ষষ্ঠ শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞান “সমাজ বিচিত্ৰা” পাঠ্যপুথিৰ দশম অধ্যায় “ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ ভেটি” পাঠটিৰ সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন-উত্তৰ, সাৰাংশ আৰু অন্যান্য কাৰ্যকলাপসমূহ তলত আগবঢ়োৱা হ’ল।
| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 10 (দশম অধ্যায়) |
| পাঠ (Lesson) | ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ ভেটি |
| Available | Question Answer |
ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ ভেটি Class 6 Social Science
অধ্যায় ১০: ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ ভেটি
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ মূল ভেটি স্থাপন কৰা বিভিন্ন প্ৰাচীন চিন্তাধাৰা, দৰ্শন আৰু বিশ্বাসসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। ভাৰতীয় সংস্কৃতি বহু হাজাৰ বছৰ পুৰণি আৰু ই বিভিন্ন মতবাদৰ সমন্বয়ত গঢ় লৈ উঠিছে।
১. বৈদিক যুগৰ সমাজ আৰু চিন্তাধাৰা:
- বেদ: বেদ হৈছে ভাৰতৰ প্ৰাচীনতম পৱিত্ৰ গ্ৰন্থ। সংস্কৃত ভাষাত ‘বেদ’ মানে ‘জ্ঞান’। বেদ চাৰিখন— ঋগবেদ, সামবেদ, যজুৰ্বেদ আৰু অথৰ্ববেদ। বেদৰ মূল ধাৰণাসমূহ হ’ল—
- ধৰ্ম: সৎ পথত থাকি নিজৰ দায়িত্ব পালন কৰা।
- কৰ্ম: সৎ কৰ্মৰ ফল ভাল আৰু অসৎ কৰ্মৰ ফল বেয়া।
- মোক্ষ: জন্ম-মৃত্যুৰ চক্ৰৰ পৰা মুক্তি লাভ।
- সমাজ ব্যৱস্থা: বৈদিক যুগৰ সমাজ পিতৃপ্ৰধান আছিল। সমাজৰ সৰু গোট আছিল ‘কুল’ বা পৰিয়াল। কেইবাটাও ‘কুল’ মিলি ‘গ্ৰাম’, কেইবাখনো ‘গ্ৰাম’ মিলি ‘বিশ’ আৰু কেইবাখনো ‘বিশ’ মিলি ‘জন’ গঠিত হৈছিল। ‘ৰাজন’ আছিল ‘জন’ৰ মুৰব্বী।
২. অন্যান্য মতবাদ আৰু ধৰ্মীয় বিশ্বাস:
বৈদিক চিন্তাধাৰাৰ উপৰিও ভাৰতত আন বহুতো মতবাদৰ বিকাশ হৈছিল, যিবোৰে ভাৰতীয় সংস্কৃতিক এক নতুন গতি দিছিল।
- জড়বাদ (লোকায়ত): ইয়াৰ প্ৰচাৰক আছিল চাৰ্বাক। এই মতবাদে জড়বস্তু (মাটি, পানী, অগ্নি, বায়ু)কে পৰম সত্তা বুলি বিশ্বাস কৰে আৰু আত্মা, পৰজন্ম আদিত বিশ্বাস নকৰে।
- জৈন মতবাদ: ইয়াৰ প্ৰৱৰ্তক আৰু প্ৰচাৰক আছিল বৰ্ধমান মহাবীৰ। জৈন ধৰ্মত ২৪ জন তীৰ্থংকৰ থকা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়, যাৰ শেষৰজন আছিল মহাবীৰ।
- মূল নীতি: অহিংসা, সত্য, অস্তেয় (চুৰি নকৰা), ত্যাগ আৰু ব্ৰহ্মচৰ্য। জৈন ধৰ্মই পুনৰ জন্ম আৰু কৰ্মফলত বিশ্বাস কৰে।
- বৌদ্ধ মতবাদ: ইয়াৰ প্ৰৱৰ্তক আছিল গৌতম বুদ্ধ। তেওঁ ৰাজপৰিয়ালত জন্মগ্ৰহণ কৰিও সংসাৰৰ দুখ-কষ্ট দেখি ২৯ বছৰ বয়সত জ্ঞানৰ সন্ধানত গৃহত্যাগ কৰে। বোধগয়াত তেওঁ ‘দিব্যজ্ঞান’ লাভ কৰে।
- মূল নীতি: বুদ্ধই চাৰিটা মহৎ সত্য (আৰ্য সত্য) আৰু দুখ নিবাৰণৰ বাবে আঠটা পথ (অষ্টাংগিক মাৰ্গ)ৰ কথা কৈছিল। অহিংসা আৰু জাতিভেদ প্ৰথাৰ বিৰোধিতা ইয়াৰ মূল আধাৰ।
- জনজাতীয় বিশ্বাস: ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত বসবাস কৰা জনজাতীয় লোকসকলৰো নিজা নিজা ধৰ্মীয় বিশ্বাস আৰু পৰম্পৰা আছে। তেওঁলোকে প্ৰকৃতিৰ বিভিন্ন উপাদানক (যেনে— গছ, নদী, সূৰ্য) দেৱতা হিচাপে পূজা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, মেঘালয়ৰ মাউল্লাং অৰণ্যক পৱিত্ৰ বুলি গণ্য কৰা হয়, অৰুণাচলৰ আদিসকলে ‘ড’নি-প’ল” (সূৰ্য-চন্দ্ৰ)ক উপাসনা কৰে।
এই সকলোবোৰ ভিন্ন মতবাদ আৰু বিশ্বাসৰ সমন্বয়তে ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ ভেটি গঢ় লৈ উঠিছে।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১ (পৃষ্ঠা ৮৫)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) ‘বেদ’ মানে কি?
উত্তৰ: সংস্কৃত ভাষাত ‘বেদ’ মানে হ’ল ‘জ্ঞান’।
(খ) গ্ৰাম কি?
উত্তৰ: বৈদিক যুগত কেইবাটাও ‘কুল’ বা পৰিয়াল লগ লাগি যি সামাজিক গোট গঠন হৈছিল, তাকে ‘গ্ৰাম’ বোলা হৈছিল।
(গ) বৈদিক যুগৰ উল্লেখযোগ্য নাৰী কেইগৰাকীমানৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: বৈদিক যুগৰ উল্লেখযোগ্য নাৰী কেইগৰাকীমান হ’ল— বিশ্বৱাৰা, লোপামুদ্ৰা, ঘোষা আৰু অপলা।
২) বৈদিক যুগৰ সমাজ ব্যৱস্থাৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা।
উত্তৰ: বৈদিক যুগৰ সমাজ পিতৃপ্ৰধান আছিল আৰু পৰিয়ালৰ মুৰব্বীজনক ‘গৃহপতি’ বোলা হৈছিল। সমাজৰ আটাইতকৈ সৰু গোট আছিল ‘কুল’ (পৰিয়াল)। কেইবাটাও কুল মিলি ‘গ্ৰাম’, কেইবাখনো গ্ৰাম মিলি ‘বিশ’ আৰু কেইবাখনো বিশ মিলি ‘জন’ গঠিত হৈছিল। জনৰ মুৰব্বীজনক ‘ৰাজন’ বোলা হৈছিল। ৰাজনক শাসন কাৰ্যত সহায় কৰিবলৈ সেনানী, পুৰোহিত, সভা আৰু সমিতি আছিল। সমাজত নাৰীৰ স্থান উচ্চ আছিল আৰু তেওঁলোকে ৰাজনৈতিক আৰু ধৰ্মীয় কাম-কাজত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল।
৩) বেদত উল্লেখ থকা মূল ধাৰণাকেইটা কি কি?
উত্তৰ: বেদত উল্লেখ থকা মূল ধাৰণাকেইটা হ’ল—
- ধৰ্ম: সৎ পথত থাকি নিজৰ দায়িত্ব আৰু কৰ্তব্য পালন কৰা।
- কৰ্ম: ভাল কামৰ ফল ভাল আৰু বেয়া কামৰ ফল বেয়া বুলি বিশ্বাস কৰা।
- মোক্ষ: জন্ম-মৃত্যুৰ চক্ৰৰ পৰা আত্মাৰ মুক্তি লাভ কৰা।
অনুশীলনী – ২ (পৃষ্ঠা ৮৬)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) জড়বাদৰ প্ৰচাৰক কোন আছিল?
উত্তৰ: জড়বাদৰ প্ৰচাৰক আছিল চাৰ্বাক।
(খ) লোকায়ত বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: জড়বাদ সাধাৰণ মানুহৰ মাজত জনপ্ৰিয় হোৱা বাবে ইয়াক লোকায়ত বুলিও জনা যায়।
(গ) কোনে প্ৰথম জড়বাদৰ ধাৰণা প্ৰকাশ কৰিছিল?
উত্তৰ: ধাৰণা কৰা হয় যে দাৰ্শনিক বৃহস্পতিয়ে প্ৰথম জড়বাদৰ ধাৰণা প্ৰকাশ কৰিছিল।
(ঘ) জড়বাদৰ মতে জগতৰ সকলো বস্তু কোনকেইটা উপাদানৰ সমষ্টি?
উত্তৰ: জড়বাদৰ মতে জগতৰ সকলো বস্তু মাটি, পানী, অগ্নি আৰু বায়ু— এই চাৰিটা উপাদানৰ সমষ্টি।
অনুশীলনী – ৩ (পৃষ্ঠা ৮৮)
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) মহাবীৰ কোন আছিল?
উত্তৰ: মহাবীৰ জৈন মতবাদৰ প্ৰৱৰ্তক আৰু প্ৰচাৰক আছিল। তেওঁ জৈন ধৰ্মৰ ২৪তম (শেষৰজন) তীৰ্থংকৰ আছিল।
(খ) জৈনধৰ্মত মুঠ কিমানগৰাকী তীৰ্থংকৰ আছে? প্ৰথমজন তীৰ্থংকৰ কোন আছিল?
উত্তৰ: জৈনধৰ্মত মুঠ ২৪ জন তীৰ্থংকৰ আছে। প্ৰথমজন তীৰ্থংকৰ আছিল ঋষভনাথ বা আদিনাথ।
(গ) জৈন ধৰ্মৰ নীতি পাঁচটা কি কি?
উত্তৰ: জৈন ধৰ্মৰ নীতি পাঁচটা হ’ল— অহিংসা, সত্য, অস্তেয় (চুৰি নকৰা), ত্যাগ আৰু ব্ৰহ্মচৰ্য।
(ঘ) জৈন ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰা প্ৰাচীন ভাৰতৰ দুগৰাকী ৰজাৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: জৈন ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰা প্ৰাচীন ভাৰতৰ দুগৰাকী ৰজা হ’ল— বিম্বিসাৰ আৰু অজাতশত্ৰু।
(ঙ) জৈন ধৰ্মৰ অনুগামীসকলক কি কি দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি?
উত্তৰ: জৈন ধৰ্মৰ অনুগামীসকলক দিগম্বৰ আৰু শ্বেতাম্বৰ— এই দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি।
(চ) মহাবীৰৰ শিকনিসমূহ প্ৰাকৃত ভাষাত কি নামেৰে সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে?
উত্তৰ: মহাবীৰৰ শিকনিসমূহ প্ৰাকৃত ভাষাত ‘অংগ’ নামেৰে সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে।
২) ভাৰতবৰ্ষৰ আধ্যাত্মিকতাৰ দিশত নতুন চিন্তাধাৰাৰ উন্মেষ ঘটাৰ কাৰণ কি আছিল?
উত্তৰ: বৈদিক যুগৰ শেষৰফালে যাগ-যজ্ঞ, বলি-বিধান আৰু বৰ্ণাশ্ৰম প্ৰথাৰ জটিলতাই সমাজত এক অস্থিৰ পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰিছিল। এইবোৰৰ বিৰুদ্ধে সাধাৰণ মানুহৰ মনত এক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৃষ্টি হৈছিল, যাৰ ফলত ভাৰতবৰ্ষৰ আধ্যাত্মিকতাৰ দিশত জৈন আৰু বৌদ্ধ ধৰ্মৰ দৰে নতুন চিন্তাধাৰাৰ উন্মেষ ঘটিছিল।
৩) বৰ্ধমান মহাবীৰে সন্ন্যাসী জীৱন-যাপন কৰিবলৈ কিয় মতপোষণ কৰিছিল?
উত্তৰ: বৰ্ধমান মহাবীৰ ৰাজপৰিয়ালত জন্মগ্ৰহণ কৰিলেও সংসাৰৰ মায়া-মোহৰ প্ৰতি তেওঁ আসক্ত নাছিল। তেওঁ জীৱনৰ প্ৰকৃত সত্য আৰু আত্মাৰ মুক্তিৰ সন্ধানত গভীৰভাৱে চিন্তিত হৈ পৰিছিল। সেয়েহে, ৩০ বছৰ বয়সত তেওঁ ঘৰ-সংসাৰ ত্যাগ কৰি কঠোৰ তপস্যা আৰু জ্ঞানৰ সন্ধানত সন্ন্যাসী জীৱন-যাপন কৰিবলৈ মতপোষণ কৰিছিল।
অনুশীলনী – ৪ (পৃষ্ঠা ৯০)
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) বৌদ্ধধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক কোন আছিল?
উত্তৰ: বৌদ্ধধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক আছিল গৌতম বুদ্ধ।
(খ) গৌতমবুদ্ধৰ পিতৃপ্ৰদত্ত নাম কি আছিল?
উত্তৰ: গৌতমবুদ্ধৰ পিতৃপ্ৰদত্ত নাম আছিল সিদ্ধাৰ্থ।
(গ) গৌতমবুদ্ধই কোন ঠাইত তপস্যাত বহিছিল?
উত্তৰ: গৌতমবুদ্ধই বোধগয়া নামৰ ঠাইত তপস্যাত বহিছিল।
(ঘ) ‘বোধিদ্ৰুম’ বুলি কোনজোপা গছক কোৱা হয়?
উত্তৰ: যিজোপা আঁহত গছৰ তলত বহি গৌতম বুদ্ধই দিব্যজ্ঞান লাভ কৰিছিল, সেইজোপা গছক ‘বোধিদ্ৰুম’ বুলি কোৱা হয়।
(ঙ) বৌদ্ধ মতবাদৰ মূল চাৰিটা মহৎ সত্য কি?
উত্তৰ: বৌদ্ধ মতবাদৰ মূল চাৰিটা মহৎ সত্য হ’ল— (১) পৃথিৱীখন দুখময়, (২) মানুহৰ আশা-আকাংক্ষাৰ পৰা দুখৰ উৎপত্তি হয়, (৩) আশা-আকাংক্ষা দমন কৰিলে মুক্তি সম্ভৱ হয়, আৰু (৪) সেই মুক্তিৰ বাবে অষ্টাংগিক মাৰ্গ অনুসৰণ কৰিব লাগে।
(চ) বৌদ্ধধৰ্মৰ মূল গ্ৰন্থখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: বৌদ্ধধৰ্মৰ মূল গ্ৰন্থখনৰ নাম হ’ল ‘ত্ৰিপিটক’।
(ছ) বৌদ্ধধৰ্মৰ গণশিক্ষা কেন্দ্ৰ তিনিটা কি আছিল?
উত্তৰ: বৌদ্ধধৰ্মৰ গণশিক্ষা কেন্দ্ৰ তিনিটা আছিল— নালন্দা, বিক্ৰমশীলা আৰু তক্ষশীলা।
২) বৌদ্ধ ধৰ্মৰ মূল মতবাদকেইটা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: বৌদ্ধ ধৰ্মৰ মূল মতবাদ অহিংসা নীতিৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত। ইয়াৰ মূল তত্ত্ব হ’ল চাৰিটা আৰ্য সত্য আৰু অষ্টাংগিক মাৰ্গ। চাৰিটা আৰ্য সত্য অনুসৰি, সংসাৰ দুখময় আৰু এই দুখৰ কাৰণ হ’ল মানুহৰ আশা-আকাংক্ষা। এই দুখৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ হ’লে অষ্টাংগিক মাৰ্গ অৰ্থাৎ আঠটা সৎ পথ (সৎ চিন্তা, সৎ বাক্য, সৎ কৰ্ম আদি) অনুসৰণ কৰিব লাগে। বৌদ্ধ ধৰ্মই যাগ-যজ্ঞ, বলি-বিধান আৰু জাতিভেদ প্ৰথাৰ বিৰোধিতা কৰে।
৩) ভাৰতৰ সভ্যতা-সংস্কৃতিলৈ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ অৱদানৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰ: ভাৰতৰ সভ্যতা-সংস্কৃতিলৈ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ অৱদান অপৰিসীম।
- সাহিত্য: পালি ভাষাত লিখা ‘ত্ৰিপিটক’ আৰু ‘জাতক’ৰ কাহিনীবোৰ ভাৰতীয় সাহিত্যৰ অমূল্য সম্পদ।
- স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্য: সাঁচী, সাৰনাথ আদি ঠাইত থকা বৌদ্ধ স্তূপ, অজন্তা-ইলোৰাৰ গুহাচিত্ৰ আৰু গান্ধাৰ শিল্পকলা বৌদ্ধ ধৰ্মৰে অৱদান, যিবোৰে ভাৰতৰ স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্য শিল্পক বিশ্ব দৰবাৰত মহীয়ান কৰিছে।
- শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ: নালন্দা, তক্ষশীলা আদি বৌদ্ধ বিহাৰবোৰ কেৱল ধৰ্মীয় কেন্দ্ৰই নাছিল, এইবোৰ উচ্চ শিক্ষাৰো কেন্দ্ৰ আছিল, য’ত দেশ-বিদেশৰ বহু ছাত্ৰই জ্ঞান অৰ্জন কৰিছিল।
- অহিংসাৰ বাণী: বৌদ্ধ ধৰ্মৰ অহিংসা আৰু বিশ্ব শান্তিৰ বাণীক আজিও সমগ্ৰ বিশ্বই সন্মান কৰে।
অনুশীলনী – ৫ (পৃষ্ঠা ৯১)
১) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) জনজাতি বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: যিসকল লোকে এখন সমাজৰ মূল সুঁতিৰ পৰা আঁতৰত থাকি নিজা ভাষা, সংস্কৃতি, পৰম্পৰা আৰু বিশ্বাসক লৈ একত্ৰিতভাৱে বসবাস কৰে, তেওঁলোকক জনজাতি বোলা হয়।
(খ) জনজাতিবোৰৰ অতীতৰ বিষয়ে কোনবোৰ উৎসৰপৰা জানিব পাৰো?
উত্তৰ: জনজাতিবোৰৰ অতীতৰ বিষয়ে মূলতঃ তেওঁলোকৰ মাজত প্ৰজন্মৰ পৰা প্ৰজন্মলৈ চলি অহা মৌখিক পৰম্পৰা, যেনে— লোককথা, লোকগীত, লোকাচাৰ আদিৰ পৰা জানিব পাৰো।
(গ) ড’নিপ’ল’ৰ উপাসনা কোন জনগোষ্ঠীৰ লোকে কৰে?
উত্তৰ: ড’নিপ’ল’ৰ উপাসনা অৰুণাচল প্ৰদেশৰ আদি আৰু অসমৰ মিচিং জনগোষ্ঠীৰ লোকে কৰে।
(ঘ) জনজাতীয় বিশ্বাসে মূলতঃ কাক ঈশ্বৰৰ স্থান দিয়ে?
উত্তৰ: জনজাতীয় বিশ্বাসে মূলতঃ প্ৰকৃতিক (যেনে— গছ, নদী, পাহাৰ, সূৰ্য) ঈশ্বৰৰ স্থান দিয়ে।
(ঙ) মুণ্ডা আৰু চাঁওতাল আদিবাসীসকলে কাক উপাসনা কৰে?
উত্তৰ: মুণ্ডা আৰু চাঁওতাল আদিবাসীসকলে বিশ্বৰ সৃষ্টিকৰ্তা হিচাপে ‘চিংবংগা’ক উপাসনা কৰে।
২) ভাৰতৰ জনজাতীয় বিশ্বাসসমূহৰ বিষয়ে চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ: ভাৰতৰ জনজাতীয় বিশ্বাসসমূহ অতি বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ। এই বিশ্বাসসমূহ মূলতঃ প্ৰকৃতি-কেন্দ্ৰিক। তেওঁলোকে গছ-গছনি, পাহাৰ-পৰ্বত, নদী, সূৰ্য, চন্দ্ৰ আদিক দেৱতা হিচাপে পূজা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, মেঘালয়ৰ খাচীসকলে ‘মাউল্লাং’ অৰণ্যক পৱিত্ৰ বুলি মানে, অসমৰ বড়োসকলে ‘বাথৌ’ক উপাসনা কৰে যাক শিৱৰ লগত তুলনা কৰা হয়, আৰু অৰুণাচলৰ আদিসকলে ‘ড’নি-প’ল’ (সূৰ্য-চন্দ্ৰ)ক পূজা কৰে। বহুতো জনজাতীয় দেৱ-দেৱীক হিন্দু ধৰ্মৰ দেৱ-দেৱীৰ সৈতেও একাকাৰ কৰা দেখা যায়, যেনে— পুৰীৰ জগন্নাথ দেৱতাক মূলতঃ জনজাতীয় দেৱতা বুলি কোৱা হয়। এইদৰে, জনজাতীয় বিশ্বাসসমূহে ভাৰতীয় সংস্কৃতিক এক অনন্য মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছে।