পানীৰ বিভিন্ন অৱস্থা – Class 6 Science Chapter 11 Question Answer

পানীৰ বিভিন্ন অৱস্থা

পাঠটোৰ সাৰাংশ

এই পাঠটোত পানীৰ তিনিটা বিভিন্ন অৱস্থা— গোটা, জুলীয়া আৰু গেছীয়— আৰু এই অৱস্থাসমূহৰ মাজত হোৱা পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও বাষ্পীভৱন, ঘনীভৱন আৰু জলচক্ৰৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰাকৃতিক প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ বিষয়েও বৰ্ণনা কৰা হৈছে।

১. পানীৰ বিভিন্ন অৱস্থা:
পানী প্ৰকৃতিৰ এক অপৰিহাৰ্য উপাদান, যাক তিনিটা অৱস্থাত পোৱা যায়:

• গোটা অৱস্থা (বৰফ): পানীৰ গোটা ৰূপটোৱেই হৈছে বৰফ। ইয়াৰ নিৰ্দিষ্ট আকৃতি থাকে আৰু ই বৈ যাব নোৱাৰে।
• জুলীয়া অৱস্থা (পানী): পানীৰ জুলীয়া ৰূপটোৱেই হৈছে সাধাৰণ পানী। ইয়াৰ নিৰ্দিষ্ট আকৃতি নাথাকে; যি পাত্ৰত ৰখা হয়, তাৰেই আকৃতি লয়। ই বৈ যাব পাৰে।
• গেছীয় অৱস্থা (জলীয় বাষ্প): পানীৰ গেছীয় ৰূপটোৱেই হৈছে জলীয় বাষ্প। ইয়াৰো নিৰ্দিষ্ট আকৃতি নাথাকে আৰু ই যিকোনো উপলব্ধ ঠাই পূৰণ কৰিবলৈ বিয়পি পৰে।

২. পানীৰ অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন:
তাপ প্ৰয়োগ বা শীতলীকৰণৰ জৰিয়তে পানীৰ অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি।

• গলন (Melting): তাপ প্ৰয়োগ কৰিলে গোটা পদাৰ্থ (বৰফ) জুলীয়া অৱস্থালৈ (পানী) ৰূপান্তৰিত হয়।
• বাষ্পীভৱন (Evaporation): তাপ প্ৰয়োগ কৰিলে জুলীয়া পদাৰ্থ (পানী) গেছীয় অৱস্থালৈ (জলীয় বাষ্প) ৰূপান্তৰিত হয়। এই প্ৰক্ৰিয়াটো অবিৰতভাৱে চলি থাকে। উষ্ণতা, বতাহ, আৰ্দ্ৰতা আৰু মুকলি ঠাইৰ আয়তনে বাষ্পীভৱনৰ হাৰত প্ৰভাৱ পেলায়।
• ঘনীভৱন (Condensation): যেতিয়া জলীয় বাষ্প শীতল পৃষ্ঠৰ সংস্পৰ্শলৈ আহে, ই পুনৰ জুলীয়া পানীৰ টোপাললৈ ৰূপান্তৰিত হয়। এই প্ৰক্ৰিয়াটোক ঘনীভৱন বোলে।
• হিমীভৱন (Freezing): যেতিয়া জুলীয়া পানী অতি শীতল হয়, ই গোটা অৱস্থালৈ (বৰফ) ৰূপান্তৰিত হয়।

৩. শীতলীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া (Cooling Effect):
বাষ্পীভৱনৰ ফলত শীতলীকৰণ হয়। যেতিয়া মাটিৰ কলহৰ পৃষ্ঠৰ পৰা পানী বাষ্পীভূত হয়, তেতিয়া কলহৰ ভিতৰৰ পানী ঠাণ্ডা হৈ পৰে।

৪. মেঘ আৰু বৰষুণ:

• মেঘৰ সৃষ্টি: দিনৰ ভাগত সূৰ্যৰ তাপত ভূ-পৃষ্ঠৰ পানী বাষ্পীভূত হৈ জলীয় বাষ্পৰূপে বায়ুমণ্ডলৰ ওপৰলৈ যায়। ওপৰত এই জলীয় বাষ্প ঠাণ্ডা হৈ ধূলিকণাক আশ্ৰয় কৰি ঘনীভূত হৈ পানীৰ সৰু সৰু কণিকাৰ সৃষ্টি কৰে। এই কণিকাবোৰেই একত্ৰিত হৈ মেঘ বা ডাৱৰৰ সৃষ্টি কৰে।
• বৰষুণ: যেতিয়া মেঘৰ পানীৰ কণিকাবোৰ লগ লাগি ডাঙৰ আৰু গধুৰ হয়, তেতিয়া সেইবোৰ বৰষুণৰ ৰূপত ভূ-পৃষ্ঠলৈ নামি আহে। বায়ুমণ্ডল অতিপাত শীতল হ’লে শিলাবৃষ্টিও হ’ব পাৰে।

৫. জলচক্ৰ (Water Cycle):
পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠৰ পৰা পানী বাষ্পীভূত হৈ বায়ুমণ্ডললৈ যোৱা আৰু পুনৰ বৰষুণৰ ৰূপত পৃথিৱীলৈ ঘূৰি অহা পানীৰ এই অবিৰত চক্ৰাকাৰ গতিক জলচক্ৰ বোলা হয়।

মুঠতে, পানীৰ এই বিভিন্ন অৱস্থা আৰু ইহঁতৰ মাজৰ পৰিৱৰ্তনসমূহ প্ৰকৃতিৰ এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। পানীৰ সংৰক্ষণ আৰু ইয়াৰ অপচয় ৰোধ কৰাটো আমাৰ সকলোৰে দায়িত্ব।

Class 6 Science Chapter 11 Question Answer

সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ

অনুশীলনী (পৃষ্ঠা ১২২)

১. শুদ্ধ উত্তৰৰ গোলটো সম্পূৰ্ণকৈ পূৰ কৰা-

I. মেঘ বা ডাৱৰ সৃষ্টিৰ মূল কাৰণটো হ’ল-
(a) বাষ্পীভৱন
(b) ঘনীভৱন
(c) অধঃক্ষেপণ
(d) বাষ্পীভৱন বা ঘনীভৱন
উত্তৰ: (d) বাষ্পীভৱন বা ঘনীভৱন (কাৰণ দুয়োটা প্ৰক্ৰিয়াই মেঘ সৃষ্টিত জড়িত)

II. ঘনীভৱনৰ ফলত কি হয়?
(a) পানীৰ পৰা জলীয় বাষ্পলৈ পৰিৱৰ্তন
(b) জলীয় বাষ্পৰ পৰা পানীৰ কণিকা
(c) পানীৰ কণিকাৰ পৰা মেঘ গঠন
(d) মেঘৰ পৰা বৰষুণ
উত্তৰ: (b) জলীয় বাষ্পৰ পৰা পানীৰ কণিকা

III. বাষ্পীভৱনৰ ফলত কি হয়?
(a) জলীয় বাষ্পৰ পৰা পানী
(b) পানীৰ পৰা জলীয় বাষ্পলৈ পৰিৱৰ্তন
(c) পানীৰ পৰা বৰফলৈ পৰিৱৰ্তন
(d) পানীৰ কণিকাৰ পৰা মেঘ গঠন
উত্তৰ: (b) পানীৰ পৰা জলীয় বাষ্পলৈ পৰিৱৰ্তন

২. খালীঠাই পূৰ কৰা-
(I) ৰ’দত তিতা কাপোৰ শুকোৱা প্ৰক্ৰিয়াটো হ’ল বাষ্পীভৱন।
(II) পানীৰ গোটা অৱস্থা হ’ল বৰফ আৰু গেছীয় অৱস্থা হ’ল জলীয় বাষ্প।
(III) বায়ুমণ্ডল অতি ঠাণ্ডা হ’লে পানীৰ সৰু টোপালবোৰ বৰফ-লৈ পৰিণত হয়।
(IV) পদাৰ্থৰ যিটো অৱস্থাই পাত্ৰৰ আকৃতি নোলোৱাকৈ নিজা আকৃতিটো ধৰি ৰাখে তাৰ নাম হ’ল গোটা।
(V) ঘনীভৱন প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত নিয়ৰৰ সৃষ্টি হয়।

৩. তলত দিয়া ঘটনাবোৰ কি প্ৰক্ৰিয়াৰ লগত জড়িত (বাষ্পীভৱন বা ঘনীভৱন)?
(I) উত্তপ্ত লোৰ দণ্ড এডালত পানী ছটিয়ালে পানীৰ ভাপ ওলায়। → বাষ্পীভৱন
(II) বৰফযুক্ত ঠাণ্ডা পানী থকা গিলাচৰ পৃষ্ঠত পানীৰ টোপাল জমা হয়। → ঘনীভৱন
(III) মাটিৰ পাত্ৰত বা মাটিৰ পাত্ৰৰ কুলাৰত পানী বা খাদ্য সামগ্ৰী ৰাখিলে বহুদিনলৈ ভালে থাকে। → বাষ্পীভৱন (শীতলীকৰণৰ বাবে)
(IV) মাটিৰ কলহৰ পানী, ধাতুৰ পাত্ৰত ৰখা পানীতকৈ শীতল। → বাষ্পীভৱন

৪. তলৰ উক্তিবোৰৰ কাৰণ ব্যাখ্যা কৰা।
(I) বৰষুণ দি থকা অৱস্থাত বা শীতকালত খিৰিকীবোৰ বন্ধ কৰি গাড়ী এখন চলাই থাকিলে সন্মুখৰ আৰু খিৰিকীৰ আইনাবোৰ ধোঁৱা ধোঁৱা দেখি।
উত্তৰ: বৰষুণৰ দিনত বা শীতকালত বাহিৰৰ উষ্ণতা কম থাকে, যাৰ ফলত গাড়ীৰ আইনা ঠাণ্ডা হৈ পৰে। যেতিয়া গাড়ীৰ ভিতৰত থকা যাত্ৰীৰ উশাহত ওলোৱা গৰম জলীয় বাষ্প এই ঠাণ্ডা আইনাৰ সংস্পৰ্শলৈ আহে, তেতিয়া ই ঘনীভূত হৈ পানীৰ সৰু সৰু কণিকাত পৰিণত হয়। এই পানীৰ কণিকাবোৰৰ বাবেই আইনাবোৰ ধোঁৱা ধোঁৱা দেখা যায়।

(II) শীতকালত বৰষুণ কম হয় বা নহয়।
উত্তৰ: বৰষুণ হ’বলৈ পানী বাষ্পীভূত হৈ জলীয় বাষ্পৰ সৃষ্টি হ’ব লাগে। শীতকালত সূৰ্যৰ তাপ কম হোৱাৰ বাবে বাষ্পীভৱনৰ হাৰো কমি যায়। বায়ুমণ্ডলত জলীয় বাষ্পৰ পৰিমাণ কম হোৱাৰ বাবে মেঘৰ সৃষ্টি কম হয়, যাৰ ফলত শীতকালত বৰষুণ কম হয় বা নহয়।

(III) তিতা কাপোৰ ইস্ত্ৰি কৰোঁতে পানীৰ ভাপ ওলায়।
উত্তৰ: ইস্ত্ৰিটো গৰম হোৱাৰ বাবে ইয়াৰ তাপে তিতা কাপোৰত থকা পানীখিনি বাষ্পীভূত কৰে। এইদৰে পানী জলীয় বাষ্পলৈ ৰূপান্তৰিত হোৱাৰ বাবে পানীৰ ভাপ ওলোৱা দেখা যায়।

(IV) ৰুটী টাৱাত প্ৰস্তুত কৰিলে ফুলি উঠে।
উত্তৰ: ৰুটী বনাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা আটা বা ময়দাৰ লগত পানী মিহলোৱা হয়। যেতিয়া ৰুটীখন গৰম টাৱাত দিয়া হয়, তেতিয়া ভিতৰত থকা পানীখিনি তাপৰ প্ৰভাৱত জলীয় বাষ্পলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। এই জলীয় বাষ্পই বাহিৰলৈ ওলাই যাবলৈ চেষ্টা কৰোঁতে ৰুটীখন ফুলি উঠে।

(V) ফেনৰ তলত তিতা কাপোৰ ৰাখিলে শুকায়।
উত্তৰ: বাষ্পীভৱনৰ হাৰ বতাহৰ গতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। বতাহৰ গতি যিমানেই বেছি হয়, বাষ্পীভৱনো সিমানেই খৰ হয়। ফেন চলাই দিলে বতাহৰ গতি বাঢ়ে, যাৰ ফলত কাপোৰৰ পৰা পানী সোনকালে বাষ্পীভূত হয় আৰু কাপোৰখন শুকাই যায়।

৫. কাৰণ ব্যাখ্যা কৰা-
(I) ৰিফ্ৰেজাৰত থকা পানীৰ বটল বাহিৰত ৰাখিলে বটলৰ বাহিৰত পানীৰ কণিকা জমা হয়।
উত্তৰ: ৰিফ্ৰেজাৰত থকা পানীৰ বটলটো ঠাণ্ডা হয়। যেতিয়া ইয়াক বাহিৰত ৰখা হয়, তেতিয়া বায়ুমণ্ডলত থকা জলীয় বাষ্প বটলটোৰ ঠাণ্ডা পৃষ্ঠৰ সংস্পৰ্শলৈ আহে। ফলত জলীয় বাষ্প ঘনীভূত হৈ পানীৰ সৰু সৰু কণিকাত পৰিণত হয় আৰু বটলটোৰ বাহিৰত জমা হয়।

(II) বাষ্পীভৱন আৰু ঘনীভৱন নহ’লে জলচক্ৰ নহয়।
উত্তৰ: জলচক্ৰ হৈছে পানীৰ এক অবিৰত চক্ৰাকাৰ গতি। বাষ্পীভৱনৰ জৰিয়তে ভূ-পৃষ্ঠৰ পানী জলীয় বাষ্প হৈ বায়ুমণ্ডললৈ যায় আৰু ঘনীভৱনৰ জৰিয়তে সেই জলীয় বাষ্পই মেঘৰ সৃষ্টি কৰি বৰষুণৰূপে পুনৰ ভূ-পৃষ্ঠলৈ নামি আহে। যদি এই দুয়োটা প্ৰক্ৰিয়া নহয়, তেন্তে পানীৰ এই চক্ৰটো সম্পূৰ্ণ নহ’ব। সেয়েহে বাষ্পীভৱন আৰু ঘনীভৱন অবিহনে জলচক্ৰ সম্ভৱ নহয়।

৬. শীতকালত গছৰ পাতত নিয়ৰ দেখা পাওঁ কিয়?
উত্তৰ: শীতকালত ৰাতিৰ ভাগত বায়ুমণ্ডলৰ উষ্ণতা বহু পৰিমাণে কমি যায়। ফলত বায়ুত থকা জলীয় বাষ্প ঘনীভূত হৈ পানীৰ সৰু টোপালৰ সৃষ্টি কৰে আৰু গছৰ পাতৰ দৰে শীতল পৃষ্ঠত জমা হয়। এই পানীৰ টোপালবোৰকে নিয়ৰ বোলা হয়।

৭. সূৰ্যৰ পোহৰত ভূ-পৃষ্ঠৰ পানীভাগ শুকাই যায় কিয়?
উত্তৰ: সূৰ্যৰ তাপৰ ফলত ভূ-পৃষ্ঠৰ পানী বাষ্পীভূত হৈ জলীয় বাষ্পলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। এই জলীয় বাষ্প বায়ুৰ লগত মিহলি হৈ যায়, যাৰ ফলত আমি দেখাত পানীভাগ শুকাই যোৱা যেন পাওঁ।

৮. পানীৰ দৰে তিনিটা অৱস্থাত পাব পৰা এবিধ পদাৰ্থৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: মম। (গোটা অৱস্থাত মম, তাপ দিলে জুলীয়া হয় আৰু অধিক তাপ দিলে বাষ্পীভূত হয়)।

৯. বাষ্পীভৱনত কি কি কাৰকে প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰ: বাষ্পীভৱনত প্ৰভাৱ পেলোৱা কাৰকসমূহ হ’ল— উষ্ণতা, বতাহৰ গতি, আৰ্দ্ৰতা আৰু পানী থকা পাত্ৰৰ মুকলি পৃষ্ঠৰ আয়তন।

১০. হাতত ছেনিটাইজাৰ লগালে হাতখনত ঠাণ্ডা লাগে কিয়?
উত্তৰ: ছেনিটাইজাৰত থকা এলক’হল অতি সোনকালে বাষ্পীভূত হয়। বাষ্পীভৱন হ’বলৈ প্ৰয়োজনীয় তাপ ই আমাৰ হাতৰ পৰা শোষণ কৰে। হাতৰ পৰা তাপ কমি যোৱাৰ বাবে আমি ঠাণ্ডা অনুভৱ কৰোঁ।