“Part II: Economics” Chapter II, ““অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন”–
অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন
অনুশীলনী
অতি চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন:
১। ব্যাখ্যা কৰা (এটা বাক্যত):
(ক) অৰ্থনৈতিক বিকাশ: দেশ এখনৰ মুঠ জাতীয় আয় আৰু জনমূৰি আয় বৃদ্ধি হোৱা প্ৰক্ৰিয়াটোকে অৰ্থনৈতিক বিকাশ বা প্ৰসাৰতা বোলা হয়।
(খ) অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন: যি অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ লগে লগে জনসাধাৰণৰ জীৱন-ধাৰণৰ মানদণ্ড, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আদিৰ উন্নতি হয় আৰু আয়ৰ সমবিতৰণ ঘটে, তাকে অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন বোলা হয়।
(গ) মানৱ উন্নয়ন: মানৱ উন্নয়ন হৈছে জনসাধাৰণৰ সামূহিক পছন্দৰ (যেনে- শিক্ষা, স্বাস্থ্য, উন্নত জীৱন-ধাৰণ) বিস্তাৰ সাধন কৰা এক প্ৰক্ৰিয়া।
(ঘ) অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনা: নিৰ্ধাৰিত সময়ৰ ভিতৰত কিছুমান সুনিৰ্দিষ্ট লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ উদ্দেশ্যে এক কেন্দ্ৰীয় কৰ্তৃপক্ষৰ দ্বাৰা দেশৰ অৰ্থনীতিৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু দিগ্দৰ্শনেই হ’ল অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনা।
(ঙ) গণতান্ত্ৰিক পৰিকল্পনা: যি পৰিকল্পনাৰ বিভিন্ন পৰ্যায়ত ৰাইজৰ অংশগ্ৰহণ সুনিশ্চিত কৰা হয় আৰু ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়, তাকে গণতান্ত্ৰিক পৰিকল্পনা বোলে।
(চ) উদাৰীকৰণ: দেশৰ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত থকা ৰাষ্ট্ৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ শিথিল কৰা নীতিয়েই হ’ল উদাৰীকৰণ।
(ছ) ব্যক্তিগতকৰণ: চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ অধীনত থকা প্ৰতিষ্ঠানসমূহ বেচৰকাৰী খণ্ডলৈ মুকলি কৰি দিয়া নীতিয়েই হ’ল ব্যক্তিগতকৰণ।
(জ) গোলকীকৰণ বা বিশ্বায়ন: দেশ এখনৰ অৰ্থনীতিৰ সৈতে বিশ্বৰ অন্যান্য দেশৰ অৰ্থনীতিৰ সংযোগ স্থাপন বা সংহতি সাধন কৰাই হ’ল গোলকীকৰণ বা বিশ্বায়ন।
চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন:
২। অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ দুটা প্ৰধান পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ দুটা প্ৰধান পাৰ্থক্য হ’ল:
- পৰিসৰ: অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ধাৰণাটো সীমিত, ই কেৱল জাতীয় আয় আৰু জনমূৰি আয় বৃদ্ধিক সামৰে। আনহাতে, অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ধাৰণাটো বহল, ই আয় বৃদ্ধিৰ লগতে জীৱন-ধাৰণৰ মানদণ্ড, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আৰু আয়ৰ সমবিতৰণকো সামৰে।
- লক্ষ্য: অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ মূল লক্ষ্য পৰিমাণগত (quantitative) বৃদ্ধি। আনহাতে, অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ লক্ষ্য গুণগত (qualitative) পৰিৱৰ্তন, য’ত সামাজিক ন্যায় আৰু মানৱ কল্যাণ জড়িত হৈ থাকে।
৩। মানৱ উন্নয়নৰ তিনিটা সূচক কি কি?
উত্তৰ: মানৱ উন্নয়নৰ তিনিটা মূল সূচক হ’ল:
- প্ৰত্যাশিত আয়ুস (Life Expectancy): জন্মৰ সময়ত এজন ব্যক্তিৰ গড় জীয়াই থকাৰ সম্ভাৱনা, যি স্বাস্থ্য সেৱাৰ মানদণ্ডক সূচায়।
- শিক্ষা (Education): প্ৰাপ্তবয়স্কৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ আৰু স্কুলত নামভৰ্তিৰ হাৰ, যি জ্ঞানৰ স্তৰক সূচায়।
- জীৱন-যাত্ৰাৰ মান (Standard of Living): ক্ৰয় ক্ষমতাৰ সমতাৰ (Purchasing Power Parity) ভিত্তিত জনমূৰি মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনেৰে ইয়াক জোখা হয়।
৪। সমষ্টিগত পছন্দৰ বিস্তাৰ সাধন হৈছে বুলিলে কি বুজিবা?
উত্তৰ: সমষ্টিগত পছন্দৰ বিস্তাৰ সাধন হোৱা মানে হ’ল জনসাধাৰণৰ বাবে কেৱল আয় বৃদ্ধিৰ বিকল্পই নহয়, বৰঞ্চ উন্নত শিক্ষা, ভাল স্বাস্থ্য সেৱা, ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা, সাংস্কৃতিক বিকাশ আৰু এক সুৰক্ষিত পৰিৱেশত জীয়াই থকাৰ দৰে বিভিন্ন বিকল্প মুকলি হোৱা। ই মানুহৰ সামগ্ৰিক কল্যাণ আৰু পছন্দৰ স্বাধীনতাক বুজায়।
৫। ভাৰতবৰ্ষৰ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ তিনিটা মূল লক্ষ্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: ভাৰতবৰ্ষৰ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ তিনিটা মূল লক্ষ্য হ’ল:
- অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ হাৰ ক্ষিপ্ৰ কৰা: দেশৰ জাতীয় আয় আৰু জনমূৰি আয় দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি কৰা।
- আত্মনিৰ্ভৰশীলতা অৰ্জন: অৰ্থনৈতিকভাৱে আন দেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা কমাই দেশক স্বাৱলম্বী কৰি তোলা।
- সামাজিক ন্যায় প্ৰতিষ্ঠা: দৰিদ্ৰতা আৰু অৰ্থনৈতিক বৈষম্য দূৰ কৰি সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ লোকৰ বাবে সম-সুযোগ নিশ্চিত কৰা।
৬। NITI আয়োগৰ সদস্যসকল কোন কোন?
উত্তৰ: NITI আয়োগৰ সদস্যসকল হ’ল:
- অধ্যক্ষ: ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী।
- পৰিচালনা পৰিষদ: সকলো ৰাজ্যৰ মুখ্যমন্ত্ৰী আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ উপ-ৰাজ্যপালসকল।
- উপাধ্যক্ষ: প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ দ্বাৰা নিযুক্ত।
- সদস্য: পূৰ্ণকালীন আৰু অংশকালীন বিশেষজ্ঞ সদস্য।
- পদেন সদস্য: কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী পৰিষদৰ সৰ্বোচ্চ চাৰিজন সদস্য।
- মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া: প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ দ্বাৰা নিযুক্ত এজন ভাৰতীয় প্ৰশাসনিক বিষয়া।
দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন:
৭। ভাৰতবৰ্ষৰ পৰিকল্পিত অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰথমছোৱা (১৯৫১-১৯৯১) আৰু দ্বিতীয়ছোৱা (১৯৯১ৰপৰা বৰ্তমানলৈ)ৰ মাজত থকা এটা মূল পাৰ্থক্য ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: ভাৰতবৰ্ষৰ পৰিকল্পিত অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰথম আৰু দ্বিতীয়ছোৱাৰ মাজৰ মূল পাৰ্থক্যটো হ’ল ৰাজহুৱা খণ্ড (Public Sector) আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ (Private Sector) ভূমিকাৰ পৰিৱৰ্তন।
- প্ৰথমছোৱা (১৯৫১-১৯৯১): এই সময়ছোৱাত ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত ৰাজহুৱা খণ্ড বা চৰকাৰী খণ্ডৰ ভূমিকা আছিল প্ৰধান। সমাজবাদী সমাজ ব্যৱস্থাৰ আৰ্হিত চৰকাৰে উদ্যোগ, বেংকিং, পৰিবহণ আদি গুৰুত্বপূৰ্ণ খণ্ডবোৰ নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিছিল। ব্যক্তিগত খণ্ডৰ ভূমিকা আছিল গৌণ আৰু চৰকাৰী অনুজ্ঞাপত্ৰ (license) আৰু নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীন।
- দ্বিতীয়ছোৱা (১৯৯১-বৰ্তমান): ১৯৯১ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পিছত এই ছবিখন সম্পূৰ্ণ সলনি হৈ পৰে। উদাৰীকৰণ, ব্যক্তিগতকৰণ আৰু গোলকীকৰণ নীতি গ্ৰহণ কৰাৰ ফলত ব্যক্তিগত খণ্ডৰ ভূমিকা গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰে। চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ শিথিল কৰা হয় আৰু বহুতো ৰাজহুৱা খণ্ড ব্যক্তিগত খণ্ডলৈ মুকলি কৰি দিয়া হয়। বৰ্তমান ভাৰতীয় অৰ্থনীতি বজাৰ-ভিত্তিক আৰু ইয়াত ব্যক্তিগত খণ্ডই এক চালিকা শক্তি হিচাপে কাম কৰিছে।
৮। ভাৰতবৰ্ষত অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ তিনিটা মূল কাৰণ চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: ১৯৯১ চনত ভাৰতবৰ্ষত অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ তিনিটা মূল কাৰণ আছিল:
- বৃহৎ বিত্তীয় ঘাটি (Fiscal Deficit): চৰকাৰৰ ব্যয় আয়তকৈ বহু বেছি হৈ পৰিছিল, যাৰ ফলত চৰকাৰ বৃহৎ ঋণৰ বোজাৰ সন্মুখীন হৈছিল। এই বিত্তীয় ঘাটিয়ে অৰ্থনীতিত এক গভীৰ সংকটৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
- মুদ্ৰাস্ফীতি (Inflation): সীমিত উৎপাদন আৰু বিত্তীয় ঘাটিৰ ফলত সা-সামগ্ৰীৰ মূল্য আকাশলংঘী হৈছিল। এই মূল্যবৃদ্ধিয়ে সাধাৰণ জনতাক, বিশেষকৈ দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ লোকক বাৰুকৈয়ে জুৰুলা কৰিছিল।
- বৈদেশিক বাণিজ্যৰ সংকট (Balance of Payment Crisis): ভাৰতৰ আমদানিৰ পৰিমাণ ৰপ্তানিতকৈ বহু বেছি হৈ পৰিছিল, যাৰ ফলত বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰ প্ৰায় শেষ হৈ গৈছিল। ১৯৯১ চনত ভাৰতৰ হাতত মাত্ৰ ১৫ দিনৰ আমদানিৰ বাবেহে ধন আছিল। এই সংকটৰ বাবেই বিশ্ব বেংক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা নিধিৰ পৰামৰ্শক্ৰমে অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিবলৈ চৰকাৰ বাধ্য হৈছিল।
৯। অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ তিনিটা সুফল উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ তিনিটা প্ৰধান সুফল হ’ল:
- অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ হাৰ বৃদ্ধি: সংস্কাৰৰ পিছত ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ হাৰ উল্লেখযোগ্যভাৱে বৃদ্ধি পাইছে। বিশেষকৈ ২০০৫-০৮ চনৰ ভিতৰত ই ৯ শতাংশৰো অধিক হৈছিল।
- বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰ বৃদ্ধি: উদাৰীকৰণ আৰু বিশ্বায়নৰ ফলত বৈদেশিক বিনিয়োগ বৃদ্ধি পাইছে আৰু ভাৰতৰ বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰ এক সন্তোষজনক অৱস্থালৈ আহিছে।
- প্ৰতিযোগিতা আৰু গ্ৰাহকৰ সুবিধা: বজাৰ মুক্ত হোৱাৰ ফলত বিভিন্ন কোম্পানীৰ মাজত প্ৰতিযোগিতা বাঢ়িছে, যাৰ ফলত গ্ৰাহকসকলে উন্নত মানৰ সামগ্ৰী কম মূল্যত লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে।
১০। অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা দুটা অসুবিধা চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা দুটা অসুবিধা হ’ল:
- অৰ্থনৈতিক বৈষম্য বৃদ্ধি: সংস্কাৰৰ ফলত চহকী শ্ৰেণীটো অধিক চহকী হৈছে, কিন্তু দুখীয়া শ্ৰেণীটোৱে সেই অনুপাতে সুফল লাভ কৰিব পৰা নাই। ইয়াৰ ফলত আয়ৰ বৈষম্য বৃদ্ধি পাইছে।
- ভোগবাদী সংস্কৃতিৰ প্ৰসাৰ: গোলকীকৰণ আৰু মুক্ত বজাৰৰ ফলত সমাজত পণ্যৰ প্ৰতি আসক্তি বাঢ়িছে, যি এক ভোগবাদী (Consumerist) সংস্কৃতিৰ জন্ম দিছে। ই নৈতিক মূল্যবোধৰ অৱক্ষয়ৰ কাৰণ হ’ব পাৰে বুলি আশংকা কৰা হয়।
১১। অসমৰ চলিত পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ ছটা প্ৰধান লক্ষ্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: অসমৰ দ্বাদশ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ (২০১২-২০১৭) ছটা প্ৰধান লক্ষ্য আছিল:
- উন্নয়নৰ হাৰ বৃদ্ধি: অসমৰ উন্নয়নৰ হাৰ ১০ শতাংশলৈ বৃদ্ধি কৰা।
- দৰিদ্ৰতা আৰু বৈষম্য হ্ৰাস: দৰিদ্ৰতা কমোৱা আৰু অৰ্থনৈতিক বৈষম্য দূৰ কৰাৰ বাবে আঁচনি গ্ৰহণ কৰা।
- বান আৰু গৰাখহনীয়া নিয়ন্ত্ৰণ: আধুনিক প্ৰযুক্তিৰে বানপানী আৰু গৰাখহনীয়া সমস্যাৰ সমাধান কৰা।
- কৃষি খণ্ডৰ বিকাশ: কৃষি খণ্ডৰ বাৰ্ষিক উন্নয়নৰ হাৰ ৬-৮ শতাংশলৈ বৃদ্ধি কৰা।
- শক্তি খণ্ডত আত্মনিৰ্ভৰশীলতা: শক্তি উৎপাদনত আত্মনিৰ্ভৰশীল হোৱা আৰু বিতৰণ ব্যৱস্থা উন্নত কৰা।
- মানৱ উন্নয়ন: স্বাস্থ্য আৰু শিক্ষা খণ্ডত বিনিয়োগ বৃদ্ধি কৰি মানৱ উন্নয়ন সূচকাংক (HDI) উন্নত কৰা।