ভাগৱতৰ দশ লক্ষণ কথন
শ্লোক ২৪৯:
শুক মুনি নিগদতি শুনা ৰাজা মহামতি
কহো ভাগৱতৰ লক্ষণ।
পুৰুষৰ পায়া দৃষ্টি উপজে কাৰণ সৃষ্টি
আকে সৰ্গ বোলে সাধুজন।।
ব্ৰহ্মা আদি নানামত স্ৰজে চৰাচৰ যত
ইহাকে বিসৰ্গ বুলি জান।
ৰাজা দেৱ দৈত্যজাক পাইলে মহা মহিমাক
ইটো লক্ষণৰ নাম স্থান।।২৪৯।।অৰ্থ:
শুক মুনিয়ে ক’লে, “হে মহামতি ৰাজা, শুনা, ভাগৱতৰ লক্ষণ ক’ম। পুৰুষৰ দৃষ্টি পাই সৃষ্টিৰ কাৰণ উপজে, ইয়াকে সাধুজন সৰ্গ বোলে। ব্ৰহ্মা আদি নানা নামেৰে চৰাচৰ স্ৰজে, ইয়াকে বিসৰ্গ বুলি জানিবা। ৰাজা, দেৱ, দৈত্য আদিয়ে মহিমা পায়, ইয়াকে স্থান বুলি কোৱা হয়।”
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভাগৱতৰ লক্ষণ আৰু সৃষ্টিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫০:
মহাপাপী ভক্ত হয় তাকো কৃষ্ণে নিস্তাৰয়
জানা ৰাজা এইটো পোষণ।
মহন্তৰ কোপে আসি হোৱে দুৰ্ব্বাসনা ৰাশি
উতি বুলি কৰিলো বৰ্ণন।।
যিটো হোৱে পূণ্যভাগী সাধুৰ কৃপাক লাগি
কায়বাক্যে কৰোক যতন।
তেৱে কৃষ্ণপাৱে ৰতি বাঢ়িবে সপ্ৰেম মতি
তড়িবেক দুৰ্ঘোৰ মৰণ।।২৫০।।অৰ্থ:
মহাপাপীও ভক্ত হ’লে কৃষ্ণই তাকো নিস্তাৰ কৰে, হে ৰাজা, ইয়াক জানিবা। মহন্তৰ কোপত দুৰ্ব্বাসনাৰ ৰাশি হয়, ইয়াকে উতি বুলি বৰ্ণনা কৰিলো। যি পুণ্যভাগী হয়, সাধুৰ কৃপা পাবলৈ কায়-বাক্যে যত্ন কৰে, তেওঁ কৃষ্ণপাৱত ৰতি বাঢ়ে আৰু সপ্ৰেম মতি লাভ কৰে, দুৰ্ঘোৰ মৰণ তৰে।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভক্তিৰ মাহাত্ম্য আৰু সাধু সঙ্গৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫১:
মনু মনুপুত্ৰচয় তাসম্বাৰ ধৰ্ম্ম হয়
মন্বন্তৰ ইহাকে বোলয়।
বিষ্ণু বৈষ্ণৱৰ কথা প্ৰকটি কহয় যথা
এহিটো ঈশান কথা হয়।।
জগত উদৰে ধৰি শয়ন কৰন্ত হৰি
নিৰোধন কহিলো স্বৰূপ।
ছাড়ি মিছা মায়াময় নিজ ব্ৰহ্মৰূপ হয়
মুকুতি বুলিয়া আকে ভূপ।।২৫১।।অৰ্থ:
মনু আৰু মনুপুত্ৰসকলৰ ধৰ্ম্ম হয়, ইয়াকে মন্বন্তৰ বোলে। বিষ্ণু আৰু বৈষ্ণৱৰ কথা প্ৰকটভাৱে কয়, ইয়াকে ঈশান কথা বোলে। জগতৰ উদৰত ধৰি হৰিয়ে শয়ন কৰে, ইয়াকে নিৰোধন বুলি ক’লে। মিছা মায়াময় ছাড়ি নিজ ব্ৰহ্মৰূপ হয়, ইয়াকে মুক্তি বুলি কোৱা হয়।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত মন্বন্তৰ, বিষ্ণুৰ কথা আৰু মুক্তিৰ স্বৰূপ বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫২:
কোটি কোটি ব্ৰহ্মাণ্ডৰ যত জীৱন সমস্তৰ
একে মাত্ৰ আশ্ৰয়ৰ স্থান।
সৃষ্টি স্থতি প্ৰলয়ৰ হেতু যিটো মহেশ্বৰ
আশ্ৰয় কহিলো ভগৱান।।
শ্ৰীভাগৱতে এহি দশোটা লক্ষণ কহে
এতেকেসে মহন্ত পুৰাণ।
আন পুৰাণত পাঞ্চ লক্ষণ কহয়ে সাঞ্চ
এতেকেসে অল্প কৰি জান।।২৫২।।অৰ্থ:
কোটি কোটি ব্ৰহ্মাণ্ডৰ সকলো জীৱৰ একমাত্ৰ আশ্ৰয়স্থান। সৃষ্টি, স্থিতি, প্ৰলয়ৰ হেতু যিটো মহেশ্বৰ, তেওঁকেই ভগৱানে আশ্ৰয় বুলি ক’লে। শ্ৰীভাগৱতত এই দশোটা লক্ষণ কয়, ইয়াকে মহন্ত পুৰাণ বোলে। আন পুৰাণত পাঁচটা লক্ষণ কয়, ইয়াকে অল্প বুলি জানিবা।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভাগৱতৰ দশোটা লক্ষণ আৰু আন পুৰাণৰ পাঁচটা লক্ষণৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৩:
শুকদেৱে এহি বুলি আন নানা কথা তুলি
আশ্ৰয়ক বুজাইলা ৰাজাত।
নৃপতিক কৰি দায়া কন্ত কথা সংক্ষেপিয়া
শুনিয়োক ৰাজা বিষ্ণুৰাত।।
যেন যেনমতে বিধি লভিলা সমস্তে সিদ্ধি
তাক মঞি কৈলো তযু আগে
ভাগৱত পুৰাণৰ লক্ষণকো নৃপবৰ
তুমিয়ো শুনিলা অনুৰাগে।।২৫৩।।অৰ্থ:
শুকদেৱে এইদৰে কৈ আন নানা কথা তুলি আশ্ৰয়ৰ কথা ৰজাক বুজাই দিলে। ৰজাক দয়া কৰি সংক্ষেপে কথা ক’লে, “হে বিষ্ণুৰাত ৰাজা, শুনা। যেনেকৈ বিধিয়ে সমস্ত সিদ্ধি লাভ কৰিলে, তাক মই তোমাৰ আগত ক’লো। ভাগৱত পুৰাণৰ লক্ষণো তুমি অনুৰাগেৰে শুনিলা।”
ব্যাখ্যা:
ইয়াত শুকদেৱে ৰজাক আশ্ৰয়ৰ কথা বুজাই দিয়াৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৪:
সৃষ্টিৰ প্ৰকাৰ যত কাল জানি যেনমত
তাকে কহো তৃতীয় স্কন্ধত।
পদ্ম কলপৰ কথা সংক্ষেপিয়া কৈলো এথা
আৰ কৈবো ব্যৱস্থা যিমত।।
এহিমতে মহাশয় কহি কৃষ্ণ কথাচয়
স্তম্ভি ৰহিলন্ত প্ৰেমভাৱে।
আতপৰে মহাযশী পুছন্ত শৌনক ঋষি
সূত মহা মহন্তৰ ঠাৱে।।২৫৪।।অৰ্থ:
সৃষ্টিৰ প্ৰকাৰ আৰু কালৰ কথা তৃতীয় স্কন্ধত ক’ম। পদ্ম কলপৰ কথা সংক্ষেপে ক’লো, আৰু ব্যৱস্থা যিমতে ক’ম। এনেদৰে মহাশয়ে কৃষ্ণ কথা কৈ প্ৰেমত স্তম্ভি ৰ’ল। তাৰ পিছত মহাযশী শৌনক ঋষিয়ে সূত মহামুনিক প্ৰশ্ন কৰিলে।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত সৃষ্টিৰ প্ৰকাৰ আৰু পদ্ম কলপৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৫:
প্ৰথম স্কন্ধৰ কথা কহিছা যিসৱ তথা
ব্যাসসূত বিদুৰ মহন্ত।
গৃহ বাড়ী সৱে ছাড়ি বন্ধু বান্ধৱক এড়ি
তীৰ্থক্ষেত্ৰ কৰিবে লৈলন্ত।।
মৈত্ৰেয় সহিত তান সঙ্গ ভৈল কোন স্থান
কিবা পুছিলন্ত পায়া লাগ।
মৈত্ৰেয়ে বা কিবা কৈলা পুনি কিয় আসি ভৈল।
হস্তিনাপুৰক মহাভাগ।।২৫৫।।অৰ্থ:
প্ৰথম স্কন্ধৰ কথা ব্যাসসূত বিদুৰ মহন্তে কৈছিল। গৃহ-বাড়ী, বন্ধু-বান্ধৱ এৰি তীৰ্থক্ষেত্ৰলৈ গ’ল। মৈত্ৰেয়ৰ সৈতে তেওঁৰ সঙ্গ কোন ঠাইত হ’ল, কি প্ৰশ্ন কৰিলে, মৈত্ৰেয়ে কি ক’লে, পুনৰ কিয় আহিল, হস্তিনাপুৰলৈ গ’ল।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত বিদুৰৰ তীৰ্থযাত্ৰা আৰু মৈত্ৰেয়ৰ সৈতে সাক্ষাতৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৬:
দুস্ত্যজ বান্ধৱ যত কিবা হেতু এড়িলন্ত
কহিয়োক তাহাৰ কাৰণ।
বৈষ্ণৱৰ কথাচয় শুনিবাক যোগ্য হয়
ইসে আমাসাৰ মহাধন।।
আছয় আহ্মাৰ ভাগ তোহ্মাক পাইলোহো লাগ
কৃষ্ণ কথা কহিয়ো বান্ধৱ।
সংসাৰৰ যত তাপ এড়ায়া থাকোহো বাপ
শুনি হৰি চৰিত্ৰ উৎসৱ।।২৫৬।।অৰ্থ:
দুস্ত্যজ বান্ধৱসকলক কিয় এৰিলে, ইয়াৰ কাৰণ কওক। বৈষ্ণৱৰ কথাচয় শুনিবলৈ যোগ্য হয়, ইয়েই আমাৰ মহাধন। মোৰ ভাগ্যত তোমাক পাইছো, হে বান্ধৱ, কৃষ্ণ কথা কওক। সংসাৰৰ সকলো তাপ এৰাই থাকো, হে বাপ, হৰি চৰিত্ৰ শুনি উৎসৱ কৰো।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত বৈষ্ণৱ কথাচয়ৰ মাহাত্ম্য আৰু কৃষ্ণ কথা শুনাৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৭:
শৌনকৰ প্ৰশ্নচয় শুনি সূত মহাশয়
প্ৰশংসিয়া বুলিলা বচন।
কৃষ্ণকথা মহাৰত্ন শুনিবে এতেকে যত্ন
ধন্য ধন্য তোহ্মাৰ জীৱন।।
তুমি পুছিলাহা যত পৰীক্ষিতো সেহিমত
শুক আগে পুছিলা সংশয়।
শুকো স্মৰি হৰিপাৱ হুয়া আতি প্ৰেমভাৱ
প্ৰশ্ন কথা কহিলা নিশ্চয়।।২৫৭।।অৰ্থ:
শৌনকৰ প্ৰশ্ন শুনি সূত মহাশয়ে প্ৰশংসা কৰি ক’লে, “কৃষ্ণকথা মহাৰত্ন, শুনিবলৈ এতেকে যত্ন কৰা, ধন্য ধন্য তোমাৰ জীৱন। তুমি যি প্ৰশ্ন কৰিলা, পৰীক্ষিতো তেনেকৈ শুকৰ আগত প্ৰশ্ন কৰিছিল। শুকই হৰিপাৱ স্মৰি প্ৰেমভাৱে প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিছিল।”
ব্যাখ্যা:
ইয়াত শৌনকৰ প্ৰশ্ন আৰু সূতৰ উত্তৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৮:
পৰীক্ষিত মহাভাগে যেনমতে অনুৰাগে
কৃষ্ণকথা কৰিলা শ্ৰৱণ।
তুমিসৱো সেহিমতে শুনিয়োক একচিত্তে
কৃষ্ণকথা পৰম গহন।।
এহি বুলি সুত সন্ত প্ৰেমে স্তম্ভি ৰহিলন্ত
কৃষ্ণৰ চৰণে দিয়া মতি।
দ্বিতীয়া স্কন্ধৰ কথা দশ অধ্যায়ৰ এথা
এহিমানে ভৈলা সমাপতি।।২৫৮।।অৰ্থ:
পৰীক্ষিত মহাভাগে যেনেকৈ অনুৰাগেৰে কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণ কৰিছিল, তোমালোকেও তেনেকৈ একচিত্তে শুনা। কৃষ্ণকথা পৰম গহন। এনেকৈ কৈ সুত সন্ত প্ৰেমত স্তম্ভি ৰ’ল, কৃষ্ণৰ চৰণত মতি দিলে। দ্বিতীয় স্কন্ধৰ দশ অধ্যায়ৰ কথা এয়াতে সমাপ্ত হ’ল।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত পৰীক্ষিতৰ কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণৰ কথা আৰু দ্বিতীয় স্কন্ধৰ সমাপ্তিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৫৯:
হে কৃষ্ণদেৱ পৰি কৰো সৱে
তুমি মোৰ নিজ স্বামী।
থাকি হৃদয়ত শিখাইলা যিমত
তাহাকে ৰচিলো আমি।।
মঞি অতি জড় ইটো কথা বৰ
তুমিসি চৈতন্য হৰি।
নচুৱা যিমতে নাচো সেহিমতে
তযু আজ্ঞা শিৰে ধৰি।।২৫৯।।অৰ্থ:
হে কৃষ্ণদেৱ, মই সকলো পৰি কৰোঁ, তুমিয়েই মোৰ নিজ স্বামী। হৃদয়ত থাকি যিমতে শিকাইছা, তাকে মই ৰচিলো। মই অতি জড়, এই কথা বৰ, তুমিয়েই চৈতন্য হৰি। যিমতে নচুৱা, সিমতে নাচো, তোমাৰ আজ্ঞা শিৰে ধৰি।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভক্তই কৃষ্ণৰ চৰণত শৰণ লৈ তেওঁৰ আজ্ঞা পালন কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰিছে।
শ্লোক ২৬০:
কৃষ্ণ লীলাচয় যি কিছু উদয়
কৰিলো তযু কৃপাত।
তাকো সমৰ্পিলো নিজদাস ভৈলো
কৰা কৃপা জগন্নাথ।।
ভৃত্য বুলি ধৰা দোষ পৰিহৰা
অধম মঞি অভাগী।
তোহ্মাৰ চৰণে পশিলো শৰণে
প্ৰেম ভকতিক লাগি।।২৬০।।অৰ্থ:
কৃষ্ণ লীলাচয় যি কিছু ৰচিলো, তাকো তোমাৰ কৃপাত কৰিলো। নিজদাস হৈ সমৰ্পিলো, হে জগন্নাথ, কৃপা কৰা। ভৃত্য বুলি ধৰা, দোষ পৰিহৰা, মই অধম অভাগী। তোমাৰ চৰণত শৰণ লৈ প্ৰেম ভক্তিৰ বাবে আহিলো।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভক্তই কৃষ্ণৰ কৃপা আৰু শৰণ লোৱাৰ কথা বৰ্ণনা কৰিছে।
শ্লোক ২৬১:
নকৰিবা ছদ্ম মনে পাদপদ্ম
মুখত ৰহোক নাম।
বৈষ্ণৱৰ সঙ্গে থাকো মহাৰঙ্গে
পূৰা কৃষ্ণ এহি কাম।।
শুনা সভাসদ হুয়া নিশৱদ
দ্বিতীয় স্কন্ধ পয়াৰ।
জানি সাধুলোক ক্ষমিয়োক মোক
সাধুৰ ক্ষমাসে সাৰ।।২৬১।।অৰ্থ:
ছদ্ম নকৰিবা, মনে পাদপদ্ম, মুখত নাম ৰহোক। বৈষ্ণৱৰ সৈতে মহাৰঙ্গে থাকো, হে কৃষ্ণ, এয়ে মোৰ কাম। হে সভাসদ, নিশৱদ হৈ দ্বিতীয় স্কন্ধৰ পয়াৰ শুনা। সাধুলোক, জানি মোক ক্ষমা কৰা, সাধুৰ ক্ষমাই সাৰ।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত ভক্তই বৈষ্ণৱ সঙ্গ আৰু নাম কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰিছে।
শ্লোক ২৬২:
যিজনে নজানি বোলে নিন্দা বাণী
সিয়ো মোৰ উপকাৰী।
নেক্ষেমিবো যেৱে মোত পৰ তেৱে
আছে কোন অহঙ্কাৰী।।
ই কথা থাকোক শুনা সৰ্ব্বলোক
তড়িবাৰ কৰা কাম।
কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে কহে নিৰন্তৰে
ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।।২৬২।।অৰ্থ:
যিজনে নাজানি নিন্দা বাণী কয়, সিয়ো মোৰ উপকাৰী। নেক্ষেমিবো যেতিয়া, মোত পৰা তেতিয়া কোন অহঙ্কাৰী আছে। এই কথা থাকোক, হে সৰ্ব্বলোক, তৰিবলৈ কাম কৰা। কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে নিৰন্তৰে কয়, ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।
ব্যাখ্যা:
ইয়াত নিন্দাকাৰীৰ প্ৰতি ক্ষমা আৰু কৃষ্ণনাম লোৱাৰ উপদেশ দিয়া হৈছে।
।।ইতি শ্ৰীমদ্ভাগৱত দ্বিতীয় স্কন্ধ সমাপ্ত।।