| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 2 (দ্বিতীয় অধ্যায়) |
| পাঠ | সময় মণ্ডল আৰু মানচিত্ৰ |
| Available | Question Answer |
সময় মণ্ডল আৰু মানচিত্ৰ – Class 6
অধ্যায় ২: সময় মণ্ডল আৰু মানচিত্ৰ
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত দুটা মূল বিষয়ৰ ওপৰত আলোচনা কৰা হৈছে: সময় মণ্ডল আৰু মানচিত্ৰ।
সময় মণ্ডল (Time Zone):
পৃথিৱীয়ে নিজ মেৰুদণ্ডত ২৪ ঘণ্টাত এপাক ঘূৰে, যাৰ ফলত ৩৬০° কোণ অতিক্ৰম কৰে। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল পৃথিৱীয়ে ১ ঘণ্টাত ১৫° দ্ৰাঘিমাংশ অতিক্ৰম কৰে। এই হিচাপৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গোটেই পৃথিৱীখনক ২৪টা সময় মণ্ডলত ভাগ কৰা হৈছে। প্ৰতিটো সময় মণ্ডলৰ মাজৰ সময়ৰ ব্যৱধান সাধাৰণতে ১ ঘণ্টা।
সময় মণ্ডলৰ গণনা লণ্ডনৰ ওচৰৰ গ্ৰীনউইচৰ ওপৰেদি যোৱা মুখ্য দ্ৰাঘিমাৰেখা (Prime Meridian, ০°)ৰ পৰা কৰা হয়। গ্ৰীনউইচৰ পৰা পূবলৈ গ’লে সময় আগবাঢ়ি যায় আৰু পশ্চিমলৈ গ’লে সময় পিছুৱাই যায়।
এখন দেশৰ কাম-কাজত সুবিধাৰ বাবে এটা নিৰ্দিষ্ট দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ সময়ক মান সময় (Standard Time) হিচাপে ধৰা হয়। ভাৰতৰ মান সময় ৮২°৩০′ পূব দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ সময় অনুসৰি গণনা কৰা হয়।
মানচিত্ৰ (Map):
মানচিত্ৰ হ’ল দিশ আৰু দূৰত্বৰ সঠিক অনুপাতত কোনো সমতলত (যেনে কাগজ) অংকন কৰা পৃথিৱী বা ইয়াৰ কোনো অংশৰ ছবি। ই এখন ঠাইৰ বিষয়ে বিভিন্ন তথ্য প্ৰদান কৰে। মানচিত্ৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ হ’ব পাৰে, যেনে— প্ৰাকৃতিক মানচিত্ৰ, ৰাজনৈতিক মানচিত্ৰ, বিষয়ভিত্তিক মানচিত্ৰ ইত্যাদি।
এখন শুদ্ধ মানচিত্ৰ প্ৰস্তুত আৰু অধ্যয়ন কৰিবলৈ মূলতঃ চাৰিটা উপাদানৰ প্ৰয়োজন:
- দিশ (Direction): উত্তৰ, দক্ষিণ, পূব, পশ্চিম আদি দিশবোৰ মানচিত্ৰত শুদ্ধকৈ দেখুওৱা হয়।
- দূৰত্ব (Distance): মাপনী (Scale) ব্যৱহাৰ কৰি ভূ-পৃষ্ঠৰ প্ৰকৃত দূৰত্বক মানচিত্ৰত এক নিৰ্দিষ্ট অনুপাতত দেখুওৱা হয়।
- অৱস্থান (Location): অক্ষৰেখা আৰু দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ সহায়ত কোনো ঠাইৰ সঠিক অৱস্থান নিৰ্ণয় কৰা হয়।
- সাংকেতিক চিহ্ন (Conventional Symbols): মানচিত্ৰত বিভিন্ন তথ্য (যেনে— নদী, মন্দিৰ, ৰাস্তা) বুজাবলৈ কিছুমান স্বীকৃত চিহ্ন ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১ (পৃষ্ঠা ১৩)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) দুটা সময় মণ্ডলৰ মাজৰ সময়ৰ ব্যৱধান কিমান?
উত্তৰ: দুটা সময় মণ্ডলৰ মাজৰ সময়ৰ ব্যৱধান সাধাৰণতে ১ ঘণ্টা হয়।
(খ) পৃথিৱীখনক কেইটা সময় মণ্ডলত ভাগ কৰা হৈছে?
উত্তৰ: পৃথিৱীখনক ২৪টা সময় মণ্ডলত ভাগ কৰা হৈছে।
(গ) ভাৰতৰ মাজেৰে যোৱা কোনডাল দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ সময়ক দেশখনৰ মান সময় হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে?
উত্তৰ: ভাৰতৰ মাজেৰে যোৱা ৮২°৩০′ পূব দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ সময়ক দেশখনৰ মান সময় হিচাপে গণ্য কৰা হৈছে।
২. সময় মণ্ডল কেনেকৈ গণনা কৰা হয়?
উত্তৰ: সময় মণ্ডলৰ গণনা দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা হয়। লণ্ডনৰ গ্ৰীনউইচৰ ওপৰেদি যোৱা মুখ্য দ্ৰাঘিমাৰেখা (০°)ৰ সময়ক आधार হিচাপে লৈ প্ৰতি ১৫° দ্ৰাঘিমাংশৰ মূৰে মূৰে এক ঘণ্টা যোগ বা বিয়োগ কৰি সময় মণ্ডল গণনা কৰা হয়। মুখ্য দ্ৰাঘিমাৰেখাৰ পৰা পূব দিশলৈ গ’লে সময় আগুৱাই যায় (প্ৰতি ১৫°ত ১ ঘণ্টা যোগ হয়) আৰু পশ্চিম দিশলৈ গ’লে সময় পিছুৱাই যায় (প্ৰতি ১৫°ত ১ ঘণ্টা বিয়োগ হয়)।
অনুশীলনী – ২ (পৃষ্ঠা ১৬)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) মানচিত্ৰৰ উপাদান কেইবিধ আৰু কি কি?
উত্তৰ: মানচিত্ৰৰ উপাদান চাৰিবিধ। সেইকেইটা হ’ল- দিশ, দূৰত্ব, অৱস্থান আৰু সাংকেতিক চিহ্ন।
(খ) প্ৰধান দিশ চাৰিটা কি কি?
উত্তৰ: প্ৰধান দিশ চাৰিটা হ’ল- উত্তৰ, দক্ষিণ, পূব আৰু পশ্চিম।
(গ) মানচিত্ৰৰ মাপনী বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: ভূ-পৃষ্ঠৰ ওপৰৰ প্ৰকৃত দূৰত্বক মানচিত্ৰত যি অনুপাতত হ্ৰাস কৰি দেখুওৱা হয়, তাকেই মানচিত্ৰৰ মাপনী (Scale) বোলে।
২. কিছু ক্ষেত্ৰত গোলকতকৈ মানচিত্ৰ কিয় বেছি সুবিধাজনক?
উত্তৰ: গোলকে পৃথিৱীৰ এটা সামগ্ৰিক ৰূপ দাঙি ধৰে, কিন্তু কোনো এখন ঠাইৰ বিতং তথ্য ইয়াত পোৱা নাযায়। আনহাতে, মানচিত্ৰত এখন সৰু অঞ্চলৰ বিষয়েও বিতংভাৱে তথ্য দেখুৱাব পাৰি। তদুপৰি, মানচিত্ৰ কঢ়িয়াই নিবলৈ সহজ আৰু ইয়াত একেলগে বহুতো তথ্য (যেনে— ৰাস্তা-ঘাট, জনসংখ্যা, কৃষি আদি) উপস্থাপন কৰিব পাৰি। সেয়েহে কিছু ক্ষেত্ৰত গোলকতকৈ মানচিত্ৰ বেছি সুবিধাজনক।
৩. মানচিত্ৰ আৰু নক্সাৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰ:
| মানচিত্ৰ (Map) | নক্সা (Sketch/Plan) |
|---|---|
| ১. মানচিত্ৰত দিশ আৰু দূৰত্বৰ অনুপাত সঠিকভাৱে ৰাখি অঁকা হয়। | ১. নক্সাত দিশ আৰু দূৰত্বৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট জোখ-মাখ বা অনুপাত নাথাকে। |
| ২. ইয়াত মাপনী (Scale) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। | ২. ইয়াত মাপনী ব্যৱহাৰ কৰা নহয়। |
| ৩. ই এখন ঠাইৰ বিষয়ে শুদ্ধ আৰু বিতং তথ্য দিয়ে। | ৩. ই এখন ঠাইৰ বিষয়ে কেৱল এটা থূলমূল ধাৰণা দিয়ে। |
৪. মানচিত্ৰ অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰত সাংকেতিক চিহ্নবোৰে কিদৰে সহায় কৰে?
উত্তৰ: মানচিত্ৰত বিভিন্ন তথ্য যেনে— ঘৰ-দুৱাৰ, ৰাস্তা-ঘাট, দলং, নদী, মন্দিৰ, গীৰ্জা আদি প্ৰকৃত ৰূপত আঁকি দেখুওৱা সম্ভৱ নহয়। সেয়েহে এইবোৰ বুজাবলৈ কিছুমান বিশেষ আখৰ, ৰং বা চিহ্ন ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যাক সাংকেতিক চিহ্ন বোলে। এই চিহ্নবোৰৰ সহায়ত আমি মানচিত্ৰখন সহজে পঢ়িব পাৰোঁ আৰু এখন ঠাইৰ বিষয়ে বিভিন্ন তথ্য কম সময়তে লাভ কৰিব পাৰোঁ। যিহেতু এই চিহ্নবোৰ বিশ্বজুৰি স্বীকৃত, ইয়াৰ সহায়ত ভাষা নজনা ঠাই এখনৰ মানচিত্ৰও অধ্যয়ন কৰিব পাৰি।
দলগত কাৰ্য (পৃষ্ঠা ১৬)
গ্ৰীনউইচত ৰাতিপুৱা ৮ বাজিলে ৬০° পূব দ্ৰাঘিমাত অৱস্থিত ঠাই এখনত তেতিয়া সময় কিমান হ’ব?
সমাধান:
আমি জানো যে, ১৫° দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হয় ১ ঘণ্টা।
∴ ৬০° দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হ’ব = ৬০ ÷ ১৫ = ৪ ঘণ্টা।
যিহেতু ঠাইখন গ্ৰীনউইচৰ পূব দিশত আছে, সময় আগুৱাই যাব।
∴ ঠাইখনৰ সময় হ’ব = ৰাতিপুৱা ৮ বজা + ৪ ঘণ্টা = দুপৰীয়া ১২ বজা।
ভাবি উলিওৱা (পৃষ্ঠা ১৬)
গুৱাহাটী (৯১°৪৩′ পূব দ্ৰাঘিমাংশ) ত আবেলি স্থানীয় সময় ৫ বজা হ’লে চেন্নাইৰ (৮০°২৭′ পূব দ্ৰাঘিমা) স্থানীয় সময় সেই সময়ত কিমান হ’ব?
সমাধান:
১. দ্ৰাঘিমাৰ পাৰ্থক্য:
গুৱাহাটীৰ দ্ৰাঘিমাংশ = ৯১°৪৩′ পূব
চেন্নাইৰ দ্ৰাঘিমাংশ = ৮০°২৭′ পূব
দুয়োখন ঠাইৰ দ্ৰাঘিমাৰ পাৰ্থক্য = ৯১°৪৩′ – ৮০°২৭′ = ১১°১৬′
২. সময়ৰ পাৰ্থক্য:
আমি জানো যে, ১° দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হয় ৪ মিনিট।
∴ ১১° দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হ’ব = ১১ × ৪ = ৪৪ মিনিট।
আকৌ, ৬০’ (মিনিট) দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হয় ৪ মিনিট।
∴ ১’ দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হয় ৪/৬০ মিনিট।
∴ ১৬’ দ্ৰাঘিমাৰ বাবে সময়ৰ পাৰ্থক্য হ’ব = (৪ × ১৬) / ৬০ = ৬৪ / ৬০ ≈ ১.০৬ মিনিট (প্ৰায় ১ মিনিট)।
মুঠ সময়ৰ পাৰ্থক্য = ৪৪ + ১ = ৪৫ মিনিট (প্ৰায়)।
৩. চেন্নাইৰ সময়:
যিহেতু চেন্নাই গুৱাহাটীতকৈ পশ্চিম দিশত আছে, চেন্নাইৰ সময় গুৱাহাটীতকৈ পিছুৱাই থাকিব।
∴ চেন্নাইৰ স্থানীয় সময় হ’ব = আবেলি ৫ বজা – ৪৫ মিনিট = আবেলি ৪ বাজি ১৫ মিনিট।