অর্থনৈতিক ভূগোল Class 10 : বিষয় বস্তু আৰু সম্পদ

SEBA Class 10 Social Science Geography (Part 2) Chapter 6 Solution | Class 10 Social Science Geography(Part 2) Chapter 1 Solution by SEBA Teachers in Assamese Medium |

নমস্কাৰ! আপুনি দশম শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞানৰ “ভূগোল” খণ্ডৰ প্ৰথম অধ্যায়, “অৰ্থনৈতিক ভূগোল: বিষয়বস্তু আৰু সম্পদ”ৰ সম্পূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰখিনি বিচাৰিছে। মই পাঠ্যপুথিখনৰ আধাৰত তলত শুদ্ধ আৰু সুন্দৰকৈ প্ৰশ্নোত্তৰখিনি আগবঢ়ালোঁ।

অর্থনৈতিক ভূগোল Class 10

অনুশীলনী

১। অৰ্থনৈতিক ভূগোল কাক বোলে? ইয়াৰ মূল বিষয়বস্তু কি? অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ প্ৰধান শাখাবোৰ উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: ভূগোলৰ যিটো শাখাত সম্পদৰ উৎপাদন, বিতৰণ, উপভোগ আৰু বিনিময়ৰ লগত জড়িত মানুহৰ কাৰ্যকলাপসমূহ স্থান আৰু কাল সাপেক্ষে অধ্যয়ন কৰা হয়, তাকে অৰ্থনৈতিক ভূগোল বোলে।

ইয়াৰ মূল বিষয়বস্তু হ’ল পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইত মানুহৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ বিতৰণ, ইয়াৰ কাৰণ আৰু ইয়াৰ লগত জড়িত প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ অধ্যয়ন কৰা।

অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ প্ৰধান শাখাবোৰ হ’ল:

• কৃষি ভূগোল
• ঔদ্যোগিক ভূগোল
• সম্পদ ভূগোল
• পৰিবহণ ভূগোল
• বজাৰ ভূগোল
• পৰিকল্পনা আৰু উন্নয়ন ভূগোল
• পৰ্যটন ভূগোল

২। অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ পৰিসৰ সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ পৰিসৰ অতি ব্যাপক। ই প্ৰধানকৈ মানুহৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ বিতৰণ আৰু ইয়াৰ লগত জড়িত কাৰকসমূহৰ অধ্যয়ন কৰে। ইয়াৰ পৰিসৰৰ অন্তৰ্গত বিষয়বোৰ হ’ল:

• কোনো এক অৰ্থনৈতিক কাৰ্য ক’ত অৱস্থিত।
• সেই কাৰ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি।
• সেই কাৰ্য আন কি পৰিঘটনাৰ লগত জড়িত।
• সেই স্থানতে সেই কাৰ্য কিয় গঢ় লৈ উঠিছে।
• সেই স্থানৰ পৰিৱৰ্তে আন ঠাইত হ’লে ভাল হ’লহেঁতেন নেকি, তাৰ বিশ্লেষণ।
  এইদৰে, ই কেৱল বৰ্ণনাতেই সীমাবদ্ধ নাথাকি, কাৰণ বিশ্লেষণ আৰু ভৱিষ্যতৰ সম্ভাৱনাৰ ওপৰতো গুৰুত্ব দিয়ে।

৩। মানুহৰ অৰ্থনৈতিক বৃত্তি বুলিলে কি বুজা? এনে অৰ্থনৈতিক বৃত্তিবোৰ কি কি?

উত্তৰ: মানুহে জীৱন-নিৰ্বাহৰ বাবে যিবোৰ কাম-কাজৰ জৰিয়তে অৰ্থ উপাৰ্জন কৰে, সেইবোৰকে অৰ্থনৈতিক বৃত্তি বোলে।
মানুহৰ অৰ্থনৈতিক বৃত্তিক প্ৰধানকৈ চাৰিটা ভাগত ভগোৱা হয়:

• প্ৰাথমিক বৃত্তি: প্ৰকৃতিৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ সম্পদ আহৰণ কৰা কাৰ্য, যেনে— কৃষি, মাছ ধৰা, খনিজ সম্পদ আহৰণ।
• দ্বিতীয়ক বৃত্তি: প্ৰাথমিক বৃত্তিৰ পৰা পোৱা দ্ৰব্যক প্ৰযুক্তিৰ জৰিয়তে ব্যৱহাৰোপযোগী কৰি তোলা কাৰ্য, যেনে— শিল্পোৎপাদন, নিৰ্মাণ কাৰ্য।
• তৃতীয়ক বৃত্তি: উৎপাদিত সামগ্ৰী উপভোক্তাৰ ওচৰ পোৱোৱা সেৱামূলক কাৰ্য, যেনে— যাতায়াত, বেপাৰ-বাণিজ্য, বেংকিং।
• চতুৰ্থক বৃত্তি: দ্বিতীয়ক আৰু তৃতীয়ক বৃত্তিক অধিক সুচল কৰা সেৱা, যেনে— প্ৰশাসন, শিক্ষা, গৱেষণা।

৪। অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ প্ৰধান শাখাসমূহৰ বিষয়বস্তু সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ প্ৰধান শাখাসমূহৰ বিষয়বস্তু তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:

• কৃষি ভূগোল: ইয়াত কৃষি কাৰ্যৰ লগত জড়িত কাৰক, কৃষিৰ প্ৰকাৰ, শস্যৰ উৎপাদন আৰু বিতৰণ, বজাৰ আদি অধ্যয়ন কৰা হয়।
• ঔদ্যোগিক ভূগোল: ইয়াত উদ্যোগ স্থাপনৰ কাৰক, উদ্যোগৰ প্ৰকাৰ, বিতৰণ, উদ্যোগিক সামগ্ৰীৰ উৎপাদন আৰু বজাৰ সম্পৰ্কে অধ্যয়ন কৰা হয়।
• সম্পদ ভূগোল: ইয়াত সম্পদৰ প্ৰকাৰ, বিতৰণ, উৎপাদন, সংৰক্ষণ আৰু ব্যৱস্থাপনা আদি অধ্যয়ন কৰা হয়।
• পৰিবহণ ভূগোল: ইয়াত পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ প্ৰকাৰ, ইয়াৰ লগত জড়িত কাৰক আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত ইয়াৰ ভূমিকা অধ্যয়ন কৰা হয়।

৫। সম্পদ ভূগোলক কিয় অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ এটি গুৰুত্বপূৰ্ণ শাখা বোলা হয়?

উত্তৰ: কোনো এখন দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন সেই দেশখনৰ সম্পদৰ মান আৰু প্ৰাচুৰ্যৰ ওপৰত বহু পৰিমাণে নিৰ্ভৰ কৰে। সম্পদ ভূগোলত সম্পদৰ প্ৰকাৰ, বিতৰণ, উদ্‌ঘাটন, উৎপাদন, সংৰক্ষণ আৰু ব্যৱস্থাপনা আদিৰ বিষয়ে বিজ্ঞানসন্মতভাৱে অধ্যয়ন কৰা হয়। যিহেতু অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ মূল আলোচ্য বিষয় হ’ল মানুহৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ আৰু এই কাৰ্যকলাপসমূহ প্ৰত্যক্ষভাৱে সম্পদৰ লগত জড়িত, সেয়েহে সম্পদ ভূগোলক অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ শাখা হিচাপে গণ্য কৰা হয়।

৬। সম্পদ বুলিলে কি বুজায়? ইয়াৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: মানুহৰ অভাৱ বা প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিব পৰা সকলোবোৰ বস্তুকেই সম্পদ বোলা হয়।
ইয়াৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল:

• উপকাৰিতা (Utility): সম্পদৰ উপকাৰী গুণ থাকিব লাগিব, অৰ্থাৎ ই মানুহৰ কোনোবা নহয় কোনোবা প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিব পাৰিব লাগিব।
• কাৰ্যকাৰিতা (Functionality): সম্পদৰ কাৰ্যকাৰী গুণ থাকিব লাগিব, অৰ্থাৎ ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যাব লাগিব।
• পৰিৱৰ্তনশীলতা (Dynamism): সম্পদৰ ধাৰণাটো গতিশীল। সময় আৰু প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ লগে লগে কোনো এটা বস্তু সম্পদ হিচাপে গণ্য হ’ব পাৰে বা তাৰ গুৰুত্ব সলনি হ’ব পাৰে।

৭। ‘সম্পদ পৰিৱৰ্তনশীল’— ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰ: ‘সম্পদ পৰিৱৰ্তনশীল’— এই কথাষাৰে বুজায় যে সম্পদৰ ধাৰণাটো স্থিৰ নহয়, ই সময় আৰু জ্ঞানৰ বিকাশৰ লগে লগে সলনি হৈ থাকে। আজি যিটো বস্তু মানুহৰ বাবে অলাগতিয়াল বা ‘নিষ্ক্ৰিয় সামগ্ৰী’ (Neutral Stuff), ভৱিষ্যতে জ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ উন্নতিৰ ফলত সেয়াই এক মূল্যৱান সম্পদলৈ ৰূপান্তৰিত হ’ব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, খনিজ তেল বা কয়লাৰ ব্যৱহাৰ নজনালৈকে এইবোৰ কেৱল নিষ্ক্ৰিয় সামগ্ৰী আছিল। কিন্তু যেতিয়া মানুহে ইয়াক শক্তিৰ উৎস হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ শিকিলে, তেতিয়া ই মূল্যৱান সম্পদলৈ পৰিণত হ’ল। ঠিক তেনেদৰে, বৰ্তমানৰ কোনো সম্পদৰ গুৰুত্ব ভৱিষ্যতে কমিও যাব পাৰে। সেয়েহে সম্পদৰ ধাৰণাটো গতিশীল বা পৰিৱৰ্তনশীল।

৮। সম্পদৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে উদাহৰণসহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।

উত্তৰ: মানুহৰ জীৱন ধাৰণৰ বাবে সম্পদ অপৰিহাৰ্য। মানুহৰ মৌলিক প্ৰয়োজন যেনে— খাদ্য, বস্ত্ৰ আৰু বাসস্থান পূৰণ কৰিবলৈ সম্পদৰ প্ৰয়োজন। উদাহৰণস্বৰূপে, আমি খাদ্যৰ বাবে কৃষি সম্পদ (ধান, ঘেঁহু), বস্ত্ৰৰ বাবে কপাহ আৰু বাসস্থানৰ বাবে কাঠ, বাঁহ, শিল আদি প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰোঁ। ইয়াৰ উপৰিও, আধুনিক জীৱন-যাত্ৰাৰ মানদণ্ড উন্নত কৰিবলৈ শক্তি (কয়লা, খনিজ তেল), যাতায়াতৰ বাবে বিভিন্ন ধাতু, আৰু উদ্যোগৰ বাবে কেঁচামাল হিচাপে বিভিন্ন খনিজ সম্পদৰ প্ৰয়োজন। এক কথাত, মানৱ সভ্যতাৰ বিকাশ আৰু অগ্ৰগতি সম্পূৰ্ণৰূপে সম্পদৰ উচিত ব্যৱহাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।

অৱশ্যে, মই প্ৰথম অধ্যায় “অৰ্থনৈতিক ভূগোল: বিষয়বস্তু আৰু সম্পদ”ৰ বাকী থকা প্ৰশ্নোত্তৰখিনি তলত সম্পূৰ্ণকৈ আগবঢ়ালোঁ।

অনুশীলনী (বাকী থকা অংশ)

৯। সম্পদ আৰু মানুহৰ মাজত থকা সম্পৰ্কৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: সম্পদ আৰু মানুহৰ মাজত এক ওতפּোত সম্পৰ্ক আছে। মানুহেই সম্পদৰ সৃষ্টিকৰ্তা আৰু উপভোক্তা দুয়োটা। প্ৰকৃতিত থকা বহুতো সামগ্ৰী মানুহৰ জ্ঞান, বুদ্ধি আৰু প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগৰ ফলতহে সম্পদলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, খনিজ তেল তেতিয়ালৈকে সম্পদ নাছিল যেতিয়ালৈকে মানুহে তাক আহৰণ কৰি শক্তিৰ উৎস হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ শিকা নাছিল। সেয়েহে, মানুহক “মানৱ সম্পদ” বুলিও কোৱা হয় কাৰণ মানুহৰ অবিহনে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ কোনো অৰ্থ নাথাকে। মানুহৰ প্ৰয়োজন, চাহিদা আৰু সাংস্কৃতিক অৱস্থাই সম্পদৰ মূল্য আৰু ব্যৱহাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰে।

১০। সম্পদ আৰু বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক চমুকৈ আলোচনা কৰা।

উত্তৰ: সম্পদ আৰু বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ মাজত এক গভীৰ সম্পৰ্ক আছে। বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ উন্নতিয়ে নতুন সম্পদৰ সৃষ্টি কৰে আৰু পুৰণি সম্পদৰ ব্যৱহাৰ অধিক কাৰ্যকৰী কৰি তোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, সৌৰশক্তি এক অপৰিসীম সম্পদ, কিন্তু সৌৰ পেনেলৰ দৰে প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ ফলতহে ইয়াক আমি বিদ্যুৎ শক্তিলৈ ৰূপান্তৰ কৰি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিছোঁ। ঠিক তেনেদৰে, আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত গভীৰ সাগৰৰ তলৰ পৰা বা দুৰ্গম অঞ্চলৰ পৰা খনিজ সম্পদ আহৰণ কৰা সম্ভৱ হৈছে। প্ৰযুক্তিৰ উন্নতিয়ে সম্পদৰ অপচয় কমাই আৰু পুনৰাৱৰ্তন (recycling) প্ৰক্ৰিয়াৰে বৰ্জিত দ্ৰব্যকো সম্পদলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। গতিকে, বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ অবিহনে সম্পদৰ সম্পূৰ্ণ ব্যৱহাৰ আৰু বিকাশ সম্ভৱ নহয়।

১১। উদাহৰণসহ সম্পদৰ শ্ৰেণীবিভাজন সম্পৰ্কে লিখা।

উত্তৰ: সম্পদক বিভিন্ন ভিত্তিৰ ওপৰত শ্ৰেণীবিভাজন কৰিব পাৰি:

• সৃষ্টি প্ৰক্ৰিয়া অনুসৰি:
  • প্ৰাকৃতিক সম্পদ: প্ৰকৃতিৰ পৰা পোৱা সম্পদ। যেনে: বায়ু, পানী, মাটি, খনিজ পদাৰ্থ।
  • মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ: মানুহে নিজৰ প্ৰযুক্তিৰে সৃষ্টি কৰা সম্পদ। যেনে: ঘৰ-দুৱাৰ, ৰাস্তা-ঘাট, উদ্যোগ।
  • মানৱ সম্পদ: মানুহ নিজেই এক সম্পদ, কাৰণ মানুহৰ জ্ঞান আৰু দক্ষতাই আন সম্পদৰ সৃষ্টি কৰে।
• উপলব্ধতা/স্থায়িত্ব অনুসৰি:
  • নবীকৰণযোগ্য সম্পদ: যিবোৰ সম্পদ ব্যৱহাৰৰ পিছতো পুনঃপূৰ্ণ কৰিব পাৰি। যেনে: সৌৰশক্তি, বায়ু, পানী।
  • অনবীকৰণযোগ্য সম্পদ: যিবোৰ সম্পদ এবাৰ ব্যৱহাৰ কৰিলে নিঃশেষ হৈ যায়। যেনে: কয়লা, খনিজ তেল।
• গঠন অনুসৰি:
  • জীৱীয় সম্পদ: জীৱ থকা সম্পদ। যেনে: উদ্ভিদ, প্ৰাণী।
  • অজীৱীয় সম্পদ: প্ৰাণহীন বা জড় সম্পদ। যেনে: মাটি, শিল, খনিজ পদাৰ্থ।
• মালিকীস্বত্বৰ ভিত্তি কৰি:
  • ব্যক্তিগত সম্পদ: ব্যক্তিৰ নিজা দখলত থকা সম্পদ। যেনে: মাটি, ঘৰ।
  • জাতীয় সম্পদ: এখন দেশৰ অধীনত থকা সম্পদ। যেনে: ৰাস্তা-ঘাট, ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান।
  • আন্তৰ্জাতিক সম্পদ: কোনো বিশেষ দেশৰ অধীনত নথকা সম্পদ। যেনে: সাগৰ-মহাসাগৰ।

১২। প্ৰাকৃতিক সম্পদ বুলিলে কি বুজায়? উদাহৰণসহ চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: যিবোৰ সম্পদ প্ৰকৃতিৰ পৰা পোনে পোনে পোৱা যায় আৰু মানুহে নিজৰ প্ৰয়োজন পূৰাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে, সেইবোৰক প্ৰাকৃতিক সম্পদ বোলা হয়। এই সম্পদসমূহ মানৱ সভ্যতাৰ ভেটি। উদাহৰণস্বৰূপে, বায়ু, পানী, সূৰ্যৰ পোহৰ, মাটি, গছ-গছনি, জীৱ-জন্তু, খনিজ পদাৰ্থ (কয়লা, লো, সোণ) আদি সকলোবোৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদ। এই সম্পদসমূহৰ অবিহনে পৃথিৱীত জীৱন ধাৰণ কৰাটো অসম্ভৱ।

১৩। মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ কি? উদাহৰণসহ ইয়াৰ ব্যৱহাৰ সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: মানুহে নিজৰ জ্ঞান, কৌশল আৰু প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত প্ৰাকৃতিক সম্পদক ৰূপান্তৰ কৰি যিবোৰ নতুন আৰু অধিক ব্যৱহাৰোপযোগী সম্পদৰ সৃষ্টি কৰে, সেইবোৰকে মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ বোলা হয়।
উদাহৰণ আৰু ব্যৱহাৰ:

• ঘৰ-দুৱাৰ, দলং, ৰাস্তা-ঘাট: এইবোৰ মানুহৰ বাসস্থান আৰু যাতায়াতৰ বাবে অপৰিহাৰ্য।
• উদ্যোগ, কল-কাৰখানা: এইবোৰত কেঁচামাল ব্যৱহাৰ কৰি বিভিন্ন দ্ৰব্য উৎপাদন কৰা হয়।
• কৃষিকাৰ্যৰ সঁজুলি, যান-বাহন: এইবোৰে মানুহৰ জীৱন-ধাৰণ সহজ আৰু উন্নত কৰি তোলে।
• শিক্ষানুষ্ঠান, চিকিৎসালয়: এইবোৰ মানৱ সম্পদৰ বিকাশ আৰু স্বাস্থ্য ৰক্ষাৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয়।
  এইদৰে, মানৱ-সৃষ্ট সম্পদে মানুহৰ জীৱনক অধিক আৰামদায়ক আৰু উন্নত কৰে।

১৪। নবীকৰণযোগ্য আৰু অনবীকৰণযোগ্য সম্পদৰ মাজৰ পাৰ্থক্য কি কি? উদাহৰণসহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।

উত্তৰ: নবীকৰণযোগ্য আৰু অনবীকৰণযোগ্য সম্পদৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ হ’ল:

১৫। সম্পদ সংৰক্ষণ বুলিলে কি বুজায়? ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা কি?

উত্তৰ: কোনো ধৰণৰ বিনাশ বা অপব্যৱহাৰ নকৰাকৈ সম্পদৰ সু-পৰিকল্পিত আৰু विवेकपूर्ण ব্যৱহাৰ কৰা কাৰ্যকে সম্পদ সংৰক্ষণ বোলা হয়। ইয়াৰ অৰ্থ সম্পদৰ ব্যৱহাৰ বন্ধ কৰা নহয়, বৰঞ্চ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবেও যাতে সম্পদ উপলব্ধ থাকে তাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি বৰ্তমানৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰা।

প্ৰয়োজনীয়তা:

• সীমিত ভাণ্ডাৰ: বহুতো গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদ, যেনে— কয়লা, পেট্ৰ’লিয়াম আদি অনবীকৰণযোগ্য আৰু ইহঁতৰ ভাণ্ডাৰ সীমিত। সংৰক্ষণ নকৰিলে এইবোৰ অতি সোনকালে নিঃশেষ হৈ যাব।
• ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে: ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰো এই সম্পদসমূহৰ ওপৰত অধিকাৰ আছে। তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে সম্পদ সংৰক্ষণ কৰাটো আমাৰ নৈতিক দায়িত্ব।
• পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য: সম্পদৰ অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰে পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য নষ্ট কৰে আৰু প্ৰদূষণ, গোলকীয় উত্তাপ আদি সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। সম্পদ সংৰক্ষণে পৰিৱেশ সুৰক্ষাত সহায় কৰে।
• বহনক্ষম উন্নয়ন: বহনক্ষম উন্নয়নৰ (Sustainable Development) লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ সম্পদ সংৰক্ষণ অপৰিহাৰ্য।

১৬। সম্পদ সংৰক্ষণ পদ্ধতি সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: সম্পদ সংৰক্ষণৰ বাবে কেইবাটাও পদ্ধতি অৱলম্বন কৰিব পাৰি:

• বিকল্প সম্পদৰ সন্ধান: বহুলভাৱে ব্যৱহৃত সম্পদৰ ওপৰত হেঁচা কমাবলৈ ইয়াৰ বিকল্প সম্পদৰ সন্ধান আৰু ব্যৱহাৰ কৰা, যেনে— কয়লাৰ সলনি সৌৰশক্তিৰ ব্যৱহাৰ।
• পুনৰাৱৰ্তন (Recycling): ব্যৱহৃত সামগ্ৰী, যেনে— কাগজ, প্লাষ্টিক, ধাতু আদি পুনৰাৱৰ্তন কৰি নতুন সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰিলে কেঁচামালৰ ব্যৱহাৰ কমে।
• বৰ্জিত দ্ৰব্যৰ পৰিমাণ হ্ৰাস: উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াত বৰ্জিত দ্ৰব্যৰ পৰিমাণ কমোৱা আৰু সেইবোৰৰ পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ ব্যৱস্থা কৰা।
• জ্ঞান আৰু শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ: সম্পদৰ গুৰুত্ব আৰু সংৰক্ষণৰ বিষয়ে জনসাধাৰণক শিক্ষিত আৰু সচেতন কৰি তোলা।
• আইনৰ কাৰ্যকৰীকৰণ: সম্পদ সংৰক্ষণ সম্পৰ্কীয় আইন কঠোৰভাৱে প্ৰণয়ন আৰু কাৰ্যকৰী কৰা।
• সঠিক মূল্যায়ন: কোনো সম্পদৰ ভঁৰাল কিমান আছে তাৰ সঠিক মূল্যায়ন কৰি ভৱিষ্যতৰ বাবে পৰিকল্পনা কৰা।

১৭। সম্পদ সংৰক্ষণৰ লগত জড়িত সংস্থা আৰু সেইবোৰৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।

উত্তৰ: সম্পদ সংৰক্ষণৰ লগত বহুতো আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু স্থানীয় পৰ্যায়ৰ চৰকাৰী-বেচৰকাৰী সংস্থা জড়িত।

• IUCN (International Union for Conservation of Nature): ই হৈছে বিশ্বৰ আটাইতকৈ পুৰণি আৰু বৃহৎ পৰিৱেশ সংৰক্ষণ সংস্থা। ই প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ সংৰক্ষণ আৰু বহনক্ষম ব্যৱহাৰৰ বাবে কাম কৰে। ই “Red List” প্ৰকাশ কৰি বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰজাতিসমূহৰ তথ্য ৰাখে।
• UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization): ই বিশ্ব ঐতিহ্য ক্ষেত্ৰ (World Heritage Sites) ঘোষণা কৰি গুৰুত্বপূৰ্ণ সাংস্কৃতিক আৰু প্ৰাকৃতিক স্থানসমূহ সংৰক্ষণত সহায় কৰে।
• WWF (World Wide Fund for Nature): ই জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ আৰু পৰিৱেশৰ ওপৰত মানুহৰ প্ৰভাৱ কমোৱাৰ বাবে কাম কৰা এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বেচৰকাৰী সংস্থা।
• ভাৰত চৰকাৰৰ পৰিৱেশ, বন আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন মন্ত্ৰালয়: ই ভাৰতত পৰিৱেশ আৰু বন সংৰক্ষণৰ বাবে নীতি-নিয়ম প্ৰস্তুত আৰু কাৰ্যকৰী কৰে।
  এই সংস্থাসমূহে গৱেষণা, জনসচেতনতা সৃষ্টি, আৰু চৰকাৰৰ লগত মিলি নীতি নিৰ্ধাৰণৰ জৰিয়তে সম্পদ সংৰক্ষণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

১৮। চমুটোকা লিখা:

(ক) সম্পদ: মানুহৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিব পৰা সকলোবোৰ বস্তুকেই সম্পদ বোলা হয়। ইয়াৰ উপকাৰিতা, কাৰ্যকাৰিতা আৰু পৰিৱৰ্তনশীলতাৰ দৰে বৈশিষ্ট্য থাকে। সম্পদ প্ৰাকৃতিক, মানৱ-সৃষ্ট বা মানৱ সম্পদ হ’ব পাৰে।
(খ) মানৱ সম্পদ: মানুহৰ জ্ঞান, বুদ্ধি, কৌশল আৰু কৰ্মদক্ষতাক মানৱ সম্পদ বোলা হয়। মানুহেই আন সকলো সম্পদৰ সৃষ্টিকৰ্তা আৰু ব্যৱহাৰকাৰী, সেয়েহে মানৱ সম্পদক সকলো সম্পদৰ ভিতৰত শ্ৰেষ্ঠ বুলি গণ্য কৰা হয়।
(গ) সম্পত্তি: যিবোৰ সামগ্ৰীৰ বিনিময় মূল্য (exchange value) থাকে আৰু যাক এজনৰ পৰা আন এজনলৈ হস্তান্তৰ কৰিব পাৰি, সেইবোৰক সম্পত্তি বোলা হয়। সকলো সম্পত্তি সম্পদ, কিন্তু সকলো সম্পদ সম্পত্তি নহয় (যেনে- বায়ু, সূৰ্যৰ পোহৰ)।
(ঘ) নবীকৰণযোগ্য সম্পদ: যিবোৰ সম্পদ ব্যৱহাৰৰ পিছতো প্ৰাকৃতিকভাৱে পুনঃপূৰ্ণ হয়, সেইবোৰক নবীকৰণযোগ্য সম্পদ বোলে। যেনে: সৌৰশক্তি, বায়ু, পানী।
(ঙ) ব্যক্তিগত সম্পদ: কোনো ব্যক্তিৰ নিজা অধিকাৰত থকা সম্পদক ব্যক্তিগত সম্পদ বোলে। যেনে: এজন ব্যক্তিৰ মাটি, ঘৰ, গাড়ী আদি।
(চ) জাতীয় সম্পদ: এখন দেশৰ ভৌগোলিক সীমাৰ ভিতৰত থকা সকলো সম্পদক জাতীয় সম্পদ বোলে। যেনে: ৰাস্তা-ঘাট, নদী, খনিজ পদাৰ্থ, ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান।
(ছ) জীৱীয় সম্পদ: জীৱ থকা সকলো সম্পদক জীৱীয় সম্পদ বোলে। যেনে: গছ-গছনি, জীৱ-জন্তু, মাছ।
(জ) সম্পদ সংৰক্ষণ: সম্পদৰ অপচয় ৰোধ কৰি, विवेकपूर्णভাৱে আৰু পৰিকল্পিতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা কাৰ্যকে সম্পদ সংৰক্ষণ বোলে, যাতে বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যত দুয়োটা প্ৰজন্মই ইয়াৰ সুবিধা লাভ কৰিব পাৰে।
(ঝ) সম্পদৰ পুনৰাৱৰ্তন: ব্যৱহাৰ কৰা সামগ্ৰীৰ পৰা বৰ্জিত দ্ৰব্যক পুনৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰি নতুন সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰা কাৰ্যকে সম্পদৰ পুনৰাৱৰ্তন (Recycling) বোলে। যেনে: পুৰণি কাগজৰ পৰা নতুন কাগজ তৈয়াৰ কৰা।
(ঞ) IUCN: ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ হ’ল International Union for Conservation of Nature (আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশ সংৰক্ষণ সংস্থা)। ই বিশ্বজুৰি প্ৰকৃতি সংৰক্ষণ আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ বহনক্ষম ব্যৱহাৰৰ বাবে কাম কৰা এক আগশাৰীৰ সংস্থা।

১৯। পাৰ্থক্য লিখা:

(ক) সম্পদ আৰু সম্পত্তি:

• সম্পদ: মানুহৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰা সকলো বস্তুৱেই সম্পদ। ইয়াৰ বিনিময় মূল্য থাকিবও পাৰে বা নাথাকিবও পাৰে (যেনে- বায়ু)।
• সম্পত্তি: যিবোৰ সম্পদৰ বিনিময় মূল্য থাকে আৰু হস্তান্তৰযোগ্য, সেইবোৰেই সম্পত্তি (যেনে- মাটি, সোণ)। সকলো সম্পত্তি সম্পদ, কিন্তু সকলো সম্পদ সম্পত্তি নহয়।

(খ) অৰ্থনৈতিক ভূগোল আৰু সম্পদ ভূগোল:

• অৰ্থনৈতিক ভূগোল: ই ভূগোলৰ এক বহল শাখা য’ত মানুহৰ সকলো অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ (কৃষি, উদ্যোগ, সেৱা) আৰু ইয়াৰ বিতৰণৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা হয়।
• সম্পদ ভূগোল: ই অৰ্থনৈতিক ভূগোলৰ এটা শাখা, য’ত কেৱল সম্পদৰ প্ৰকাৰ, বিতৰণ, উৎপাদন, ব্যৱহাৰ আৰু সংৰক্ষণৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।

(গ) সম্পদ আৰু নিষ্ক্ৰিয় সামগ্ৰী:

• সম্পদ: যিবোৰ বস্তুৱে মানুহৰ উপকাৰ সাধন কৰে।
• নিষ্ক্ৰিয় সামগ্ৰী (Neutral Stuff): যিবোৰ বস্তুৱে মানুহৰ উপকাৰ বা অপকাৰ একোৱেই নকৰে। জ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ অভাৱত বহুতো সম্পদ প্ৰথমতে নিষ্ক্ৰিয় সামগ্ৰী হৈ থাকে।

(ঘ) জীৱীয় আৰু অজীৱীয় সম্পদ:

• জীৱীয় সম্পদ: জীৱ থকা সম্পদ। যেনে: গছ-গছনি, প্ৰাণী।
• অজীৱীয় সম্পদ: প্ৰাণহীন সম্পদ। যেনে: মাটি, পানী, খনিজ পদাৰ্থ।

(ঙ) নবীকৰণযোগ্য আৰু অনবীকৰণযোগ্য সম্পদ:

• নবীকৰণযোগ্য সম্পদ: যিবোৰ সম্পদ পুনঃপূৰ্ণ হয়। যেনে: সৌৰশক্তি, বায়ু।
• অনবীকৰণযোগ্য সম্পদ: যিবোৰ সম্পদ এবাৰ ব্যৱহাৰ কৰিলে নিঃশেষ হৈ যায়। যেনে: কয়লা, খনিজ তেল।

(চ) ব্যক্তিগত সম্পদ আৰু জাতীয় সম্পদ:

• ব্যক্তিগত সম্পদ: ব্যক্তিৰ নিজা মালিকানাধীন সম্পদ। যেনে: নিজৰ ঘৰ।
• জাতীয় সম্পদ: এখন ৰাষ্ট্ৰৰ মালিকানাধীন সম্পদ। যেনে: ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাইপথ।

(ছ) মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ আৰু মানৱ সম্পদ:

• মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ: মানুহে প্ৰযুক্তিৰে সৃষ্টি কৰা সম্পদ। যেনে: দলং, উদ্যোগ।
• মানৱ সম্পদ: মানুহৰ নিজৰ জ্ঞান, বুদ্ধি আৰু কৰ্মদক্ষতা।

(জ) সম্পদৰ পুনৰাৱৰ্তন আৰু অভিযোজন:

• পুনৰাৱৰ্তন (Recycling): ব্যৱহৃত সামগ্ৰীৰ পৰা একে বা আন সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰা।
• অভিযোজন (Innovation): নতুন জ্ঞান বা প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগেৰে সম্পদক অধিক ব্যৱহাৰোপযোগী কৰি তোলা বা নতুন ব্যৱহাৰ উদ্ভাৱন কৰা।

২০। শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা:

(ক) তলৰ কোনটো মানৱ-সৃষ্ট সম্পদ?
(১) নদ-নদী (২) খনিজ তেল (৩) জলসিঞ্চন নলা (৪) অৰণ্য
উত্তৰ: (৩) জলসিঞ্চন নলা

(খ) তলৰ কোনটো অজীৱীয় সম্পদ?
(১) বায়ু (২) গছ-গছনি (৩) জীৱ-জন্তু (৪) ভেঁকুৰ
উত্তৰ: (১) বায়ু

(গ) তলৰ কোনটো অনবীকৰণযোগ্য সম্পদ?
(১) বায়ু (২) পানী (৩) শস্য (৪) কয়লা
উত্তৰ: (৪) কয়লা

(ঘ) তলৰ কোনটো বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰাণী?
(১) এশিঙিয়া গঁড় (২) নল গাহৰি (৩) জিৰাফ (৪) মিথুন
উত্তৰ: (২) নল গাহৰি (পাঠ্যপুথি অনুসৰি, যদিও এশিঙিয়া গঁড়ো সংৰক্ষিত প্ৰাণী)

(ঙ) IUCN সংস্থাটো কোন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাৰ অন্তৰ্গত?
(১) UNESCO (২) UNO (৩) WWF (৪) UNEP
উত্তৰ: (১) UNESCO (পাঠ্যপুথি অনুসৰি, IUCN ৰ প্ৰতিষ্ঠাত UNESCO ৰ ভূমিকা আছিল, যদিও IUCN বৰ্তমান এক স্বতন্ত্ৰ সংস্থা)।