| বিষাদ যোগ | |
| বিষয় | অসমীয়া (Assamese) |
| কিতাপখনৰ নাম | অসমীয়া সাহিত্য চয়নিকা |
| পাঠৰ নাম | বিষাদ যোগ |
| শ্ৰেণী | দশম (X) |
| অধ্যায় (Chapter) | অধ্যায় 10 |
| পাঠ্যক্ৰম (Syllabus) | ছেবা (SEBA) |
বিষাদ যোগ Class 10
অধ্যায়টোৰ সাৰাংশ
“বিষাদ যোগ” পাঠটো মহাপুৰুষ শ্ৰীভট্টদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত অসমীয়া গদ্য সাহিত্যৰ প্ৰথম নিদৰ্শন “কথাগীতা”ৰ প্ৰথম অধ্যায়ৰ পৰা লোৱা হৈছে। এই পাঠত কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধৰ আৰম্ভণিতে কৌৰৱ আৰু পাণ্ডৱৰ সৈন্যবাহিনী মুখামুখি হোৱাৰ সময়ত অৰ্জুনৰ মনত সৃষ্টি হোৱা গভীৰ মানসিক সংঘাত আৰু বিষাদৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
পাঠটো আৰম্ভ হৈছে ধৃতৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰশ্নৰে। তেওঁ সঞ্জয়ক সুধিছে যে ধৰ্মভূমি কুৰুক্ষেত্ৰত যুদ্ধৰ বাবে একত্ৰিত হোৱা তেওঁৰ পুত্ৰসকল (কৌৰৱ) আৰু পাণ্ডুৰ পুত্ৰসকলে (পাণ্ডৱ) কি কৰিলে।
সঞ্জয়ে উত্তৰত যুদ্ধক্ষেত্ৰৰ বৰ্ণনা দিবলৈ আৰম্ভ কৰে। তেওঁ কয় যে পাণ্ডৱৰ সৈন্যবাহিনীক বেহু পাতি থকা দেখি দুৰ্যোধনে গুৰু দ্ৰোণাচাৰ্যৰ ওচৰলৈ গৈ পাণ্ডৱৰ সেনাপতিসকলৰ শক্তিৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰে। তেওঁ ভীম, অৰ্জুনৰ দৰে মহাৰথীসকলৰ লগতে সাত্যকি, বিৰাট, দ্ৰুপদ আদি বীৰসকলৰ কথা উল্লেখ কৰে। তাৰ পিছত, তেওঁ নিজৰ পক্ষৰ ভীষ্ম, দ্ৰোণ, কৰ্ণ, কৃপাচাৰ্য আদি মহাৰথীসকলৰ কথাও কয়। কিন্তু পাণ্ডৱৰ সাত অক্ষৌহিণী সেনাৰ তুলনাত নিজৰ এঘাৰ অক্ষৌহিণী সেনা থকা সত্ত্বেও তেওঁৰ মনত সংশয় উপস্থিত হয়।
ইয়াৰ পিছত, পিতামহ ভীষ্মই দুৰ্যোধনক হৰ্ষিত কৰিবলৈ সিংহৰ দৰে গৰ্জন কৰি শঙ্খ বজাই যুদ্ধৰ আৰম্ভণি ঘোষণা কৰে। কৌৰৱৰ শিবিৰত শঙ্খ, ভেৰী, আনক আদি বিভিন্ন ৰণবাদ্য বাজি উঠে। ইয়াৰ প্ৰত্যুত্তৰত, পাণ্ডৱৰ পক্ষতো শ্ৰীকৃষ্ণই ‘পাঞ্চজন্য’, অৰ্জুনে ‘দেৱদত্ত’, ভীমে ‘পৌণ্ড্ৰক’ আদি নিজৰ নিজৰ শঙ্খ বজাই কৌৰৱৰ হৃদয়ত ভয়ৰ সঞ্চাৰ কৰে।
যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ ঠিক আগমুহূৰ্তত, অৰ্জুনে তেওঁৰ সাৰথি শ্ৰীকৃষ্ণক কয় যে তেওঁ কাৰ লগত যুদ্ধ কৰিব লাগিব, সেইসকলক চাব বিচাৰে, সেয়ে তেওঁক দুয়োটা সেনাৰ মাজলৈ লৈ যাব লাগে। শ্ৰীকৃষ্ণই ৰথখন ভীষ্ম আৰু দ্ৰোণৰ সন্মুখত ৰখাই অৰ্জুনক কুৰুবীৰসকলক চাবলৈ কয়।
কিন্তু যুদ্ধক্ষেত্ৰত নিজৰ পিতৃব্য, পিতামহ, আচাৰ্য, মাতুল, ভ্ৰাতৃ, পুত্ৰ, পৌত্ৰ, শহুৰ আৰু বন্ধু-বান্ধৱক দেখি অৰ্জুনৰ মন গভীৰ শোক আৰু কৰুণাৰে ভৰি পৰে। তেওঁৰ হাত-ভৰি কঁপিবলৈ ধৰে, মুখ শুকাই যায়, আৰু হাতৰ পৰা গাণ্ডীৱ ধনু খহি পৰে। তেওঁ শ্ৰীকৃষ্ণক কয় যে নিজৰ আত্মীয়-স্বজনক বধ কৰি ৰাজ্য, সুখ বা বিজয় লাভ কৰি তেওঁৰ কোনো লাভ নহ’ব। যিসকলৰ বাবে তেওঁ ৰাজ্যভোগ কৰিব বিচাৰিছে, তেওঁলোকেই আজি প্ৰাণ ত্যাগ কৰিবলৈ যুদ্ধক্ষেত্ৰত উপস্থিত।
অৰ্জুনে কয় যে তেওঁ শত্ৰুপক্ষক ‘আততায়ী’ (যিসকলে বিষ দিয়ে, অগ্নি সংযোগ কৰে, ধন-সম্পত্তি হৰণ কৰে, ৰাজ্য কাঢ়ি লয়, ভাৰ্যাক অপকাৰ কৰে আৰু অস্ত্ৰ ধৰি যুদ্ধ কৰে) বুলি জানিও তেওঁলোকক বধ কৰিব নোৱাৰে, কাৰণ তেওঁলোক তেওঁৰেই স্বজন। এনে কৰিলে ‘কুলক্ষয়’ দোষ হ’ব, যাৰ ফলত কুলধৰ্ম নষ্ট হ’ব, বৰ্ণসঙ্কৰৰ সৃষ্টি হ’ব আৰু পিতৃপুৰুষসকলে পিণ্ড-জল নাপাই নৰকগামী হ’ব।
এইদৰে গভীৰ বিষাদত মগ্ন হৈ অৰ্জুনে কয় যে শত্ৰুৱে তেওঁক অস্ত্ৰহীন অৱস্থাত বধ কৰিলেও সেয়া তেওঁৰ বাবে অধিক প্ৰিয় হ’ব। এইবুলি কৈ, তেওঁ ধনু-শৰ ত্যাগ কৰি শোকত ভাগি ৰথৰ ওপৰতে বহি পৰে।
পাঠ্যপুথিৰ প্ৰশ্নাৱলী
ভাব-বিষয়ক
১। চমু উত্তৰ দিয়া:
(ক) মহাৰথী কাক বোলে?
উত্তৰ: যিজনে অকলে দহ হাজাৰ ধনুৰ্ধৰ বীৰৰ সৈতে যুদ্ধ কৰিব পাৰে, তেওঁক মহাৰথী বোলে।
(খ) কৌৰৱৰ বিশিষ্ট সেনাপতিসকলৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: কৌৰৱৰ বিশিষ্ট সেনাপতিসকল হ’ল— গুৰু দ্ৰোণ, ভীষ্ম পিতামহ, কৰ্ণ, কৃপাচাৰ্য, অশ্বত্থামা, বিকৰ্ণ আৰু ভূৰিশ্ৰৱা।
(গ) সেনাপতি ভীষ্মৰ যুদ্ধোৎসৱ দেখি কি কি ৰণবাদ্যৰ মহাশব্দ হৈছিল?
উত্তৰ: সেনাপতি ভীষ্মৰ যুদ্ধোৎসৱ দেখি শঙ্খ, ভেৰী, আনক, গোমুখ আদি নানা ৰণবাদ্যৰ মহাশব্দ হৈছিল।
(ঘ) আততায়ী কাক বোলে?
উত্তৰ: যিসকলে বিষ দিয়ে, অগ্নি সংযোগ কৰে, ধন-সম্পত্তি হৰণ কৰে, ৰাজ্য কাঢ়ি লয়, ভাৰ্যাক অপকাৰ কৰে আৰু অস্ত্ৰ ধৰি যুদ্ধ কৰে— এই ছয় দোষত দোষী লোকক আততায়ী বোলে।
(ঙ) কুলক্ষয় দোষ কি?
উত্তৰ: কুলক্ষয় হ’লে কুলধৰ্ম নষ্ট হয়, যাৰ ফলত অধৰ্মই ব্যাপ্ত হয়। অধৰ্মৰ ফলত কুলস্ত্ৰীসকল দুষ্টা হয় আৰু বৰ্ণসঙ্কৰৰ সৃষ্টি হয়। বৰ্ণসঙ্কৰৰ ফলত পিতৃপুৰুষসকলে পিণ্ড-জল নাপাই নৰকগামী হয়। এই সকলোবোৰকে একেলগে কুলক্ষয় দোষ বোলা হয়।
২। তোমাৰ পাঠটিত উল্লেখ কৰা অনুসৰি পাণ্ডৱসকলৰ যুদ্ধোৎসৱৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰ: কৌৰৱৰ ৰণবাদ্যৰ প্ৰত্যুত্তৰত পাণ্ডৱসকলেও যুদ্ধোৎসৱ আৰম্ভ কৰিছিল। শুকুলা বৰণৰ চাৰিটা ঘোঁৰাৰে সজ্জিত ৰথত উঠি শ্ৰীকৃষ্ণই ‘পাঞ্চজন্য’ নামৰ শঙ্খ, অৰ্জুনে ‘দেৱদত্ত’ নামৰ শঙ্খ, ভীমে ‘পৌণ্ড্ৰক’ নামৰ মহাশঙ্খ, যুধিষ্ঠিৰে ‘অনন্ত’ নামৰ মহাশঙ্খ, নকুলেই ‘সুঘোষ’ আৰু সহদেৱে ‘মণিপুষ্পক’ নামৰ শঙ্খ বজাইছিল। ইয়াৰ উপৰিও কাশীৰাজ, সাত্যকি, ধৃষ্টদ্যুম্ন, বিৰাট, দ্ৰুপদ, দ্ৰৌপদীৰ পাঁচ পুত্ৰ আৰু অভিমন্যুৱেও নিজৰ নিজৰ শঙ্খ বজাইছিল। সেই মহাশব্দই আকাশ-পৃথিৱী কঁপাই কৌৰৱ সৈন্যৰ হৃদয়ত ভয়ৰ সঞ্চাৰ কৰিছিল।
৩। অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক উভয় সেনাৰ মাজত ৰথ ৰাখিবলৈ কিয় কৈছিল?
উত্তৰ: যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ ঠিক আগমুহূৰ্তত, অৰ্জুনে তেওঁ কাৰ লগত যুদ্ধ কৰিব লাগিব আৰু দুৰ্যোধনৰ প্ৰিয় সাধন কৰিবলৈ কোন কোন বীৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰলৈ আহিছে, সেইসকলক ভালদৰে চাব বিচাৰিছিল। সেয়ে, তেওঁ সাৰথি শ্ৰীকৃষ্ণক তেওঁৰ ৰথখন দুয়োটা সেনাৰ মাজত ৰাখিবলৈ কৈছিল।
৪। অৰ্জুনে যুদ্ধক্ষেত্ৰলৈ গৈ কাক কাক দেখা পালে আৰু তেওঁলোকক দেখা পাই শ্ৰীকৃষ্ণক কি ক‘লে তোমাৰ নিজৰ কথাৰে লিখা।
উত্তৰ: অৰ্জুনে যুদ্ধক্ষেত্ৰলৈ গৈ দুয়োপক্ষৰ সেনাতে নিজৰ আত্মীয়-স্বজনক দেখা পালে। তেওঁ পিতৃব্য, পিতামহ, আচাৰ্য, মাতুল, ভ্ৰাতৃ, পুত্ৰ, পৌত্ৰ, সখি, শহুৰ আৰু সম্বন্ধীয় লোকসকলক দেখিলে।
তেওঁলোকক দেখি অৰ্জুনৰ মন গভীৰ শোক আৰু কৰুণাৰে ভৰি পৰিল। তেওঁ শ্ৰীকৃষ্ণক ক’লে যে নিজৰ জ্ঞাতি-কুটুম্বক যুদ্ধত দেখি তেওঁৰ হাত-ভৰি কঁপিছে, মুখ শুকাই গৈছে আৰু হাতৰ পৰা গাণ্ডীৱ ধনু খহি পৰিছে। তেওঁ ক’লে যে নিজৰ স্বজনক বধ কৰি তেওঁ ৰাজ্য, সুখ বা বিজয় একোৱেই নিবিচাৰে, কাৰণ যিসকলৰ বাবে এই সকলো ভোগ কৰিব লাগে, তেওঁলোকেই আজি যুদ্ধক্ষেত্ৰত প্ৰাণ দিবলৈ সাজু হৈছে।
৫। কুলক্ষয় দোষক কিয় মহাপাপ বোলা হৈছে আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: কুলক্ষয় দোষক মহাপাপ বোলা হৈছে কাৰণ ই কেৱল এটা কুলকে ধ্বংস নকৰে, বৰঞ্চ ই সমাজ আৰু ধৰ্মৰ ভেটিটোকে ভাঙি পেলায়। কুলক্ষয় হ’লে পৰম্পৰাগত কুলধৰ্ম নষ্ট হয়। ধৰ্ম নষ্ট হ’লে অধৰ্মই প্ৰাধান্য পায়, যাৰ ফলত কুলৰ স্ত্ৰীসকল পথভ্ৰষ্ট হয়। ইয়াৰ ফলত বৰ্ণসঙ্কৰৰ (অবাঞ্চিত সন্তান) জন্ম হয়। বৰ্ণসঙ্কৰে কুল আৰু পিতৃপুৰুষ উভয়কে নৰকলৈ লৈ যায়, কাৰণ তেওঁলোকৰ শ্ৰাদ্ধ-তৰ্পণ আদি কৰিবলৈ কোনো নাথাকে। এইদৰে, জাতিধৰ্ম, কুলধৰ্ম সকলো নষ্ট হৈ মানুহ নৰকগামী হয়। এটা পাপৰ পৰা আন বহুতো পাপৰ জন্ম হোৱাৰ বাবেই কুলক্ষয়ক মহাপাপ বুলি কোৱা হৈছে।
৬। “জানা ৰাজা যুদ্ধৰ সন্মুখত অৰ্জুনে এহি বাক্য বুলি ধনুশৰ এৰি কম্পিত হৈলা…….।” — এইদৰে কোনে কাক কৈছে? অৰ্জুনে কি বাক্য কৈ ৰথৰ ওপৰত বহি পৰিল তোমাৰ কথাৰে লিখা।
উত্তৰ: এইদৰে সঞ্জয়ে ৰজা ধৃতৰাষ্ট্ৰক কৈছে।
অৰ্জুনে এইবুলি কৈ ৰথৰ ওপৰত বহি পৰিছিল যে, “এইদৰে মহাপাপ কৰি মৰাতকৈ মই অস্ত্ৰ ত্যাগ কৰি মৌন হৈ ৰ’ম। তেতিয়া যদি দুৰ্যোধনে মোক অস্ত্ৰহীন অৱস্থাত বধ কৰে, সেয়াই মোৰ বাবে মহা প্ৰিয় হ’ব, কাৰণ তেনে কৰিলে মোৰ কোনো পাপ নহ’ব।” এইদৰে নিজৰ গভীৰ শোক আৰু বিষাদ প্ৰকাশ কৰি অৰ্জুনে ধনু-শৰ ত্যাগ কৰি কঁপি কঁপি ৰথৰ ওপৰতে বহি পৰিছিল।
ভাষা-বিষয়ক
১। তলত দিয়া শব্দবোৰৰ একোটিকৈ সমাৰ্থক শব্দ লিখা:
- নিপুণ: দক্ষ, পাৰ্গত
- সমীপ: ওচৰ, কাষ
- বিস্তৰ: বহুত, প্ৰচুৰ
- সহস্ৰ: হাজাৰ
- সদৃশ: দৰে, নিচিনা
- বাদ্য: বাজনা
- কৰ-চৰণ: হাত-ভৰি
- চৰ্ম: ছাল
- শ্ৰুতি: বেদ, শুনা কাৰ্য
- বিমঙ্গল: অমঙ্গল
- বান্ধৱ: বন্ধু, আত্মীয়
২। তলত দিয়া শব্দকেইটাৰ আধুনিক ৰূপ লিখা:
- হুয়া: হৈ
- কহা: কোৱা
- চক্ষু: চকু
- কৰিলা: কৰিলা
- চাঞো: চাওঁ
- মঞি: মই
- বুলিলা: বুলিলা/ক’লা
- খাস: খহি
- ফুঙ্কিলা: ফুঙ্কিলা/বজালা
- বাইলা: বজালা
- ৰহিবে: ৰ’বলৈ
- ৰহো: ৰওঁ
৩। ভট্টদেৱৰ গদ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: ভট্টদেৱৰ গদ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল:
- প্ৰথম অসমীয়া গদ্য: তেওঁক অসমীয়া কথা (গদ্য) সাহিত্যৰ জনক বুলি কোৱা হয়। তেওঁৰ পূৰ্বে কোনো উত্তৰ ভাৰতীয় ভাষাত গদ্য ৰচনা হোৱা নাছিল।
- তত্ত্বগধুৰ বিষয়: তেওঁ গীতা, ভাগৱতৰ দৰে গভীৰ তত্ত্বমূলক গ্ৰন্থক সহজ-সৰল গদ্যত ৰচনা কৰিছিল।
- পদ্যৰ প্ৰভাৱ: তেওঁৰ গদ্য সমসাময়িক পদ্যৰ ভাষাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত আছিল। সেয়ে, তেওঁৰ গদ্যত ছন্দৰ কিছু লক্ষণ, যতিৰ প্ৰয়োগ আৰু বাক্যৰ গাঁথনিত পদ্যৰ দৰে এক প্ৰবাহ দেখা যায়।
- সংক্ষিপ্ততা আৰু স্পষ্টতা: তেওঁৰ গদ্য অতি সংক্ষিপ্ত, অৰ্থপূৰ্ণ আৰু স্পষ্ট। তেওঁ কম শব্দৰে গভীৰ ভাব প্ৰকাশ কৰিব পাৰিছিল।
- সাধাৰণৰ বাবে ৰচনা: তেওঁৰ ৰচনাৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল যাতে সৰ্বসাধাৰণ লোকে শাস্ত্ৰৰ জটিল কথাবোৰ সহজে বুজিব পাৰে।
- ক্ৰিয়াৰ ব্যৱহাৰ: তেওঁৰ গদ্যত বিভিন্ন ক্ৰিয়া ৰূপৰ ব্যৱহাৰ দেখা যায়, যেনে— “কহন্ত”, “বোলন্ত”, “কৰিলা” আদি।
HSLC পৰীক্ষাৰ পূৰ্ববৰ্ষৰ প্ৰশ্নোত্তৰ (২০১৫-২০২৫)
চমু প্ৰশ্ন:
- ভট্টদেৱৰ প্ৰকৃত নাম কি? (HSLC 2018)
উত্তৰ: ভট্টদেৱৰ প্ৰকৃত নাম বৈকুণ্ঠনাথ ভাগৱত ভট্টাচাৰ্য। - অৰ্জুনৰ শঙ্খটোৰ নাম কি আছিল? (HSLC 2019)
উত্তৰ: অৰ্জুনৰ শঙ্খটোৰ নাম ‘দেৱদত্ত’ আছিল। - আততায়ী কাক বোলে? (HSLC 2020)
উত্তৰ: যিসকলে বিষ দিয়ে, অগ্নি সংযোগ কৰে, ধন-সম্পত্তি হৰণ কৰে, ৰাজ্য কাঢ়ি লয়, ভাৰ্যাক অপকাৰ কৰে আৰু অস্ত্ৰ ধৰি যুদ্ধ কৰে— এই ছয় দোষত দোষী লোকক আততায়ী বোলে। - ভট্টদেৱে ৰচনা কৰা দুখন গ্ৰন্থৰ নাম লিখা। (HSLC 2022)
উত্তৰ: ‘কথাগীতা’ আৰু ‘কথা ভাগৱত’।
দীঘল প্ৰশ্ন:
- অৰ্জুনৰ বিষাদৰ কাৰণসমূহ কি আছিল? পাঠৰ আধাৰত বহলাই লিখা। (HSLC 2019, 2022)
উত্তৰ: কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত অৰ্জুনৰ বিষাদৰ মূল কাৰণ আছিল তেওঁৰ আত্মীয়-স্বজনৰ প্ৰতি থকা গভীৰ মোহ আৰু কৰুণা। তেওঁৰ বিষাদৰ কাৰণসমূহ হ’ল:- স্বজনৰ প্ৰতি মোহ: যুদ্ধক্ষেত্ৰত তেওঁ নিজৰ গুৰু, পিতামহ, ভাই-ককাই, পুত্ৰ-নাতি আৰু অন্যান্য আত্মীয়সকলক শত্ৰুপক্ষত দেখি তেওঁলোকক বধ কৰাৰ কথা ভাবি শোকত ম্ৰিয়মাণ হৈ পৰিছিল।
- ফলহীনতাৰ জ্ঞান: তেওঁ ভাবিছিল যে নিজৰ স্বজনক বধ কৰি লাভ কৰা ৰাজ্য, সুখ বা বিজয়ৰ কোনো অৰ্থ নাই।
- পাপৰ ভয়: তেওঁ জানিছিল যে শাস্ত্ৰমতে ‘আততায়ী’ক বধ কৰিলে পাপ নহয়, কিন্তু তেওঁৰ বাবে তেওঁলোক কেৱল আততায়ী নাছিল, তেওঁলোক আছিল তেওঁৰেই আপোনজন। সেয়ে, তেওঁলোকক বধ কৰিলে তেওঁ পাপৰ भागी হ’ব বুলি ভয় খাইছিল।
- কুলক্ষয়ৰ আশংকা: তেওঁ আশংকা কৰিছিল যে এই যুদ্ধৰ ফলত কুলক্ষয় হ’ব, যাৰ ফলত কুলধৰ্ম নষ্ট হ’ব, বৰ্ণসঙ্কৰৰ সৃষ্টি হ’ব আৰু তেওঁলোকৰ পিতৃপুৰুষ নৰকগামী হ’ব।
এই সকলোবোৰ কাৰণতে অৰ্জুন গভীৰ বিষাদত মগ্ন হৈ যুদ্ধ নকৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল।
- ভট্টদেৱৰ গদ্য ৰীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (HSLC 2020)
উত্তৰ: (ওপৰৰ ৩ নং ভাষা-বিষয়ক প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।)
অতিৰিক্ত ১০টা সম্ভাৱ্য গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ
- “কথাগীতা” কোনে ৰচনা কৰিছিল?
উত্তৰ: “কথাগীতা” শ্ৰীভট্টদেৱে ৰচনা কৰিছিল। - শ্ৰীকৃষ্ণৰ শঙ্খটোৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰ: শ্ৰীকৃষ্ণৰ শঙ্খটোৰ নাম ‘পাঞ্চজন্য’ আছিল। - দুৰ্যোধনে কাৰ ওচৰলৈ গৈ পাণ্ডৱৰ সেনাৰ বিষয়ে কৈছিল?
উত্তৰ: দুৰ্যোধনে গুৰু দ্ৰোণাচাৰ্যৰ ওচৰলৈ গৈ পাণ্ডৱৰ সেনাৰ বিষয়ে কৈছিল। - এক অক্ষৌহিণী সেনাত কিমান পদাতিক বীৰ থাকে?
উত্তৰ: এক অক্ষৌহিণী সেনাত ১,০৯,৩৫০ জন পদাতিক বীৰ থাকে। - অৰ্জুনৰ ৰথৰ ধ্বজত কিহৰ প্ৰতীক আছিল?
উত্তৰ: অৰ্জুনৰ ৰথৰ ধ্বজত কপি (বান্দৰ)ৰ প্ৰতীক আছিল, সেয়ে তেওঁক ‘কপিধ্বজ’ বুলিও কোৱা হয়। - অৰ্জুনে কিয় কৈছিল যে দুৰ্যোধনে তেওঁক অস্ত্ৰহীন অৱস্থাত বধ কৰিলেও তেওঁৰ প্ৰিয় হ‘ব?
উত্তৰ: কাৰণ, তেওঁ ভাবিছিল যে নিজৰ আত্মীয়ক বধ কৰি মহাপাপ কৰাতকৈ শত্ৰুৰ হাতত মৃত্যুবৰণ কৰাটোৱেই শ্ৰেয়, কাৰণ তেনে কৰিলে তেওঁৰ কোনো পাপ নহ’ব। - ভট্টদেৱক কি কি উপাধিৰে জনা যায়?
উত্তৰ: ভট্টদেৱক ‘কবিৰত্ন’ আৰু ‘ভাগৱত ভট্টাচাৰ্য’ উপাধিৰে জনা যায়। - পাঠটোৰ নাম “বিষাদ যোগ” কিয় ৰখা হৈছে?
উত্তৰ: পাঠটোত কুৰুক্ষেত্ৰৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত অৰ্জুনৰ মনত সৃষ্টি হোৱা গভীৰ শোক, মোহ আৰু মানসিক দ্বন্দ্বক ‘বিষাদ’ বুলি কোৱা হৈছে। এই বিষাদৰ মাজেৰেই তেওঁ আধ্যাত্মিক জ্ঞান লাভৰ পথত আগবাঢ়িছিল, সেয়ে অধ্যায়টোৰ নাম “বিষাদ যোগ” ৰখা হৈছে। - ভীষ্মই কিয় সিংহৰ দৰে গৰ্জন কৰি শঙ্খ বজাইছিল?
উত্তৰ: ভীষ্মই ৰজা দুৰ্যোধনৰ মনত আনন্দ আৰু উৎসাহ দিবলৈ আৰু যুদ্ধৰ বাবে নিজৰ প্ৰস্তুতি ঘোষণা কৰিবলৈ সিংহৰ দৰে গৰ্জন কৰি শঙ্খ বজাইছিল। - পাঠটোৰ পৰা আমি কি নৈতিক শিক্ষা লাভ কৰোঁ?
উত্তৰ: পাঠটোৰ পৰা আমি শিকিব পাৰোঁ যে জীৱনত কেতিয়াবা এনে পৰিস্থিতি আহে, যেতিয়া কৰ্তব্য আৰু ব্যক্তিগত মোহ বা আবেগৰ মাজত সংঘাত হয়। এনে সময়ত, আবেগৰ বশৱৰ্তী নহৈ সঠিক পথ বাছি ল’বলৈ জ্ঞান আৰু বিবেকৰ প্ৰয়োজন। অৰ্জুনৰ বিষাদেই পিছলৈ গীতাৰ মহান জ্ঞানৰ আধাৰ হৈছিল।