা গ্ৰহণত অক্ষমতা।
প্ৰশ্ন ২: দৰিদ্ৰতা কাক কয়? দৰিদ্ৰতা সীমাৰেখাই কিদৰে দৰিদ্ৰতা নিৰূপণ কৰে। ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: দৰিদ্ৰতা হ’ল এনে এক অৱস্থা য’ত ব্যক্তি মৌলিক প্ৰয়োজন (খাদ্য, বাসস্থান, শিক্ষা, স্বাস্থ্য)ৰ পৰা বঞ্চিত হয়। দৰিদ্ৰতা সীমাৰেখাই কেলৰি ভিত্তিত নিৰূপণ কৰে:
- গাঁও অঞ্চল: দৈনিক ২৪০০ কেলৰি
- চহৰ অঞ্চল: দৈনিক ২১০০ কেলৰি
এই ন্যূনতম কেলৰি আহৰণ কৰিব নোৱাৰিলে দৰিদ্ৰ বোলা হয়। গাঁওত শাৰীৰিক পৰিশ্ৰম বেছি হোৱাৰ বাবে কেলৰিৰ প্ৰয়োজন বেছি।
| বৰ্ষ | গ্ৰামাঞ্চল | চহৰাঞ্চল |
|---|---|---|
| ২০০০-২০০১ | ৩২৮ টকা | ৪৫৪ টকা |
| ২০০৫-২০০৬ | ৩৬৮ টকা | ৫৫৮ টকা |
প্ৰশ্ন ৩: মুদ্ৰাস্ফীতি কাক বোলে? মুদ্ৰাস্ফীতি নিয়ন্ত্ৰণৰ মূল পদ্ধতিসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: মুদ্ৰাস্ফীতি হ’ল দৰ স্তৰৰ একেৰাহে বৃদ্ধি। নিয়ন্ত্ৰণৰ পদ্ধতি:
- (ক) মৌদ্ৰিক নীতি: বেংক হাৰ বৃদ্ধি কৰি ঋণ হ্ৰাস কৰা।
- (খ) ৰাজকোষীয় নীতি: চৰকাৰী ব্যয় কৰ্তন আৰু কৰ বৃদ্ধিৰে চাহিদা হ্ৰাস কৰা।
- (গ) উৎপাদন বৃদ্ধি নীতি: সম্পদৰ ব্যৱহাৰ বঢ়াই যোগান বৃদ্ধি কৰা।
প্ৰশ্ন ৪: নিবনুৱা সমস্যা কাক বোলে? ইয়াৰ প্ৰকাৰ কি কি? এই সমস্যাৰ মূল কাৰণসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: নিবনুৱা হ’ল যিসকল কাম কৰিবলৈ ইচ্ছুক আৰু সক্ষম হৈও কৰ্মসংস্থান নাপায়।
প্ৰকাৰ: গ্ৰাম্য, চহৰীয়া, ঋতুজ, ছদ্মবেশী, ঔদ্যোগিক, শিক্ষিত।
কাৰণ:
- দ্ৰুত জনসংখ্যা বৃদ্ধি
- নিয়োগবিহীন উন্নয়ন
- স্থবিৰ কৃষি উন্নয়ন
- ঔদ্যোগিকৰণৰ মন্থৰ গতি
- ত্ৰুটিপূৰ্ণ শিক্ষা ব্যৱস্থা
প্ৰশ্ন ৫: চমুটোকা লিখা – (ক) ঋতুজ নিবনুৱা (খ) চাহিদাজনিত আৰু ব্যয়জনিত মুদ্ৰাস্ফীতি (গ) বহনক্ষম উন্নয়ন
উত্তৰ:
- (ক) ঋতুজ নিবনুৱা: কৃষি শ্ৰমিকৰ বছৰৰ কিছু সময় নিয়োজিত আৰু বাকী সময় নিবনুৱা হৈ থকা অৱস্থা।
- (খ) চাহিদাজনিত আৰু ব্যয়জনিত মুদ্ৰাস্ফীতি: চাহিদাজনিত – দ্ৰব্যৰ চাহিদা বৃদ্ধিৰ ফলত মূল্য বৃদ্ধি; ব্যয়জনিত – উৎপাদন ব্যয় বৃদ্ধিৰ ফলত মূল্য বৃদ্ধি।
- (গ) বহনক্ষম উন্নয়ন: পৰিৱেশৰ অনিষ্ট নকৰি বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতৰ অনুকূলে উন্নয়ন।
প্ৰশ্ন ৬: দৰিদ্ৰতা নিমূলকৰণৰ বাবে প্ৰথমে কোনখন পঞ্চবাৰ্ষিকী পৰিকল্পনাত লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: পঞ্চম পঞ্চবাৰ্ষিকী পৰিকল্পনাত।
প্ৰশ্ন ৭: পঞ্চম পৰিকল্পনাত কোনখন আঁচনি যুগুত কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: ন্যূনতম প্ৰয়োজন আঁচনি (খাদ্য, বস্ত্ৰ, আশ্ৰয় ইত্যাদি)।
| প্ৰশ্ন নং | প্ৰশ্ন | উত্তৰ |
|---|---|---|
| ৮ | কোন কাৰ্যালয়ৰ তত্ত্বাৱধানত মাহিলি জনমূৰি ভোগ ব্যয়ৰ তথ্য আহৰণ কৰা হয়? | ৰাষ্ট্ৰীয় নমুনা সমীক্ষা কাৰ্যালয়ৰ তত্ত্বাৱধানত। |
| ৯ | কিহৰ ভিত্তিত দৰিদ্ৰ সীমাৰেখা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়? | মাহিলি জনমূৰি ভোগ ব্যয়ৰ তথ্যৰ ভিত্তিত। |
| ১০ | ৰঙ্গৰাজন সমিতিৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি ভাৰতৰ কিমান শতাংশ লোক দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত? | মুঠ ২৯.৫ শতাংশ, গাঁওত ৩০.৯ শতাংশ, নগৰত ২৬.৪ শতাংশ। |
| ১১ | ৰঙ্গৰাজন সমিতিৰ মতে অসমত কিমান শতাংশ লোক দৰিদ্ৰতাৰ তলত বাস কৰে? | ৪০.৯ শতাংশ। |
| ১২ | ৰঙ্গৰাজন সমিতিৰ প্ৰতিবেদন মতে অসমত গাঁও আৰু নগৰত কিমান শতাংশ দৰিদ্ৰ? | গাঁওত ৪২.০ শতাংশ, নগৰত ৩৪.২ শতাংশ। |
| ১৩ | ৰঙ্গৰাজন সমিতিৰ প্ৰতিবেদন কেতিয়া দাখিল কৰিছিল? | ২০১৪ চনত। |
| ১৪ | তেণ্ডুলকাৰ সমিতিৰ প্ৰতিবেদন কেতিয়া দাখিল কৰিছিল? | ২০০৯ চনত। |
| ১৫ | তেণ্ডুলকাৰ সমিতিৰ মতে অসমত কিমান শতাংশ লোক দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত? | ৩৪.৪ শতাংশ। |
| ১৬ | তেণ্ডুলকাৰ সমিতিৰ মতে অসমত গাঁও আৰু নগৰত কিমান শতাংশ দৰিদ্ৰ? | গাঁওত ৩৬.৪ শতাংশ, চহৰত ২১.৮ শতাংশ। |
প্ৰশ্ন ১৭: দাদভাই নৌৰজীয়ে দৰিদ্ৰতাৰ ওপৰত লিখা গ্ৰন্থখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: “Poverty and UnBritish Rule in India”
প্ৰশ্ন ১৮: পৃথিৱীৰ ভিতৰত সৰ্বাধিক জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ হোৱা দেশখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: ভাৰতবৰ্ষ
প্ৰশ্ন ১৯: পৃথিৱীৰ প্ৰথম জনবহুল দেশখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: চীন দেশ
প্ৰশ্ন ২০: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে ভাৰতবৰ্ষৰ সৰ্বাধিক জনবহুল ৰাজ্য কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: উত্তৰ প্ৰদেশ, ১৯.৯ কোটি
প্ৰশ্ন ২১: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে ভাৰতৰ সৰ্বনিম্ন জনসংখ্যা থকা ৰাজ্য কোনখন?
উত্তৰ: লাক্ষাদ্বীপ (৬৪,৪২৯ জন)
প্ৰশ্ন ২২: অসমৰ আটাইতকৈ বেছি জনসংখ্যা থকা জিলাখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: নগাঁও (২৮ লাখ ২৬ হাজাৰ)
প্ৰশ্ন ২৩: অসমৰ দ্বিতীয় জনসংখ্যা থকা জিলাখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: ধুবুৰী (১৯ লাখ ৪৮ হাজাৰ)
প্ৰশ্ন ২৪: অসমৰ আটাইতকৈ কম জনসংখ্যা থকা জিলাখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: ডিমা হাচাও (২,১৩,৫২১)
প্ৰশ্ন ২৫: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে ভাৰতৰ সৰ্বাধিক জনসংখ্যা ঘনত্ব থকা ৰাজ্য কোনখন?
উত্তৰ: পশ্চিমবংগ (১০২৯)
প্ৰশ্ন ২৬: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে ভাৰতৰ সৰ্বনিম্ন জনসংখ্যা ঘনত্ব থকা ৰাজ্য কোনখন?
উত্তৰ: অৰুণাচল প্ৰদেশ (১৭)
প্ৰশ্ন ২৭: ভাৰতৰ সৰ্বনিম্ন লিংগ অনুপাত থকা ৰাজ্য কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: হাৰিয়ানা (৮৭৭)
প্ৰশ্ন ২৮: অসমৰ সৰ্বাধিক জনসংখ্যা ঘনত্ব থকা জিলা কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: কামৰূপ মহানগৰ (২০১০)
প্ৰশ্ন ২৯: অসমৰ দ্বিতীয় জনসংখ্যা ঘনত্ব থকা জিলা কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: ধুবুৰী (১১৭১)
প্ৰশ্ন ৩০: অসমৰ সৰ্বনিম্ন জনসংখ্যা ঘনত্ব থকা জিলা কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: ডিমা হাচাও (৪৪)
প্ৰশ্ন ৩১: অসমৰ লিংগ অনুপাত কিমান?
উত্তৰ: ৯৫৪
প্ৰশ্ন ৩২: অসমৰ সৰ্বাধিক লিংগ অনুপাত থকা জিলা কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: মৰিগাঁও (৯৭৪)
প্ৰশ্ন ৩৩: অসমৰ সৰ্বনিম্ন লিংগ অনুপাত থকা জিলা কোনখন আৰু কিমান?
উত্তৰ: কামৰূপ মহানগৰ (৯২২)
প্ৰশ্ন ৩৪: অসমৰ সীমামূৰীয়া দুখন বাহিৰা ৰাষ্ট্ৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰ:
- বাংলাদেশ
- নেপাল
প্ৰশ্ন ৩৫: নিবনুৱা শব্দটোৱে কিহক বুজায়?
উত্তৰ: কৰ্মহীনতাক
প্ৰশ্ন ৩৬: ভাৰতবৰ্ষত নিবনুৱাৰ সমীক্ষা চলোৱা সংস্থাটোৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: ৰাষ্ট্ৰীয় নমুনা সমীক্ষা সংস্থা (NSSO)
প্ৰশ্ন ৩৭: একাদশ পৰিকল্পনা মতে ভাৰতবৰ্ষত নিবনুৱা হাৰ কিমান?
উত্তৰ: ৮.২৮ শতাংশ
প্ৰশ্ন ৩৮: জনবিস্ফোৰণ মানে কি?
উত্তৰ: জনসংখ্যাৰ অত্যাধিক বৃদ্ধিক জনবিস্ফোৰণ বোলা হয়।
প্ৰশ্ন ৩৯: কালবৰ্ণে দিয়া মুদ্ৰাস্ফীতিৰ সংজ্ঞাটো লিখা।
উত্তৰ: “যেতিয়া অধিক পৰিমাণৰ মুদ্ৰাৰে অলপ সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিবলগীয়া হয়, তেনে অৱস্থাক মুদ্ৰাস্ফীতি বুলি কোৱা হয়।”
প্ৰশ্ন ৪০: মুদ্ৰাস্ফীতিৰ ফলত আটাইতকৈ ক্ষতিগ্ৰস্থ হোৱা শ্ৰেণীটোৰ নাম কি?
উত্তৰ: স্থিৰ বেতনভোগী শ্ৰেণী
প্ৰশ্ন ৪১: ৰাজকোষীয় নীতিক কি নীতি বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰ: “আয় আৰু ব্যয়” নীতি