ষষ্ঠ শ্ৰেণীৰ সমাজ বিজ্ঞান “সমাজ বিচিত্ৰা” পাঠ্যপুথিৰ নৱম অধ্যায় “প্ৰাচীন ভাৰতৰ ৰাজবংশ আৰু সমাজ” পাঠটিৰ সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন-উত্তৰ, সাৰাংশ আৰু অন্যান্য কাৰ্যকলাপসমূহ তলত আগবঢ়োৱা হ’ল।
| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 9 (নৱম অধ্যায়) |
| পাঠ (Lesson) | প্ৰাচীন ভাৰতৰ ৰাজবংশ আৰু সমাজ |
| Available | Question Answer |
ষষ্ঠ শ্ৰেণী সমাজ বিজ্ঞান পাঠ ৯ | প্ৰাচীন ভাৰতৰ ৰাজবংশ আৰু সমাজ
অধ্যায় ৯: প্ৰাচীন ভাৰতৰ ৰাজবংশ আৰু সমাজ
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত প্ৰাচীন ভাৰতৰ কেইটামান প্ৰধান ৰাজবংশ, তেওঁলোকৰ শাসন ব্যৱস্থা আৰু সেই সময়ৰ সমাজ ব্যৱস্থাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
১. উত্তৰ ভাৰতৰ প্ৰধান ৰাজবংশসমূহ:
- মৌৰ্য বংশ: উত্তৰ ভাৰতত প্ৰথম শক্তিশালী সাম্ৰাজ্য স্থাপন কৰা এই বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আছিল চন্দ্ৰগুপ্ত মৌৰ্য। তেওঁৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী আছিল কৌটিল্য (চাণক্য), যিয়ে ‘অৰ্থশাস্ত্ৰ’ নামৰ বিখ্যাত গ্ৰন্থখন ৰচনা কৰিছিল। এই বংশৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল সম্ৰাট অশোক। তেওঁৰ শাসনকালত সাম্ৰাজ্যখন বহু বিস্তৃত আছিল আৰু তেওঁ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰচাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল।
- শৃংগ বংশ: মৌৰ্য বংশৰ পতনৰ পিছত পুষ্যমিত্ৰ শৃংগই এই বংশ প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
- গুপ্ত বংশ: এই বংশৰ শাসনকালক ভাৰতৰ ‘সোণালী যুগ’ বুলি কোৱা হয়। প্ৰথম চন্দ্ৰগুপ্ত, সমুদ্ৰগুপ্ত আৰু দ্বিতীয় চন্দ্ৰগুপ্ত এই বংশৰ শক্তিশালী ৰজা আছিল। এই সময়ত সাহিত্য, কলা, বিজ্ঞান আৰু সংস্কৃতিৰ যথেষ্ট বিকাশ হৈছিল।
২. দক্ষিণ ভাৰতৰ প্ৰধান ৰাজবংশ:
মৌৰ্যসকলৰ সময়তে দক্ষিণ ভাৰতত পাণ্ড্য, চোল আৰু চেৰা বংশই শাসন কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও সাতবাহন, চালুক্য আৰু পল্লৱ বংশও শক্তিশালী আছিল। এই ৰাজবংশবোৰে বাণিজ্য, স্থাপত্য আৰু সাহিত্যৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট অৱদান আগবঢ়াইছিল। দক্ষিণ ভাৰতত মন্দিৰবোৰ কেৱল উপাসনাৰ কেন্দ্ৰই নাছিল, ই সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক জীৱনৰো কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল।
৩. উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ কামৰূপ ৰাজ্য:
প্ৰাচীন অসমক প্ৰাগজ্যোতিষপুৰ বা কামৰূপ নামেৰে জনা গৈছিল। ইয়াত শাসন কৰা প্ৰথমটো ঐতিহাসিক বংশ আছিল বৰ্মন বংশ। এই বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আছিল পুষ্যবৰ্মন আৰু শ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল ভাস্কৰবৰ্মন। ভাস্কৰবৰ্মনৰ শাসনকালত চীনা পৰিব্ৰাজক হিউৱেন-চাং কামৰূপলৈ আহিছিল।
৪. প্ৰাচীন ভাৰতৰ শাসন আৰু সমাজ ব্যৱস্থা:
- শাসন ব্যৱস্থা: ৰজা আছিল প্ৰশাসনৰ মুৰব্বী। সাম্ৰাজ্যবোৰক ‘ভুক্তি’ (প্ৰদেশ) আৰু ‘বিষয়’ (জিলা) আদিত ভাগ কৰা হৈছিল। শাসন কাৰ্যত সহায় কৰিবলৈ অমাত্য (মন্ত্ৰী) আৰু অধ্যক্ষ (বিষয়া) আছিল।
- সমাজ ব্যৱস্থা: সমাজ মূলতঃ বৰ্ণ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠিছিল— ব্ৰাহ্মণ, ক্ষত্ৰিয়, বৈশ্য আৰু শূদ্ৰ। সময়ৰ লগে লগে সমাজত অস্পৃশ্যতাৰ দৰে কু-প্ৰথাৰো প্ৰচলন হৈছিল। লোকসকলৰ প্ৰধান জীৱিকা আছিল কৃষি, কিন্তু ইয়াৰ উপৰিও তেওঁলোকে কাপোৰ বোৱা, নাও নিৰ্মাণ, ব্যৱসায় আদিও কৰিছিল।
৫. সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিৰ বিকাশ:
গুপ্ত যুগত সাহিত্যৰ অভূতপূৰ্ব বিকাশ হৈছিল। কালিদাসৰ ‘অভিজ্ঞান-শকুন্তলম্’, ‘মেঘদূতম্’ আদি কাব্য-নাটকে ভাৰতীয় সাহিত্যক সমৃদ্ধ কৰিছে। ইয়াৰ উপৰিও বিভিন্ন ধৰ্মীয় গ্ৰন্থ যেনে— বেদ, পুৰাণ, ত্ৰিপিটক আদি ৰচনা কৰা হৈছিল। স্থাপত্য-ভাস্কৰ্যৰ ক্ষেত্ৰতো অজন্তা-ইলোৰাৰ গুহা, সাঁচীৰ স্তূপ, বিভিন্ন মন্দিৰ আদিয়ে প্ৰাচীন ভাৰতৰ কলা-সংস্কৃতিক মহীয়ান কৰিছে।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১ (পৃষ্ঠা ৭৭)
তলত দিয়া প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ লিখা-
(ক) মৌৰ্য বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাতা কোন আছিল?
উত্তৰ: মৌৰ্য বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আছিল চন্দ্ৰগুপ্ত মৌৰ্য।
(খ) অৰ্থশাস্ত্ৰ গ্ৰন্থখনৰ লেখক কোন?
উত্তৰ: অৰ্থশাস্ত্ৰ গ্ৰন্থখনৰ লেখক আছিল কৌটিল্য (চাণক্য)।
(গ) বৰ্তমান ভাৰতৰ কোন অঞ্চলত মৌৰ্যসকলৰ ৰাজ্য অৱস্থিত আছিল?
উত্তৰ: বৰ্তমানৰ উত্তৰ প্ৰদেশ, বিহাৰ, মধ্যপ্ৰদেশ, গুজৰাট, উৰিষ্যা, বাংলাদেশ আৰু পাকিস্তানৰ কিছু অংশ সামৰি মৌৰ্যসকলৰ ৰাজ্য অৱস্থিত আছিল।
(ঘ) মৌৰ্য ৰজাসকলৰ ভিতৰত কাক শ্ৰেষ্ঠ ৰজা বুলি জনা যায়?
উত্তৰ: মৌৰ্য ৰজাসকলৰ ভিতৰত সম্ৰাট অশোকক শ্ৰেষ্ঠ ৰজা বুলি জনা যায়।
(ঙ) শৃংগ বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন?
উত্তৰ: শৃংগ বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক আছিল পুষ্যমিত্ৰ শৃংগ।
(চ) পুষ্যমিত্ৰ শৃংগ কোনটো বৰ্ণৰ লোক আছিল?
উত্তৰ: পুষ্যমিত্ৰ শৃংগ ব্ৰাহ্মণ বৰ্ণৰ লোক আছিল।
(ছ) গুপ্ত বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন?
উত্তৰ: গুপ্ত বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক আছিল শ্ৰীগুপ্ত।
(জ) মৌৰ্যসকলৰ সময়ত উচ্চ পদবীধাৰী বিষয়াসকলক কি বুলি জনা গৈছিল?
উত্তৰ: মৌৰ্যসকলৰ সময়ত উচ্চ পদবীধাৰী বিষয়াসকলক অমাত্য বুলি জনা গৈছিল।
(ঝ) অশোকৰ শাসনকালত উচ্চ পদবীধাৰী বিষয়াসকলক কি বুলি কোৱা হৈছিল?
উত্তৰ: অশোকৰ শাসনকালত উচ্চ পদবীধাৰী বিষয়াসকলক মহামন্ত্ৰী বুলি কোৱা হৈছিল।
(ঞ) অধ্যক্ষ বোলা বিষয়াসকলৰ দায়িত্ব কি আছিল?
উত্তৰ: অধ্যক্ষ বোলা বিষয়াসকলৰ দায়িত্ব আছিল শাসনৰ বিভিন্ন বিভাগসমূহ চলোৱা।
(ট) মৌৰ্যসকলৰ সময়ৰ প্ৰধান বৰ্ণকেইটা কি আছিল?
উত্তৰ: মৌৰ্যসকলৰ সময়ৰ প্ৰধান বৰ্ণকেইটা আছিল— ব্ৰাহ্মণ, ক্ষত্ৰিয়, বৈশ্য আৰু শূদ্ৰ।
(ঠ) গুপ্তবংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজাজন কোন?
উত্তৰ: গুপ্তবংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজাজন আছিল সমুদ্ৰগুপ্ত।
অনুশীলনী – ২ (পৃষ্ঠা ৭৮)
তলত দিয়া প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ লিখা-
(ক) মৌৰ্যবংশৰ সমসাময়িক দক্ষিণ ভাৰতৰ ৰাজবংশ তিনিটাৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: মৌৰ্যবংশৰ সমসাময়িক দক্ষিণ ভাৰতৰ ৰাজবংশ তিনিটা হ’ল— পাণ্ড্য, চোল আৰু চেৰা।
(খ) পাণ্ড্যবংশৰ ৰাজধানী কি আছিল?
উত্তৰ: পাণ্ড্যবংশৰ ৰাজধানী আছিল মাডুৰাই।
(গ) উৰাইয়ুৰ কোনখন ৰাজ্যৰ শাসনকেন্দ্ৰ আছিল?
উত্তৰ: উৰাইয়ুৰ চোল ৰাজ্যৰ শাসনকেন্দ্ৰ আছিল।
(ঘ) চেৰাসকলৰ অঞ্চলটোক কি বুলি জনা গৈছিল?
উত্তৰ: চেৰাসকলৰ অঞ্চলটোক কেৰেলা পুত্ৰ বুলি জনা গৈছিল।
(ঙ) কাক অন্ধ্ৰ বুলি জনা গৈছিল?
উত্তৰ: সাতবাহনসকলক অন্ধ্ৰ বুলি জনা গৈছিল।
(চ) চালুক্য বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন?
উত্তৰ: চালুক্য বংশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক আছিল প্ৰথম পুলকেশী।
(ছ) পল্লৱ বংশৰ প্ৰথম ৰজা কোন আছিল?
উত্তৰ: পল্লৱ বংশৰ প্ৰথম প্ৰখ্যাত ৰজা আছিল সিংহবিষ্ণু।
(জ) কাঞ্চীপুৰম কাৰ ৰাজধানী আছিল?
উত্তৰ: কাঞ্চীপুৰম পল্লৱসকলৰ ৰাজধানী আছিল।
(ঝ) দক্ষিণ ভাৰতৰ লোকসকলৰ প্ৰধান বৃত্তি কি আছিল?
উত্তৰ: দক্ষিণ ভাৰতৰ লোকসকলৰ প্ৰধান বৃত্তি আছিল কৃষি কৰ্ম।
অনুশীলনী – ৩ (পৃষ্ঠা ৭৯)
তলত দিয়া প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ লিখা-
(ক) প্ৰাচীন কামৰূপৰ প্ৰথমটো ঐতিহাসিক বংশৰ নাম কি?
উত্তৰ: প্ৰাচীন কামৰূপৰ প্ৰথমটো ঐতিহাসিক বংশৰ নাম হ’ল বৰ্মন বংশ।
(খ) কোনজন কামৰূপৰ ৰজাই ভাস্কৰাব্দ নামৰ নতুন চনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল?
উত্তৰ: কামৰূপৰ ৰজা ভাস্কৰবৰ্মনে ভাস্কৰাব্দ নামৰ নতুন চনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
(গ) বৰ্মন বংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা কোন আছিল?
উত্তৰ: বৰ্মন বংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল ভাস্কৰবৰ্মন।
(ঘ) চীনা পৰিব্ৰাজক হিউৱেন-চাং কামৰূপলৈ কেতিয়া আহিছিল?
উত্তৰ: চীনা পৰিব্ৰাজক হিউৱেন-চাং ৰজা ভাস্কৰবৰ্মনৰ শাসনকালত তেওঁৰ আমন্ত্ৰণক্ৰমে কামৰূপলৈ আহিছিল।
(ঙ) বিষয় বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: প্ৰাচীন কামৰূপ ৰাজ্যত শাসনৰ সুবিধাৰ বাবে ৰাজ্যখনক যিবোৰ প্ৰশাসনিক গোটত ভাগ কৰা হৈছিল, সেইবোৰক ‘বিষয়’ বুলি কোৱা হৈছিল। ই বৰ্তমানৰ জিলাৰ দৰে আছিল।
(চ) কামৰূপ ৰাজ্যৰ কেইটামান উল্লেখযোগ্য বৃত্তিৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: কামৰূপ ৰাজ্যৰ কেইটামান উল্লেখযোগ্য বৃত্তি হ’ল— কৃষি, কাপোৰ বোৱা, কাঁহ-পিতলৰ বাচন তৈয়াৰ কৰা আৰু মাটিৰ পাত্ৰ তৈয়াৰ কৰা।
অনুশীলনী – ৪ (পৃষ্ঠা ৮২)
তলত দিয়া প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ লিখা-
(ক) গুপ্তযুগক কিয় সোণালী যুগ বুলি কোৱা হৈছিল?
উত্তৰ: গুপ্তযুগক ভাৰতৰ ‘সোণালী যুগ’ বুলি কোৱা হয় কাৰণ এই সময়ছোৱাত সাহিত্য, কলা-সংস্কৃতি, বিজ্ঞান, চিকিৎসা, স্থাপত্য-ভাস্কৰ্য আদি সকলো দিশতে অভূতপূৰ্ব বিকাশ হৈছিল। কালিদাসৰ দৰে মহান কবিৰ সৃষ্টি, অমৰকোষৰ দৰে অভিধান প্ৰণয়ন আৰু বিভিন্ন পুৰাণ ৰচনা এই যুগতে হৈছিল।
(খ) কালিদাসে লিখা তিনিখন নাটকৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: কালিদাসে লিখা তিনিখন নাটক হ’ল— অভিজ্ঞান-শকুন্তলম্, মালৱিকাগ্নিমিত্ৰম্ আৰু বিক্ৰমোৰ্বশীয়ম্। (পাঠ্যপুথিত উল্লেখ থকা যিকোনো তিনিখন গ্ৰন্থৰ নাম লিখিব পাৰি)।
(গ) বৰ্তমানৰ নাম প্ৰয়াগৰাজ প্ৰশস্তিৰ লেখক কোন আছিল?
উত্তৰ: বৰ্তমানৰ নাম প্ৰয়াগৰাজ (এলাহাবাদ) প্ৰশস্তিৰ লেখক আছিল হৰিসেন।
(ঘ) দ্বিতীয় চন্দ্ৰগুপ্তৰ সভাসদ অমৰসিংহই ৰচনা কৰা অভিধানখনৰ নাম কি?
উত্তৰ: দ্বিতীয় চন্দ্ৰগুপ্তৰ সভাসদ অমৰসিংহই ৰচনা কৰা অভিধানখনৰ নাম হ’ল ‘অমৰকোষ’।
(ঙ) দক্ষিণ ভাৰতত কি কি ভাষাত নাটক, কবিতা আদি ৰচনা কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: দক্ষিণ ভাৰতত সংস্কৃত, তামিল, তেলেগু, কানাড়া আৰু মালায়ালম ভাষাত নাটক, কবিতা আদি ৰচনা কৰা হৈছিল।
