| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 3 (দ্বিতীয় অধ্যায়) |
| পাঠ | ভূ-অবয়ব আৰু মানুহ |
| Available | Question Answer |
ভূ-অবয়ব আৰু মানুহ Class 6
অধ্যায় ৩: ভূ-অবয়ব আৰু মানুহ
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ভূ-অবয়ব (Landforms) আৰু মানুহৰ জীৱনত সেইবোৰৰ প্ৰভাৱৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। পৃথিৱীৰ উপৰিভাগ সকলোতে সমান নহয়; ক’ৰবাত ওখ, ক’ৰবাত চাপৰ। এই ভূ-অবয়ববোৰক মূলতঃ দুটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে: স্থলভাগৰ ভূ-অবয়ব আৰু জলভাগৰ ভূ-অবয়ব।
১. স্থলভাগৰ ভূ-অবয়ব:
- পৰ্বত-পাহাৰ (Mountain and Hill): ওখ, শিলাময় আৰু থিয় ঢালযুক্ত ভূ-ভাগ। পৰ্বতবোৰ বহুতো নদীৰ উৎপত্তিস্থল, খনিজ সম্পদ আৰু বনজ সম্পদেৰে ভৰপূৰ। ই জলবায়ু নিয়ন্ত্ৰণতো সহায় কৰে।
- মালভূমি (Plateau): পৰ্বততকৈ চাপৰ কিন্তু সমভূমিতকৈ ওখ, ওপৰভাগ প্ৰায় সমতল হোৱা ভূ-ভাগ। মালভূমিসমূহ খনিজ সম্পদৰ বাবে বিখ্যাত।
- সমভূমি (Plain): প্ৰায় সমতল ভূ-ভাগ, যিবোৰ নদীৰ পলসেৰে গঠিত হোৱাৰ বাবে অতি সাৰুৱা হয়। কৃষিকাৰ্য, যাতায়াত আৰু উদ্যোগৰ বাবে সুবিধাজনক হোৱাৰ বাবে ইয়াত জনবসতি ঘন।
- মৰুভূমি (Desert): অতি কম বৰষুণ হোৱা শুকান অঞ্চল। ইয়াত সাধাৰণতে বালি বা শিলেৰে ভৰা থাকে আৰু কাঁইটীয়া উদ্ভিদহে বেছিকৈ দেখা যায়।
- উপত্যকা (Valley): দুখন ওখ ঠাইৰ মাজৰ নিম্নভূমি, যিবোৰ নদী বা হিমবাহৰ ফলত সৃষ্টি হয়। এইবোৰ সাধাৰণতে বসবাস আৰু কৃষিৰ বাবে উপযোগী।
২. জলভাগৰ ভূ-অবয়ব:
পৃথিৱীৰ প্ৰায় ৭১% অংশ পানীৰে আগুৰা।
- সাগৰ-মহাসাগৰ (Sea and Ocean): বিশাল লুণীয়া পানীৰ ভঁৰাল। এইবোৰ জলজ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ আৱাসস্থল।
- নদ-নদী (River): উচ্চভূমিৰ পৰা বৈ আহি সাগৰত পৰা জলধাৰা। ইয়াৰ পানী খেতি-বাতি, খোৱা-লোৱা আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদনত ব্যৱহাৰ হয়।
- সিক্তভূমি বা আৰ্দ্ৰভূমি (Wetland): বছৰৰ বেছিভাগ সময় পানীৰে আৱৰা হৈ থকা অঞ্চল, যেনে— বিল, জলাহ, দলনি আদি। এইবোৰ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ।
- হ্ৰদ (Lake): চাৰিওফালে স্থলভাগে আগুৰি থকা জলভাগ।
- নদী-দ্বীপ (River Island): নদীৰ বুকুত পলস জমা হৈ সৃষ্টি হোৱা দ্বীপ।
পাঠটোত এইটোও কোৱা হৈছে যে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত ভূ-অবয়বসমূহৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পৰিছে, যাৰ ফলত মৰুকৰণ, বানপানী, ভূমিস্খলন আৰু সামুদ্ৰিক ধুমুহাৰ দৰে দুৰ্যোগ বাঢ়িছে। মানুহে প্ৰকৃতিৰ লগত খাপ খুৱাই চলিলেহে পৰিৱেশ সুন্দৰ হৈ থাকিব।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) পৃথিৱীৰ কোন অংশত প্ৰধান ভূ-অৱয়ববোৰ দেখা যায়?
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ স্থলভাগ আৰু জলভাগ, এই দুয়োটা অংশতে প্ৰধান ভূ-অৱয়ববোৰ দেখা যায়।
(খ) স্থলভাগত পোৱা প্ৰধান ভূ-অৱয়ববোৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: স্থলভাগত পোৱা প্ৰধান ভূ-অৱয়ববোৰ হ’ল— পৰ্বত-পাহাৰ, মালভূমি, সমভূমি আৰু উপত্যকা।
(গ) পৰ্বত আৰু মালভূমিৰ মাজৰ পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ:
- পৰ্বতৰ উপৰিভাগ ওখোৰা-মোখোৰা আৰু ইয়াত উচ্চ শিখৰ বা শৃংগ থাকে, আনহাতে মালভূমিৰ ওপৰভাগ প্ৰায় সমতল।
- পৰ্বতৰ ঢালবোৰ অতি থিয় হয়, কিন্তু মালভূমিৰ এক বা একাধিক অংশহে কিছু থিয় ঢালযুক্ত হ’ব পাৰে।
(ঘ) সমভূমি কেনেকৈ গঠিত হয়?
উত্তৰ: নৈ, জান-জুৰিৰ বোৱতী পানীয়ে উচ্চভূমিৰপৰা শিল, বালি, মাটি আদি উটুৱাই নি নিম্নভূমি অঞ্চলত জমা কৰে। যুগ যুগ ধৰি চলি থকা এনে কাৰ্যৰ ফলত উচ্চ ভূমিসমূহ ক্ষয়প্ৰাপ্ত হৈ সমভূমিৰ সৃষ্টি হয়।
(ঙ) মালভূমি অঞ্চলৰ বৈশিষ্ট্য কি?
উত্তৰ: মালভূমি অঞ্চলৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
- ই পৰ্বত-পাহাৰতকৈ কম উচ্চ আৰু ইয়াৰ ওপৰভাগ বহল আৰু প্ৰায় সমতল।
- মালভূমিসমূহ খনিজ পদাৰ্থৰ ভঁৰাল। ইয়াত লোৰ আকৰ, কয়লা, মেংগানিজ আদি পোৱা যায়।
- কিছুমান মালভূমিৰ থিয় ঢালত জলপ্ৰপাতৰ সৃষ্টি হয়।
(চ) পাৰ্বত্য অঞ্চলত জনবসতি কিয় সেৰেঙা?
উত্তৰ: পাৰ্বত্য অঞ্চলবোৰ শিলাময় আৰু থিয় ঢালযুক্ত হোৱাৰ বাবে ইয়াত কৃষিকাৰ্য আৰু গৃহ নিৰ্মাণৰ বাবে সমতল ঠাইৰ অভাৱ। যাতায়াতৰ ব্যৱস্থাও দুৰ্গম। এইবোৰ কাৰণতে পাৰ্বত্য অঞ্চলত জনবসতি সেৰেঙা হয়।
২. পৰ্বত-পাহাৰে মানুহক কিদৰে সহায় কৰে, বহলাই লিখা।
উত্তৰ: পৰ্বত-পাহাৰে মানুহক বিভিন্ন ধৰণে সহায় কৰে। যেনে—
- পানীৰ উৎস: পৃথিৱীৰ বেছিভাগ প্ৰধান নদীৰ উৎপত্তিস্থল পৰ্বতৰ হিমবাহ আৰু নিজৰা। এই পানী খেতি-বাতি আৰু খোৱাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- জলবিদ্যুৎ: পৰ্বতৰ মাজেৰে বৈ অহা নৈত বান্ধ দি জলবিদ্যুৎ উৎপাদন কৰা হয়।
- বনজ সম্পদ: পৰ্বত-পাহাৰবোৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰে চহকী। ইয়াৰ অৰণ্যই মানুহক খৰি, খাদ্য, গৃহ নিৰ্মাণৰ সামগ্ৰী আৰু ঔষধি উদ্ভিদৰ যোগান ধৰে।
- জলবায়ু নিয়ন্ত্ৰণ: পৰ্বতে জলবায়ু নিয়ন্ত্ৰণত সহায় কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, হিমালয় পৰ্বতে মৌচুমী বতাহক বাধা দি ভাৰতত বৰষুণ দিয়াত সহায় কৰে আৰু উত্তৰৰ পৰা অহা ঠাণ্ডা বতাহক বাধা দি আমাক প্ৰচণ্ড শীতৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
- পৰ্যটন: পৰ্বতৰ কিছুমান ঠাই স্বাস্থ্যকৰ হোৱাৰ বাবে পৰ্যটন কেন্দ্ৰ হিচাপে গঢ় লৈ উঠিছে, যিয়ে স্থানীয় লোকসকলক ఉపాৰ্জনৰ পথ দিয়ে।
৩. নদী, পাহাৰ আদি ভূ-অৱয়ব দেখুৱাই এখন ছবি আঁকা।
উত্তৰ: (শিক্ষাৰ্থীসকলে পাঠ্যপুথিৰ চিত্ৰ ৩.১ ৰ সহায়ত ছবিখন আঁকিব লাগে।)
অনুশীলনী – ২
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) জলমণ্ডল কাক বোলে?
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা সাগৰ-মহাসাগৰ, উপসাগৰ, নদ-নদী, হ্ৰদ আদি সকলোকে একেলগে জলভাগ বা জলমণ্ডল বোলা হয়।
(খ) পৃথিৱীৰ গভীৰতম অংশৰ নাম কি?
উত্তৰ: পৃথিৱীৰ গভীৰতম অংশৰ নাম হ’ল প্ৰশান্ত মহাসাগৰত থকা মেৰিয়ানা খাত (Mariana Trench)।
(গ) সম্পূৰ্ণকৈ মহাদেশৰ মাজত অৱস্থিত এখন সাগৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: সম্পূৰ্ণকৈ মহাদেশৰ মাজত অৱস্থিত এখন সাগৰৰ নাম হ’ল কাস্পিয়ান সাগৰ।
(ঘ) নদীৰ উৎস বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: যি ঠাইৰপৰা নদী এখনৰ জলধাৰা আৰম্ভ হয়, তাকে নদীৰ উৎস (Source) বোলে।
(ঙ) শাখা নৈ কি?
উত্তৰ: যেতিয়া এখন নদীৰপৰা এভাগ জলধাৰা ওলাই গৈ সেই একেখন নদীত নপৰি আন ঠাইত পৰে, তেতিয়া তাক শাখা নৈ (Branch of a river) বোলে।
২) চমু টোকা লিখা-
(ক) সাগৰ-মহাসাগৰ: পৃথিৱীৰ জলভাগৰ প্ৰধান অংশ হৈছে সাগৰ-মহাসাগৰ। এইবোৰ বিশাল লুণীয়া পানীৰ ভঁৰাল আৰু নানা প্ৰজাতিৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ আৱাসস্থল। পৃথিৱীত পাঁচখন প্ৰধান মহাসাগৰ আছে— প্ৰশান্ত মহাসাগৰ, আটলান্টিক মহাসাগৰ, ভাৰত মহাসাগৰ, উত্তৰ মহাসাগৰ আৰু দক্ষিণ মহাসাগৰ।
(খ) নদ-নদী: উচ্চভূমিৰ পৰা নিম্নভূমিলৈ বৈ যোৱা জলধাৰাকে নদ-নদী বোলে। বৰষুণ, বৰফগলা পানী বা ভূ-গৰ্ভৰ পানীয়ে নদীৰ সৃষ্টি কৰে। নদী মানুহৰ জীৱন-ধাৰণৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
(গ) সিক্তভূমি বা আৰ্দ্ৰভূমি: যিবোৰ অঞ্চল বছৰৰ বেছিভাগ সময় পানীৰে পূৰ্ণ বা জলমগ্ন হৈ থাকে, সেইবোৰক সিক্তভূমি বা আৰ্দ্ৰভূমি বোলে। যেনে— বিল, জলাহ, দলনি, পিটনি আদি। এইবোৰ জলজ উদ্ভিদ, মাছ-কাছ আৰু পৰিভ্ৰমী চৰাইৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
(ঘ) হ্ৰদ: চাৰিওফালে স্থলভাগে আগুৰি থকা জলভাগকে হ্ৰদ বোলে। হ্ৰদবোৰৰ পানী সুস্বাদু বা লুণীয়া দুয়োবিধ হ’ব পাৰে। যেনে— কাস্পিয়ান হ্ৰদ, বৈকাল হ্ৰদ, ল’কটক হ্ৰদ আদি।
৩) মানুহৰ ওপৰত ভূ-অৱয়বৰ প্ৰভাৱ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: ভূ-অৱয়বে মানুহৰ জীৱন-প্ৰণালীত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়।
- বসতি: সমভূমি অঞ্চলবোৰ সাৰুৱা আৰু সমতল হোৱাৰ বাবে ইয়াত জনবসতি ঘন হয়। আনহাতে, পাৰ্বত্য বা মৰুভূমি অঞ্চলত বসবাসৰ অসুবিধাৰ বাবে জনবসতি সেৰেঙা হয়।
- আৰ্থিক কাম-কাজ: সমভূমি অঞ্চল কৃষিৰ বাবে অতি উপযোগী। মালভূমি অঞ্চলবোৰ খনিজ সম্পদত চহকী হোৱাৰ বাবে তাত খনি উদ্যোগ গঢ়ি উঠে। সাগৰ-উপকূলীয় অঞ্চলত মাছ ধৰা আৰু বন্দৰভিত্তিক ব্যৱসায়-বাণিজ্য হয়।
- যাতায়াত: সমভূমি অঞ্চলত ৰাস্তা-ঘাট, ৰে’লপথ নিৰ্মাণ কৰা সহজ। কিন্তু পাৰ্বত্য অঞ্চলত যাতায়াত ব্যৱস্থা দুৰ্গম।
- সমাজ-সংস্কৃতি: ভূ-অৱয়বৰ ভিন্নতাৰ বাবে মানুহৰ খাদ্যাভ্যাস, সাজ-পোছাক আৰু জীৱন-প্ৰণালীও বেলেগ বেলেগ হয়।
ভাবি উলিওৱা (পৃষ্ঠা ২৯)
পাৰ্বত্য অঞ্চলত বাস কৰা লোকসকলে জীৱন-নিৰ্বাহৰ ক্ষেত্ৰত কোনবোৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হয়?
উত্তৰ: পাৰ্বত্য অঞ্চলত বাস কৰা লোকসকলে সন্মুখীন হোৱা কিছুমান সমস্যা হ’ল:
- কৃষিৰ সমস্যা: মাটি শিলাময় আৰু মাটিৰ অভাৱৰ বাবে খেতি-বাতি কৰাত অসুবিধা হয়। ঝুম খেতিৰ দৰে পদ্ধতি অৱলম্বন কৰিবলগীয়া হয়।
- যাতায়াতৰ অসুবিধা: ৰাস্তা-ঘাট নিৰ্মাণ কৰা কঠিন আৰু খৰচী হোৱাৰ বাবে যাতায়াত ব্যৱস্থা দুৰ্গম।
- গৃহ নিৰ্মাণৰ সমস্যা: সমতল ভূমিৰ অভাৱত ঘৰ-দুৱাৰ সজা কঠিন।
- প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ: ভূমিস্খলন, বানপানী আদিৰ দৰে প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ আশংকা বেছি।
- শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্য: দুৰ্গম অঞ্চল হোৱাৰ বাবে শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্য সেৱাৰ সুবিধা তুলনামূলকভাৱে কম।