Hello! You are looking for the complete answers to Chapter 3, “Geography of the World” in the “Geography” section of Class 10th Social Science. I have provided the correct and beautiful answers below based on the textbook.
নমস্কাৰ! আপুনি দশম শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞানৰ “ভূগোল” খণ্ডৰ তৃতীয় অধ্যায়, “পৃথিৱীৰ ভূগোল”ৰ সম্পূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰখিনি বিচাৰিছে। মই পাঠ্যপুথিখনৰ আধাৰত তলত শুদ্ধ আৰু সুন্দৰকৈ প্ৰশ্নোত্তৰখিনি আগবঢ়ালোঁ।
পৃথিৱীৰ ভূগোল Class10
অনুশীলনী
১। পৃথিৱীৰ স্থলমণ্ডল আৰু জলমণ্ডলৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ:
- স্থলমণ্ডল (Lithosphere): পৃথিৱীৰ উপৰিভাগৰ শিল, বালি, মাটি আদিৰে গঠিত কঠিন অংশটোক স্থলমণ্ডল বোলা হয়। ই পৃথিৱীৰ মুঠ পৃষ্ঠকালিৰ প্ৰায় ২৯ শতাংশ আগুৰি আছে। স্থলমণ্ডল ৭ খন মহাদেশেৰে গঠিত— এছিয়া, ইউৰোপ, আফ্ৰিকা, উত্তৰ আমেৰিকা, দক্ষিণ আমেৰিকা, ওছেনিয়া আৰু এণ্টাৰ্কটিকা।
- জলমণ্ডল (Hydrosphere): পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠত থকা সাগৰ-মহাসাগৰ, নদ-নদী, হ্ৰদ আদি সকলো জলভাগক একেলগে জলমণ্ডল বোলা হয়। ই পৃথিৱীৰ মুঠ পৃষ্ঠকালিৰ প্ৰায় ৭১ শতাংশ আগুৰি আছে। জলমণ্ডল ৫ খন মহাসাগৰেৰে গঠিত— প্ৰশান্ত, আটলান্টিক, ভাৰত, উত্তৰ আৰু দক্ষিণ মহাসাগৰ।
২। মহাদেশীয় বিস্থাপন সূত্ৰ অনুসৰি পৃথিৱীৰ অৱস্থা আদিতে কেনে আছিল?
উত্তৰ: মহাদেশীয় বিস্থাপন সূত্ৰ (Continental Drift Theory) অনুসৰি, আজিৰ পৰা প্ৰায় ৩০০ নিযুত বছৰ পূৰ্বে পৃথিৱীৰ সমগ্ৰ স্থলভাগ একত্ৰিত হৈ আছিল। এই বিশাল স্থলমণ্ডলটোক পেঞ্জিয়া (Pangaea) বুলি কোৱা হৈছিল। পেঞ্জিয়াৰ চাৰিওফালে থকা বিশাল জলভাগক পান্থালাছা (Panthalassa) বুলি কোৱা হৈছিল। কালক্ৰমত, পেঞ্জিয়াৰ মাজত ফাট মেলি টেথিছ সাগৰ (Tethys sea) ৰ সৃষ্টি হয়, যাৰ ফলত ই উত্তৰৰ আঙ্গাৰালেণ্ড (Angaraland) আৰু দক্ষিণৰ গণ্ডোৱানালেণ্ড (Gondowana Land) নামৰ দুটা ভাগত বিভক্ত হয়। পৰৱৰ্তী সময়ত এই দুটা অংশও পুনৰ বিভাজিত হৈ বৰ্তমানৰ মহাদেশসমূহৰ সৃষ্টি হয়।
৩। মহাসাগৰৰ তলিভাগৰ ভূ-অৱয়ব সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: মহাসাগৰৰ তলিভাগৰ ভূ-প্ৰকৃতি স্থলভাগৰ দৰেই ওখোৰা-মোখোৰা। উপকূলৰ পৰা মাজভাগলৈ ইয়াৰ গভীৰতা ক্ৰমান্বয়ে বাঢ়ি যায় আৰু ইয়াত কেইবাটাও প্ৰধান ভূ-অৱয়ব দেখা যায়। সেইবোৰ হ’ল:
- মহীসোপান (Continental Shelf): উপকূলৰ কাষৰীয়া প্ৰায় ২০০ মিটাৰ গভীৰতালৈকে থকা অগভীৰ অংশ।
- মহীঢাল (Continental Slope): মহীসোপানৰ পিছৰ প্ৰায় ২০০০ মিটাৰ গভীৰতালৈকে থকা যথেষ্ট গঢা অংশ।
- গভীৰ সমুদ্ৰতল (Deep Sea Plain): মহীঢালৰ পিছৰ প্ৰায় ৪০০০ মিটাৰ গভীৰতালৈকে থকা বিশাল সমভূমি।
- গভীৰ সমুদ্ৰখাত (Deep Sea Trench): সমুদ্ৰতলৰ আটাইতকৈ গভীৰ অংশ, যেনে— প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ মেৰিয়ানা খাত।
- সামুদ্ৰিক শৈলশিৰা আৰু দ্বীপ (Oceanic Ridge and Island): সমুদ্ৰতলত থকা দীঘলীয়া পৰ্বতমালা আৰু পানীৰ ওপৰলৈ ওলাই থকা টিলা।
৪। মহাসাগৰ আৰু মহাদেশসমূহৰ বিতৰণ সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ স্থলভাগ ৭ খন মহাদেশ আৰু জলভাগ ৫ খন মহাসাগৰত বিভক্ত।
- মহাদেশ: এছিয়া, ইউৰোপ, আফ্ৰিকা, উত্তৰ আমেৰিকা, দক্ষিণ আমেৰিকা, ওছেনিয়া আৰু এণ্টাৰ্কটিকা। এছিয়া আটাইতকৈ ডাঙৰ আৰু ওছেনিয়া আটাইতকৈ সৰু মহাদেশ।
- মহাসাগৰ: প্ৰশান্ত, আটলান্টিক, ভাৰত, দক্ষিণ আৰু উত্তৰ মহাসাগৰ। প্ৰশান্ত মহাসাগৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ আৰু উত্তৰ মহাসাগৰ আটাইতকৈ সৰু।
ভূ-বিতৰণৰ ফালৰ পৰা, স্থলভাগৰ বেছি অংশ (৬৭%) উত্তৰ গোলাৰ্ধত আৰু জলভাগৰ বেছি অংশ (৫৭%) দক্ষিণ গোলাৰ্ধত অৱস্থিত।
৫। পৃথিৱীৰ স্থলভাগৰ উপৰিভাগত থকা ভূ-অৱয়বসমূহৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ স্থলভাগৰ উপৰিভাগৰ ভূ-অৱয়বসমূহ অসমান আৰু বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ। প্ৰধান ভূ-অৱয়বসমূহ হ’ল:
- পৰ্বত-পাহাৰ: ওখ আৰু গঢা ভূ-ভাগ। যেনে: হিমালয় পৰ্বতমালা, এণ্ডিজ পৰ্বতমালা।
- মালভূমি: ওপৰভাগ প্ৰায় সমতল আৰু কাষবোৰ গঢা, ওখ ভূ-ভাগ। যেনে: তিব্বত মালভূমি, দাক্ষিণাত্য মালভূমি।
- সমভূমি: নদীৰ পলস জমা হৈ সৃষ্টি হোৱা বিশাল আৰু সমতল ভূ-ভাগ। যেনে: গংগা-ব্ৰহ্মপুত্ৰ সমভূমি।
- উপকূলীয় সমভূমি: সাগৰৰ পাৰৰ ঠেক আৰু সমতল ভূ-ভাগ।
- মৰুভূমি: অতি কম বৰষুণ হোৱা শুকান আৰু অনুৰ্বৰ অঞ্চল। যেনে: চাহাৰা মৰুভূমি।
এই বিভিন্ন ভূ-অৱয়বে অঞ্চলভেদে জলবায়ু, উদ্ভিদ আৰু মানুহৰ জীৱন-ধাৰণ প্ৰণালীৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়।
৬। এছিয়া মহাদেশৰ প্ৰাকৃতিক বৈশিষ্ট্যসমূহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: এছিয়া পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ মহাদেশ আৰু ইয়াৰ প্ৰাকৃতিক বৈশিষ্ট্য অতি বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ।
- ভূ-প্ৰকৃতি: মহাদেশখনৰ মধ্য অংশ সুউচ্চ পৰ্বতশ্ৰেণী আৰু মালভূমিৰে ভৰা। ইয়াত পৃথিৱীৰ সৰ্বোচ্চ শৃংগ মাউণ্ট এভাৰেষ্ট (হিমালয়) আৰু সৰ্বোচ্চ মালভূমি পামিৰ অৱস্থিত। ইয়াৰ উত্তৰ, দক্ষিণ আৰু পূব দিশত বিশাল নদী উপত্যকা আৰু সাৰুৱা সমভূমি আছে।
- নদ-নদী: ইয়াত বহুতো ডাঙৰ নদী আছে, যেনে— ইয়াংজে, হোৱাংহো, গংগা, ব্ৰহ্মপুত্ৰ, সিন্ধু, ওবি, লেনা আদি।
- জলবায়ু: বিশাল আকাৰ আৰু বিভিন্ন ভূ-অৱয়বৰ বাবে এছিয়াৰ জলবায়ু অতি বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ। ইয়াত বিষুৱীয়, মৰু, মৌচুমী, নাতিশীতোষ্ণ আৰু শীতল মেৰুদেশীয় জলবায়ু পোৱা যায়।
- মৰুভূমি: ইয়াত গোবি, থৰ আৰু আৰবৰ দৰে বিশাল মৰুভূমি আছে।
৭। কাৰণ দৰ্শাই উত্তৰ লিখা:
(ক) পৃথিৱীৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৯০ শতাংশই উত্তৰ গোলাৰ্ধত থুপ খাই আছে কিয়?
উত্তৰ: কাৰণ পৃথিৱীৰ মুঠ স্থলভাগৰ প্ৰায় ৬৭ শতাংশই উত্তৰ গোলাৰ্ধত অৱস্থিত। স্থলভাগ বেছি হোৱাৰ বাবে ইয়াত মানুহৰ বসবাস, কৃষি আৰু অন্যান্য অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ বাবে অধিক সুবিধা আছে। সেয়েহে, পৃথিৱীৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৯০ শতাংশই উত্তৰ গোলাৰ্ধত বাস কৰে।
(খ) এণ্টাৰ্কটিকা মহাদেশত মানুহৰ স্থায়ী বসতি নাই কিয়?
উত্তৰ: এণ্টাৰ্কটিকা মহাদেশখন দক্ষিণ মেৰুত অৱস্থিত আৰু ইয়াৰ গোটেই ভূ-ভাগ বছৰজুৰি ডাঠ বৰফৰ আৱৰণেৰে ঢাক খাই থাকে। ইয়াত জলবায়ু অতিপাত শীতল আৰু суровый, যি মানুহৰ স্থায়ী বসবাস আৰু কৃষি কাৰ্যৰ বাবে সম্পূৰ্ণ অনুপযোগী। এই কাৰণেই এণ্টাৰ্কটিকাত মানুহৰ স্থায়ী বসতি নাই।
৮। তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ চমু উত্তৰ দিয়া:
(ক) এছিয়া আৰু ইউৰোপ মহাদেশৰ মাজত থকা প্ৰাকৃতিক সীমা কিহে সৃষ্টি কৰিছে?
উত্তৰ: ইউৰাল পৰ্বতমালা আৰু ইউৰাল নদীয়ে।
(খ) পৃথিৱীৰ দীৰ্ঘতম পৰ্বতমালা কোনটো আৰু ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ দীৰ্ঘতম পৰ্বতমালা হ’ল এণ্ডিজ পৰ্বতমালা। ই দক্ষিণ আমেৰিকা মহাদেশৰ পশ্চিম উপকূলত অৱস্থিত।
(গ) মাটিকালিৰ ভিত্তিত পৃথিৱীৰ বৃহত্তম আৰু ক্ষুদ্ৰতম মহাদেশৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: বৃহত্তম – এছিয়া মহাদেশ; ক্ষুদ্ৰতম – ওছেনিয়া মহাদেশ।
(ঘ) পৃথিৱীৰ কোনখন দেশ কোন দুখন মহাদেশলৈ বিস্তৃত?
উত্তৰ: ৰাছিয়া (ইউৰোপ আৰু এছিয়া) আৰু তুৰস্ক (ইউৰোপ আৰু এছিয়া)।
(ঙ) মাটিকালিৰ ভিত্তিত পৃথিৱীৰ বৃহত্তম আৰু ক্ষুদ্ৰতম দেশৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: বৃহত্তম – ৰাছিয়া; ক্ষুদ্ৰতম – ভেটিকান চিটী।
(চ) উত্তৰ আমেৰিকা মহাদেশৰ প্ৰধান পৰ্বত শ্ৰেণীটোৰ নাম কি? ই মহাদেশৰ কোন অংশত অৱস্থিত?
উত্তৰ: প্ৰধান পৰ্বত শ্ৰেণীটো হ’ল ৰ’কি পৰ্বতমালা। ই মহাদেশখনৰ পশ্চিম অংশত উত্তৰা-দক্ষিণাকৈ বিস্তৃত হৈ আছে।
(ছ) পৃথিৱীৰ বৃহত্তম মৰুভূমি কোনখন আৰু ই ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ বৃহত্তম মৰুভূমি হ’ল চাহাৰা মৰুভূমি। ই আফ্ৰিকা মহাদেশৰ উত্তৰ অংশত অৱস্থিত।
(জ) এছিয়া মহাদেশৰ দুখনকৈ উত্তৰ দিশলৈ প্ৰবাহিত আৰু পূব দিশলৈ প্ৰবাহিত নদীৰ নাম লিখা।
উত্তৰ:
- উত্তৰ দিশলৈ প্ৰবাহিত: ওবি, লেনা।
- পূব দিশলৈ প্ৰবাহিত: আমুৰ, হোৱাংহো।
(ঝ) অষ্ট্ৰেলিয়াৰ একোখনকৈ প্ৰধান পৰ্বতশ্ৰেণী, নদী আৰু মৰুভূমিৰ নাম লিখা।
উত্তৰ:
- পৰ্বতশ্ৰেণী: গ্ৰেট ডিভাইডিং ৰেঞ্জ।
- নদী: মূৰে-ডাৰ্লিং।
- মৰুভূমি: গ্ৰেট ভিক্টোৰিয়া মৰুভূমি।
(ঞ) ইউৰোপ মহাদেশৰ অন্তৰ্গত তথা ভূমধ্যসাগৰীয় অঞ্চলত অৱস্থিত তিনিখন দেশৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: স্পেইন, ইটালী আৰু গ্ৰীচ।
৯। চমুটোকা লিখা:
(ক) পেঞ্জিয়া: মহাদেশীয় বিস্থাপন সূত্ৰ অনুসৰি, প্ৰায় ৩০০ নিযুত বছৰ আগতে পৃথিৱীৰ সকলো স্থলভাগ একত্ৰিত হৈ থকা এক বিশাল ভূখণ্ডকে পেঞ্জিয়া বোলা হয়।
(খ) উত্তৰ মহাসাগৰ: ই পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ সৰু মহাসাগৰ। ই উত্তৰ মেৰুৰ চাৰিওফালে অৱস্থিত আৰু বছৰৰ বেছিভাগ সময় বৰফেৰে ঢাক খাই থাকে।
(গ) ওছেনিয়া মহাদেশ: অষ্ট্ৰেলিয়া, নিউজিলেণ্ড আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ অসংখ্য সৰু-বৰ দ্বীপক লৈ গঠিত এইখন পৃথিৱীৰ ক্ষুদ্ৰতম মহাদেশ।
(ঘ) এছিয়া মহাদেশৰ নদ-নদী: এছিয়া মহাদেশ বহুতো বিশাল নদীৰ উৎস। ইয়াৰ প্ৰধান নদীসমূহ হ’ল— গংগা, ব্ৰহ্মপুত্ৰ, সিন্ধু, ইয়াংজে, হোৱাংহো, ওবি, লেনা, আমুৰ, মেকং আদি। এই নদীবোৰে বিশাল সাৰুৱা সমভূমি সৃষ্টি কৰিছে।
(ঙ) আফ্ৰিকা মহাদেশৰ হ্ৰদসমূহ: আফ্ৰিকা মহাদেশত বহুতো ডাঙৰ হ্ৰদ আছে। ইয়াৰ ভিতৰত ভিক্টোৰিয়া (আফ্ৰিকাৰ বৃহত্তম হ্ৰদ), টাংগানিকা, ন্যাচা, চাড, টুকানা আদি উল্লেখযোগ্য।
(চ) ইউৰোপ মহাদেশৰ নদ-নদী: ইউৰোপত বহুতো গুৰুত্বপূৰ্ণ নদী আছে। যেনে: ভল্গা (ইউৰোপৰ দীৰ্ঘতম নদী), ডানিয়ুব, ৰাইন, চেইন, থেমচ, পো আদি।
(ছ) আপেলেছিয়ান উচ্চভূমি অঞ্চল: ই উত্তৰ আমেৰিকা মহাদেশৰ পূব অংশত অৱস্থিত এক পুৰণি আৰু খয় যোৱা পৰ্বতমালা। ই কয়লা আৰু অন্যান্য খনিজ সম্পদৰ বাবে বিখ্যাত।
(জ) উত্তৰ আমেৰিকা মহাদেশৰ হ্ৰদসমূহ: উত্তৰ আমেৰিকাত বহুতো বৃহৎ হ্ৰদ আছে। ইয়াৰ ভিতৰত পাঁচটা হ্ৰদ— ছুপেৰিয়ৰ, মিচিগান, হুৰ’ন, এৰি আৰু ওণ্টেৰিওক একেলগে “মহান হ্ৰদ” (Great Lakes) বুলি কোৱা হয়।
১০। পাৰ্থক্য লিখা:
(ক) মহীসোপান আৰু মহীঢাল:
- মহীসোপান: উপকূলৰ কাষৰীয়া অগভীৰ (প্ৰায় ২০০ মিটাৰ) সমুদ্ৰতল।
- মহীঢাল: মহীসোপানৰ পিছৰ যথেষ্ট গঢা (প্ৰায় ২০০০ মিটাৰ গভীৰ) অংশ।
(খ) এভাৰেষ্ট শৃংগ আৰু গডউইন অষ্টিন শৃংগ:
- এভাৰেষ্ট শৃংগ: পৃথিৱীৰ সৰ্বোচ্চ শৃংগ (৮,৮৪৮ মিটাৰ), নেপালৰ হিমালয় পৰ্বতত অৱস্থিত।
- গডউইন অষ্টিন শৃংগ (K2): পৃথিৱীৰ দ্বিতীয় সৰ্বোচ্চ শৃংগ (৮,৬১১ মিটাৰ), পাকিস্তান অধিকৃত কাশ্মীৰৰ কাৰাকোৰাম পৰ্বতত অৱস্থিত।
(গ) ওছেনিয়া মহাদেশ আৰু এণ্টাৰ্কটিকা মহাদেশ:
- ওছেনিয়া মহাদেশ: পৃথিৱীৰ ক্ষুদ্ৰতম মহাদেশ, ইয়াত অষ্ট্ৰেলিয়া, নিউজিলেণ্ড আদি দেশ আছে আৰু স্থায়ী জনবসতি আছে।
- এণ্টাৰ্কটিকা মহাদেশ: বৰফেৰে আবৃত মহাদেশ, ইয়াত কোনো স্থায়ী জনবসতি নাই।
(ঘ) গোবি মৰুভূমি আৰু আটাকামা মৰুভূমি:
- গোবি মৰুভূমি: এছিয়া মহাদেশৰ চীন আৰু মংগোলীয়াত অৱস্থিত এখন শীতল মৰুভূমি।
- আটাকামা মৰুভূমি: দক্ষিণ আমেৰিকাৰ চিলিত অৱস্থিত এখন উষ্ণ আৰু পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ শুকান মৰুভূমি।
১১। শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা:
(ক) পৃথিৱীৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম মহাসাগৰ কোনখন?
(১) প্ৰশান্ত মহাসাগৰ (২) ভাৰত মহাসাগৰ (৩) আটলান্টিক মহাসাগৰ (৪) দক্ষিণ মহাসাগৰ
উত্তৰ: (৩) আটলান্টিক মহাসাগৰ
(খ) পৃথিৱীৰ ক্ষুদ্ৰতম মহাদেশ কোনখন?
(১) উত্তৰ আমেৰিকা মহাদেশ (২) ইউৰোপ মহাদেশ (৩) এণ্টাৰ্কটিকা মহাদেশ (৪) ওছেনিয়া মহাদেশ
উত্তৰ: (৪) ওছেনিয়া মহাদেশ
(গ) ফকলেণ্ড দ্বীপটো কোন মহাসাগৰত অৱস্থিত?
(১) আটলান্টিক মহাসাগৰ (২) উত্তৰ মহাসাগৰ (৩) প্ৰশান্ত মহাসাগৰ (৪) ভাৰত মহাসাগৰ
উত্তৰ: (১) আটলান্টিক মহাসাগৰ
(ঘ) এছিয়া আৰু আফ্ৰিকা মহাদেশক কোনখন সাগৰে পৃথক কৰিছে?
(১) ভূমধ্য সাগৰ (২) লোহিত সাগৰ (৩) কাস্পিয়ান সাগৰ (৪) আৰব সাগৰ
উত্তৰ: (২) লোহিত সাগৰ
(ঙ) এছিয়া আৰু ইউৰোপ মহাদেশক প্ৰাকৃতিকভাৱে কিহে পৃথক কৰিছে?
(১) ইউৰাল পৰ্বতমালা (২) ককেছাছ পৰ্বত (৩) কাস্পিয়ান সাগৰ (৪) ভল্গা নদী
উত্তৰ: (১) ইউৰাল পৰ্বতমালা
(চ) ইকুৱেড’ৰ কোনখন মহাদেশত অৱস্থিত?
(১) উত্তৰ আমেৰিকা (২) দক্ষিণ আমেৰিকা (৩) আফ্ৰিকা (৪) এছিয়া
উত্তৰ: (২) দক্ষিণ আমেৰিকা
(ছ) ব্ৰাজিলৰ ৰাজধানী কি?
(১) ৰিও ডি জেনেইৰো (২) চাও পাওলো (৩) ব্ৰাচিলিয়া (৪) লিমা
উত্তৰ: (৩) ব্ৰাচিলিয়া