ষষ্ঠ শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞান “সমাজ বিচিত্ৰা” পাঠ্যপুথিৰ ষষ্ঠ অধ্যায় “ইতিহাস লিখনত সময় গণনা, উৎস আৰু ভাৰতবৰ্ষ” পাঠটিৰ সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন-উত্তৰ, সাৰাংশ আৰু অন্যান্য কাৰ্যকলাপসমূহ তলত আগবঢ়োৱা হ’ল।
| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 6 (ষষ্ঠ অধ্যায়) |
| পাঠ | ইতিহাস লিখনত সময় গণনা, উৎস আৰু ভাৰতবৰ্ষ |
| Available | Question Answer |
ইতিহাস লিখনত সময় গণনা, উৎস আৰু ভাৰতবৰ্ষ
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত ইতিহাস অধ্যয়নৰ কিছুমান মৌলিক ধাৰণাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। ইয়াত মূলতঃ তিনিটা বিষয়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে:
১. ইতিহাসত সময় গণনা:
ইতিহাস বুজিবলৈ সময়ৰ ধাৰণা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। সময় গণনাৰ বাবে বিভিন্ন সমাজত বেলেগ বেলেগ বৰ্ষপঞ্জি (Calendar) ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- গ্ৰেগ’ৰিয়ান বৰ্ষপঞ্জি: বিশ্বজুৰি ব্যৱহৃত এই বৰ্ষপঞ্জি যীশুখ্ৰীষ্টৰ জন্মৰ পৰা আৰম্ভ হয়। তেওঁৰ জন্মৰ আগৰ সময়ক খ্ৰীষ্টপূৰ্ব (BC) আৰু জন্মৰ পিছৰ সময়ক খ্ৰীষ্টাব্দ (AD) বুলি কোৱা হয়। আজিকালি ইয়াক ক্ৰমে BCE (Before Common Era) আৰু CE (Common Era) বুলিও কোৱা হয়।
- ভাৰতীয় বৰ্ষপঞ্জি: ভাৰতত বিক্ৰম সংবৎ, শকাব্দ, হিজৰী, ভাস্কৰাব্দ, শংকৰাব্দ আদি বিভিন্ন বৰ্ষপঞ্জিৰ প্ৰচলন আছে, যিবোৰ বিভিন্ন ঐতিহাসিক ঘটনা বা ব্যক্তিৰ লগত জড়িত।
- সময়ৰ একক: ইতিহাসত দশক (১০ বছৰ), শতিকা (১০০ বছৰ), সহস্ৰাব্দ (১০০০ বছৰ) আৰু যুগ (এক দীঘলীয়া সময়) আদি শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
২. ইতিহাস অধ্যয়নৰ উৎস:
ইতিহাস কেৱল সাধুকথা নহয়, ই প্ৰকৃত ঘটনাৰ ওপৰত আধাৰিত। ইতিহাসবিদসকলে বিভিন্ন উৎসৰ পৰা তথ্য সংগ্ৰহ কৰি ইতিহাস লিখে। এই উৎসসমূহক মূলতঃ দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি:
- প্ৰত্নতাত্ত্বিক উৎস: এইবোৰ হ’ল মাটিৰ তলৰ পৰা খন্দা-খুঁজি কৰি উলিওৱা পুৰণি সামগ্ৰী। যেনে:
- শিলালিপি, তাম্ৰলিপি: শিল বা তামৰ ফলিত খোদিত কৰি থোৱা লিখনি।
- মুদ্ৰা: পুৰণি ৰজাসকলৰ মুদ্ৰা, য’ত তেওঁলোকৰ নাম, চন আদি থাকে।
- স্থাপত্য-ভাস্কৰ্য: পুৰণি মন্দিৰ, স্তূপ, অট্টালিকা আদি।
- জীৱাশ্ম, সা-সঁজুলি, বাচন-বৰ্তন: পুৰণি মানুহে ব্যৱহাৰ কৰা সামগ্ৰী।
- সাহিত্যিক উৎস: এইবোৰ হ’ল লিখিত সমল। যেনে:
- ধৰ্মীয় গ্ৰন্থ: বেদ, পুৰাণ, ত্ৰিপিটক আদি।
- ঐতিহাসিক গ্ৰন্থ: বিভিন্ন লেখকৰ ৰচনা।
- ভ্ৰমণকাৰীৰ টোকা: বিদেশী পৰ্যটকসকলে লিখি থৈ যোৱা বিৱৰণ।
- মৌখিক উৎস: মুখে মুখে প্ৰজন্মৰ পৰা প্ৰজন্মলৈ চলি অহা লোককথা, লোকগীত, বংশ বৃত্তান্ত আদি।
৩. ‘ভাৰতবৰ্ষ’ নামৰ আৰম্ভণি:
আমাৰ দেশৰ ‘ভাৰত’ বা ‘ইণ্ডিয়া’ নামটোৰ উৎপত্তিৰ এক দীঘলীয়া ইতিহাস আছে।
- ভাৰত: পৌৰাণিক ৰজা ‘ভৰত’ৰ নামেৰে দেশখনৰ নাম ‘ভাৰতবৰ্ষ’ হোৱা বুলি কোৱা হয়। মহাভাৰতত এই নামৰ উল্লেখ আছে।
- সপ্তসিন্ধু: ঋগ্বেদত উত্তৰ-পশ্চিম ভাৰতক ‘সপ্তসিন্ধু’ (সাতখন নদীৰ দেশ) বুলি কোৱা হৈছিল।
- হিন্দু/হিন্দ: পাৰস্যৰ লোকসকলে ‘সিন্ধু’ক ‘হিন্দু’ বুলি উচ্চাৰণ কৰিছিল, যাৰ পৰা ‘হিন্দুস্থান’ নামৰ উৎপত্তি হয়।
- ইণ্ডিয়া: গ্ৰীকসকলে ‘সিন্ধু’ক ‘ইণ্ডই’ বা ‘ইণ্ডাইক’ বুলিছিল, যাৰ পৰাই ‘ইণ্ডিয়া’ নামটো আহিছে।
- য়িন্তু/তিয়ানঝু: চীনাসকলে ভাৰতক এই নামেৰে জানিছিল।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১ (পৃষ্ঠা ৫১)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) শংকৰদেৱৰ জন্মৰ চনৰপৰা আৰম্ভ হোৱা বৰ্ষপঞ্জিখনক কি বুলি জনা যায়?
উত্তৰ: শংকৰদেৱৰ জন্মৰ চনৰপৰা আৰম্ভ হোৱা বৰ্ষপঞ্জিখনক শংকৰাব্দ বুলি জনা যায়।
(খ) ভাস্কৰাব্দৰ আৰম্ভণি কোনজন ৰজাৰ ৰাজ অভিষেকৰ বছৰৰপৰা হৈছে?
উত্তৰ: ভাস্কৰাব্দৰ আৰম্ভণি কামৰূপৰ ৰজা ভাস্কৰবৰ্মনৰ ৰাজ অভিষেকৰ বছৰৰপৰা হৈছে।
(গ) মুছলমানসকলৰ পৰম্পৰাগত বৰ্ষপঞ্জিখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: মুছলমানসকলৰ পৰম্পৰাগত বৰ্ষপঞ্জিখনৰ নাম হিজৰী।
(ঘ) গ্ৰেগ’ৰিয়ান বৰ্ষপঞ্জিৰ আৰম্ভণিৰ বছৰটো কোনজন বিশেষ ব্যক্তিৰ জন্মৰপৰা গণনা কৰা হয়?
উত্তৰ: গ্ৰেগ’ৰিয়ান বৰ্ষপঞ্জিৰ আৰম্ভণিৰ বছৰটো যীশুখ্ৰীষ্টৰ জন্মৰপৰা গণনা কৰা হয়।
(ঙ) এক দশক বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: ১০ বছৰীয়া এছোৱা সময়ক এক দশক বোলা হয়।
(চ) ১০০০ বছৰক একেলগে বুজাবলৈ কোনটো শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
উত্তৰ: ১০০০ বছৰক একেলগে বুজাবলৈ সহস্ৰাব্দ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
২) ইতিহাস আৰু কাহিনীৰ মাজত কি পাৰ্থক্য আছে?
উত্তৰ: ইতিহাস হ’ল অতীতত ঘটা প্ৰকৃত ঘটনাৰ তথ্যভিত্তিক আৰু ধাৰাবাহিক বিৱৰণী, য’ত সত্যতা নিৰূপণৰ বাবে বিভিন্ন উৎসৰ সহায় লোৱা হয়। আনহাতে, কাহিনী হ’ল কল্পনাপ্ৰসূত বা মুখে মুখে চলি অহা কথা, যাৰ কোনো তথ্যভিত্তিক প্ৰমাণ নাথাকিবও পাৰে।
৩) ইতিহাস লিখনৰ ক্ষেত্ৰত সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান কি?
উত্তৰ: ইতিহাস লিখনৰ ক্ষেত্ৰত সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান হ’ল উৎস আৰু ধাৰাবাহিকতা, কাৰণ ইয়াৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই ইতিহাসৰ সত্যতা নিৰূপণ কৰা হয়।
অনুশীলনী – ২ (পৃষ্ঠা ৫৩)
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) ইতিহাস অধ্যয়নৰ উৎস বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: ইতিহাসবিদসকলে অতীতৰ বিষয়ে তথ্য সংগ্ৰহ কৰিবলৈ যিবোৰ সমল ব্যৱহাৰ কৰে, সেইবোৰকে ইতিহাস অধ্যয়নৰ উৎস বোলা হয়। যেনে— শিলালিপি, মুদ্ৰা, পুৰণি গ্ৰন্থ, ভ্ৰমণকাৰীৰ টোকা আদি।
(খ) ইতিহাস অধ্যয়নৰ দুবিধ উৎসৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: ইতিহাস অধ্যয়নৰ দুবিধ উৎস হ’ল— (১) প্ৰত্নতাত্ত্বিক উৎস (যেনে- মুদ্ৰা, শিলালিপি) আৰু (২) সাহিত্যিক উৎস (যেনে- পুৰণি গ্ৰন্থ)।
(গ) এপিগ্ৰাফিষ্টসকলে কিহৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে?
উত্তৰ: এপিগ্ৰাফিষ্টসকলে শিলালিপি বা তাম্ৰলিপিৰ দৰে পুৰণি লিপিসমূহৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।
(ঘ) জীৱাশ্মৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা লোকসকলক কি বুলি জনা যায়?
উত্তৰ: জীৱাশ্মৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা লোকসকলক পুৰাজীৱবিজ্ঞানী (Paleontologist) বুলি জনা যায়।
(ঙ) নৃতত্ত্ববিদসকলে কোনবোৰ বিষয় অধ্যয়ন কৰে?
উত্তৰ: নৃতত্ত্ববিদসকলে পুৰণি স্থানত পোৱা শিল্পকৰ্মসমূহ পৰীক্ষা কৰি অতীতৰ মানুহৰ সাংস্কৃতিক আচৰণ, সমাজ ব্যৱস্থা আদিৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।
২) ইতিহাসবিদসকলে উৎসসমূহৰ সত্যতা কিদৰে নিৰূপণ কৰে?
উত্তৰ: ইতিহাসবিদসকলে কোনো এটা বিষয়ত একাধিক উৎসৰ পৰা তথ্য সংগ্ৰহ কৰে। তাৰ পাছত তেওঁলোকে সেই উৎসসমূহৰ তথ্যবোৰ ইটোৰ লগত সিটো তুলনা কৰি চায়। যদি এটা উৎসই আন এটাক সমৰ্থন কৰে, তেন্তে তথ্যখিনি নিৰ্ভৰযোগ্য বুলি ধৰা হয়। কিন্তু যদি তথ্যৰ মাজত অমিল থাকে, তেন্তে অধিক উৎস বিচাৰি সত্যতা নিৰূপণ কৰা হয়।
৩) ইতিহাস লিখনত আন আন বিষয়ৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: ইতিহাস লিখনত কেৱল ইতিহাসৰ জ্ঞানেই যথেষ্ট নহয়। প্ৰত্নতত্ত্ব, নৃতত্ত্ব, পুৰাজীৱবিজ্ঞান, লিপিবিদ্যা, সাহিত্য, ভাষা বিজ্ঞান, ভূগোল আদি বিভিন্ন বিষয়ৰ জ্ঞানে ইতিহাস লিখনত সহায় কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, প্ৰত্নতাত্ত্বিকসকলে পুৰণি সামগ্ৰী উদ্ধাৰ কৰে, নৃতত্ত্ববিদসকলে সাংস্কৃতিক দিশ অধ্যয়ন কৰে, আৰু সাহিত্যিকসকলে পুৰণি গ্ৰন্থৰ ভাষা আৰু অৰ্থ বুজাত সহায় কৰে। এই সকলোবোৰ বিষয়ৰ সমন্বয়তহে এক সম্পূৰ্ণ ইতিহাস লিখা সম্ভৱ হয়।
অনুশীলনী – ৩ (পৃষ্ঠা ৫৫)
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) সপ্তসিন্ধু বুলিলে ভাৰত উপমহাদেশৰ কোনটো অঞ্চলক বুজোৱা হৈছিল?
উত্তৰ: সপ্তসিন্ধু বুলিলে ভাৰত উপমহাদেশৰ উত্তৰ-পশ্চিম অঞ্চলটোক বুজোৱা হৈছিল, য’ত সিন্ধু আৰু ইয়াৰ উপনৈসমূহ বৈ গৈছিল।
(খ) ভাৰত উপমহাদেশ বুলিলে বৰ্তমান কোনটো অঞ্চলক বুজায়?
উত্তৰ: ভাৰত উপমহাদেশ বুলিলে বৰ্তমানৰ ভাৰতকে ধৰি পাকিস্তান, বাংলাদেশ, আফগানিস্তান, ভূটান আৰু নেপালক একেলগে বুজোৱা হয়।
(গ) অশোকে ভাৰতক বুজাবলৈ শিলালিপিত কোনটো শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিছিল?
উত্তৰ: অশোকে ভাৰতক বুজাবলৈ তেওঁৰ শিলালিপিত ‘জম্বুদ্বীপ’ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
(ঘ) প্ৰাচীন গ্ৰীকসকলে ভাৰতক বুজাবলৈ কি শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিছিল?
উত্তৰ: প্ৰাচীন গ্ৰীকসকলে ভাৰতক বুজাবলৈ ‘ইণ্ডই’ বা ‘ইণ্ডাইক’ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
(ঙ) প্ৰাচীন চীনাসকলে ভাৰতক কি বুলি কৈছিল?
উত্তৰ: প্ৰাচীন চীনাসকলে ভাৰতক ‘য়িন্তু’ বা ‘তিয়ানঝু’ বুলি কৈছিল।
(চ) ভাৰতৰ কোনটো অঞ্চলক ‘ভাৰতম’ বুলি কোৱা হৈছিল?
উত্তৰ: দক্ষিণ ভাৰতৰ অঞ্চলটোক, বিশেষকৈ প্ৰাচীন তামিল সাহিত্যত কন্যাকুমাৰীৰ পৰা হিমালয়লৈকে বিস্তৃত অঞ্চলটোক ‘ভাৰতম’ বুলি কোৱা হৈছিল।
২) ‘ভাৰত’ শব্দটো কিদৰে আহিল বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: ‘ভাৰত’ নামটোৰ উৎপত্তি পৌৰাণিক ৰজা ভৰতৰ নামৰ পৰা হোৱা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। মহাভাৰতত সমগ্ৰ উপমহাদেশখনক বুজাবলৈ ‘ভাৰতবৰ্ষ’ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। সময়ৰ লগে লগে এই ‘ভাৰত’ নামটোৱেই উত্তৰ আৰু দক্ষিণ ভাৰতত বহুলভাৱে প্ৰচলিত হৈ পৰে আৰু বৰ্তমান ই আমাৰ দেশৰ চৰকাৰী নাম হিচাপে স্বীকৃতি পাইছে।
৩) ইণ্ডিয়া নামটোৰ উৎপত্তি বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: ‘ইণ্ডিয়া’ নামটোৰ উৎপত্তি ‘সিন্ধু’ নদীৰ নামৰ পৰা হৈছে। পাৰস্যৰ লোকসকলে সিন্ধু নদীৰ পাৰৰ অঞ্চলটোক ‘হিন্দু’ বা ‘হিন্দ’ বুলিছিল। পাছলৈ প্ৰাচীন গ্ৰীকসকলে তেওঁলোকৰ ভাষাত ‘হ’ আখৰটো নথকাৰ বাবে ‘হিন্দ’ক ‘ইণ্ডই’ বা ‘ইণ্ডাইক’ বুলিছিল। এই ‘ইণ্ডই’ শব্দৰ পৰাই কালক্ৰমত ‘ইণ্ডিয়া’ নামটোৰ উৎপত্তি হয়।
দলগত কাৰ্য (পৃষ্ঠা ৫৫)
তোমালোকৰ গাঁৱখনৰ নামৰ উৎপত্তি কেনেদৰে হ’ল তাক বিভিন্ন উৎসৰ সহায়ত জানিবলৈ চেষ্টা কৰা। এই বিষয়ে তথ্য সংগ্ৰহ কৰি টোকা প্ৰস্তুত কৰা।
উত্তৰ: (এইটো এটা কাৰ্যভিত্তিক প্ৰশ্ন। শিক্ষাৰ্থীসকলে নিজৰ গাঁও বা চহৰৰ নামৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে জ্যেষ্ঠজন, পুৰণি নথি-পত্ৰ বা স্থানীয় বুৰঞ্জীৰ পৰা তথ্য সংগ্ৰহ কৰি এটা টোকা লিখিব লাগিব। উদাহৰণস্বৰূপে, যদি গাঁওখনৰ নাম ‘বৰগছ’, তেন্তে হয়তো তাত এসময়ত এডাল ডাঙৰ বৰগছ আছিল, যাক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই গাঁওখন গঢ় লৈ উঠিছিল।)
ভাবি উলিওৱা (পৃষ্ঠা ৫৫)
তোমাৰ অঞ্চলৰ ইতিহাস জানিবলৈ তুমি কি কি উৎসৰ সহায় ল’বা?
উত্তৰ: মোৰ অঞ্চলৰ ইতিহাস জানিবলৈ মই তলত দিয়া উৎসসমূহৰ সহায় ল’ম:
- মৌখিক উৎস: অঞ্চলটোৰ জ্যেষ্ঠ লোকসকলৰ লগত কথা পাতি তেওঁলোকৰ পৰা পুৰণি কথা, কাহিনী আৰু ঘটনাৰ বিষয়ে জানিবলৈ চেষ্টা কৰিম।
- সাহিত্যিক উৎস: অঞ্চলটোৰ বিষয়ে লিখা পুৰণি কিতাপ, আলোচনী, বাতৰি কাকত বা চৰকাৰী নথি-পত্ৰ পঢ়িম।
- প্ৰত্নতাত্ত্বিক উৎস: অঞ্চলটোত থকা পুৰণি মন্দিৰ, মঠ, অট্টালিকা, পুখুৰী আদি পৰিদৰ্শন কৰিম। যদি কোনো শিলালিপি বা পুৰণি সামগ্ৰী পোৱা যায়, তেন্তে সেইবোৰো অধ্যয়ন কৰিম।