SEBA HSLC General Science Question Paper 2025 Solved – বিজ্ঞান প্ৰশ্নকাকত

SEBA HSLC General Science Question Paper 2025 Solved

SEBA দশম শ্ৰেণীৰ  সাধাৰণ বিজ্ঞান প্ৰশ্নকাকত ২০২৫ (উত্তৰসহ)

সম্পূৰ্ণ নম্বৰ: ৯০
উত্তীৰ্ণ নম্বৰ: ২৭
সময়: ৩ ঘণ্টা

ক-শাখা (SECTION-A)

(শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা)

১। ধাতুৰ বৈদ্যুতিক সামগ্ৰীসমূহ সাধাৰণতে ভূমি-সংযোগী তাঁৰেৰে সংযোগ কৰা হয়। তাঁৰডাল ভূমি-সংযোগী কৰাৰ কাৰণ কি?
(a) অতিৰিক্ত বিদ্যুৎ প্ৰতিৰোধৰ বাবে
(b) বিদ্যুৎ অৱক্ষয় ৰোধৰ বাবে
(c) সামগ্ৰীলৈ অতিৰিক্ত বিদ্যুৎ প্ৰবাহৰ বাধাৰ বাবে
(d) সামগ্ৰীলৈ উচ্চ-ৰোধ প্ৰতিৰোধ কৰিবৰ বাবে
উত্তৰ: (b) বিদ্যুৎ অৱক্ষয় ৰোধৰ বাবে।

২। বৈদ্যুতিক প্ৰবাহ উৎপন্ন কৰা সঁজুলিক কি বোলা হয়?
(a) মটৰ
(b) এমিটাৰ
(c) গেলভেন’মিটাৰ
(d) জেনেৰেটৰ
উত্তৰ: (d) জেনেৰেটৰ বোলা হয়।

৩। চাৰিটা মাধ্যম P, Q, R, S ৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতিসৰাংক ক্ৰমে 1.23, 1.5, 1.25 আৰু 2। কোনটো মাধ্যমত পোহৰৰ দ্রুতি সৰ্বাধিক হ‘ব?
(a) P
(b) Q
(c) R
(d) S
উত্তৰ: (a) P।

৪। কোনটো বিকল্পই সূৰ্যোদয় আৰু সূৰ্যাস্তৰ সময়ত বেলিটো ৰঙা পৰাৰ সমৰ্থন কৰে?
(a) ৰঙা ৰংটো বায়ুমণ্ডলে বহুত বেছি বিক্ষেপণ কৰে
(b) সূৰ্য আৰু পৃথিৱীৰ মাজৰ দূৰত্ব হ্ৰাস পায়
(c) ৰঙা ৰঙৰ তৰংগদৈৰ্ঘ্য বেছি, সেয়েহে ই অধিক দূৰত্বলৈ চালিত হয়
(d) বগা ৰংটো সাতটা ৰঙলৈ বিচ্ছুৰণ হৈ মাত্ৰ ৰঙা ৰংটো বায়ুমণ্ডলত প্ৰৱেশ কৰে
উত্তৰ: (c) ৰঙা ৰঙৰ তৰংগদৈৰ্ঘ্য বেছি, সেয়েহে ই অধিক দূৰত্বলৈ চালিত হয়।

৫। তলৰ কোনখিনি আৱৰ্জনাৰ গোটক জীৱ অনিম্নিকৰণ গোট হিচাপে ভাগ কৰিব পাৰি?
(a) উদ্ভিদৰ আৱৰ্জনা, ব্যৱহৃত চাহৰ সৰু বেগ (tea bag)
(b) পলিথিন বেগ, প্লাষ্টিকৰ পুতলা
(c) ব্যৱহৃত চাহৰ সৰু বেগ (tea bag), কাগজৰ সৰু পাইপ
(d) পুৰণা কাপোৰ, ফটা-চিঙা জোতা-চেণ্ডেল
উত্তৰ: (b) পলিথিন বেগ, প্লাষ্টিকৰ পুতলা।

৬। তলৰ কোনটো প্ৰক্ৰিয়াই সৌৰশক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰজ্জ্বলিত বৈদ্যুতিক চাকিৰ ব্যাখ্যা কৰে?
(a) বৈদ্যুতিক শক্তিৰ পৰা সৌৰশক্তিৰ ৰূপান্তৰ
(b) সৌৰশক্তিৰ পৰা বৈদ্যুতিক শক্তিৰ ৰূপান্তৰ
(c) সৌৰশক্তিৰ পৰা গতিশক্তিৰ ৰূপান্তৰ
(d) গতিশক্তিৰ পৰা সৌৰশক্তিৰ ৰূপান্তৰ
উত্তৰ: (b) সৌৰশক্তিৰ পৰা বৈদ্যুতিক শক্তিৰ ৰূপান্তৰ।

৭। অৱতল লেন্‌ছ এখনৰ ফ‘কাছ দৈৰ্ঘ্য 20 cm। লেন্‌ছখনৰ ক্ষমতা কিমান?
(a) -5 ডায়’প্টাৰ
(b) -0.05 ডায়’প্টাৰ
(c) +0.05 ডায়’প্টাৰ
(d) +5 ডায়’প্টাৰ
উত্তৰ: (a) -5 ডায়’প্টাৰ।

৮। এটা বৈদ্যুতিক বাল্ব 200 V ৰ বিদ্যুৎ উৎপাদক যন্ত্ৰ এটাৰ লগত সংযোগ কৰা হৈছে। প্ৰবাহৰ মান 0.4 A। বাল্বটোৰ ক্ষমতা কি হ‘ব?
(a) 100 W
(b) 90 W
(c) 80 W
(d) 110 W
উত্তৰ: (c) 80 W।

৯। তলত দিয়া উক্তিসমূহৰ পৰা শুদ্ধ উক্তিখিনি উলিওৱা।
(a) অ’জ’নক এক বিষাক্ত আৰু মাৰাত্মক গেছ হিচাপে ধৰা নহয়।
(b) তিনিটা অক্সিজেনৰ পৰমাণুৱে অ’জ’নৰ এটা অণু গঠন কৰে।
(c) ছালৰ কৰ্কট ৰোগৰ কাৰণ হ’ল অ’জ’ন।
(d) অক্সিজেন আৰু অ’জ’ন উভয়ে শ্বাস-প্ৰশ্বাসত ব্যৱহৃত হয়।
উত্তৰ: (b) তিনিটা অক্সিজেনৰ পৰমাণুৱে অ’জ’নৰ এটা অণু গঠন কৰে।

১০। তলৰ কোনটো সৌৰশক্তি আধাৰিত নহয়?
(a) বায়ু শক্তি
(b) নিউক্লীয় শক্তি
(c) ভূ-তাপীয় শক্তি
(d) জৈৱ গেছ
উত্তৰ: (b) নিউক্লীয় শক্তি।

১১। তলৰ কোনটোৱে নদীবান্ধৰ ব্যৱহাৰক ব্যাখ্যা কৰে?
(a) ভূগৰ্ভস্থ পানী পুনৰ পূৰণ কৰিবলৈ
(b) জলসিঞ্চনৰ ব্যৱস্থা কৰা আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিবলৈ
(c) পাহাৰীয়া অঞ্চলত স্থিৰ গতিত পানীৰ যোগান ধৰিবলৈ
(d) বনাঞ্চল সংৰক্ষণত পানীৰ যোগান ধৰিবলৈ
উত্তৰ: (b) জলসিঞ্চনৰ ব্যৱস্থা কৰা আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিবলৈ।

১২। এডাল ধাতুৰ দণ্ড PQ এখন চৌম্বক ক্ষেত্ৰত ৰখা হৈছে। দণ্ডডালৰ দুই মেৰু এটা বেটাৰীৰ সৈতে সংযোগ কৰা হৈছে। দণ্ডডাল কোন দিশে ঘূৰিব?
(a) ওপৰ দিশে
(b) তলৰ দিশে
(c) ক্ষেত্ৰৰ ভিতৰলৈ
(d) ক্ষেত্ৰৰ বাহিৰলৈ
উত্তৰ: (a) ওপৰ দিশে।

১৩। চলেনইড এটাৰ চৌম্বক বলৰেখা দণ্ড চুম্বক এডালৰ চৌম্বক বলৰেখাৰ লগত একে। কোনটো চিত্ৰই চলেনইড এটাক এডাল দণ্ড চুম্বকেৰে সূচাব?
(a) [চিত্ৰ a] (b) [চিত্ৰ b] (c) [চিত্ৰ c] (d) [চিত্ৰ d] উত্তৰ: (a) [চিত্ৰ a]।

১৪। তলৰ কোনটো ৰাশিয়ে বৈদ্যুতিক ক্ষমতা নিৰ্দেশ নিদিয়ে?
(a) I²R
(b) V²/R
(c) VI
(d) IR²
উত্তৰ: (d) IR²।

১৫। পাইৰুভেট অণু ভাঙি কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড, পানী আৰু শক্তি উৎপন্ন হোৱা বিক্ৰিয়াটো ক’ত সম্পাদিত হয়?
(a) চাইট’প্লাজমত
(b) মাইট’কণ্ড্ৰিয়াত
(c) ক্ল’ৰ’প্লাষ্টত
(d) কোষকেন্দ্ৰত
উত্তৰ: (b) মাইট’কণ্ড্ৰিয়াত।

১৬। তলত উল্লেখ কৰা কোনবিধ উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ?
(a) ইনচুলিন
(b) চাইট’কাইনিন
(c) থাইৰ’ক্সিন
(d) অ’ৱেষ্ট্ৰোজেন
উত্তৰ: (b) চাইট’কাইনিন।

১৭। অযৌন প্ৰজননৰ মুকুলোদ্গম ক‘ত সংঘটিত হয়?
(a) ইষ্টত
(b) এমিবাত
(c) লেইচ্‌মেনিয়াত
(d) প্লাজম’ডিয়ামত
উত্তৰ: (a) ইষ্টত।

১৮। সমসংস্থ অংগৰ উদাহৰণবোৰ হ‘ল –
(a) আলু আৰু ঘাঁহৰ শিপা
(b) আমাৰ বাহু আৰু কুকুৰৰ আগ ঠেং
(c) আমাৰ দাঁত আৰু হাতীৰ দাঁত
(d) ওপৰৰ আটাইকেইটা
উত্তৰ: (b) আমাৰ বাহু আৰু কুকুৰৰ আগ ঠেং।

১৯। বিৱৰ্তনৰ লগত তলৰ কোনটো সাধাৰণভাৱে জড়িত?
(a) এজন চীনা স্কুলীয়া ছাত্ৰ
(b) এটা মকৰা
(c) এটা চিম্পাঞ্জী
(d) এটা বেক্টেৰিয়া
উত্তৰ: (c) এটা চিম্পাঞ্জী।

২০। মানুহৰ বৃক্ক দুটা কোনটো তন্ত্ৰৰ অংশ?
(a) ৰেচন
(b) পৰিবহণ
(c) পৰিপুষ্টি
(d) শ্বসন
উত্তৰ: (a) ৰেচন।

২১। আমাৰ জিনীয় সাঁচৰ পৰা আমি আভাস পাওঁ –
(a) এছিয়া মূলৰ
(b) আফ্ৰিকান মূলৰ
(c) ইউৰোপিয়ান মূলৰ
(d) আমেৰিকান মূলৰ
উত্তৰ: (b) আফ্ৰিকান মূলৰ।

২২। নিষেচন নহ‘লে ডিম্বকোষটোৰ কি হয়?
(a) তৎক্ষণাৎ মৰি যায়
(b) প্ৰায় এদিন জীৱিত অৱস্থাত থাকে
(c) প্ৰায় এসপ্তাহ জীৱিত অৱস্থাত থাকে
(d) ওপৰৰ আটাইকেইটা
উত্তৰ: (b) প্ৰায় এদিন জীৱিত অৱস্থাত থাকে।

২৩। মানুহৰ ক্ষেত্ৰত সাধাৰণ চিষ্ট‘লিক চাপৰ মাত্ৰা প্ৰায় –
(a) 120 mm of Hg
(b) 100 mm of Hg
(c) 90 mm of Hg
(d) 105 mm of Hg
উত্তৰ: (a) 120 mm of Hg।

২৪। বাদুলী আৰু চৰাইৰ ডেউকা হ‘ল –
(a) সমসংস্থ অংগ
(b) সমবৃত্তিক অংগ
(c) অমেৰুদণ্ডী
(d) হৰম’ন
উত্তৰ: (b) সমবৃত্তিক অংগ।

২৫। তলৰ কোন প্ৰজাতিৰ জীৱৰ দেহৰ গঠন বিৱৰ্তনৰ দিশত উচ্চস্তৰৰ?
(a) বেক্টেৰিয়াৰ
(b) মকৰাৰ
(c) মাছৰ
(d) চিম্পাঞ্জীৰ
উত্তৰ: (d) চিম্পাঞ্জীৰ।

২৬। জবা, সৰিয়হ, আদি, ফুলবোৰত পুংকেশৰ আৰু স্ত্রীকেশৰ দুয়োটা অংগই থাকে, সেয়েহে এইবোৰ –
(a) একলিংগী
(b) উভয়লিংগী
(c) জোৰা কলম
(d) বিভংগন
উত্তৰ: (b) উভয়লিংগী।

২৭। Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe – এই বিক্ৰিয়াটো কোন প্ৰকাৰৰ বিক্ৰিয়াৰ এটা উদাহৰণ?
(a) অপসৰণ বিক্ৰিয়া
(b) সংযোজন বিক্ৰিয়া
(c) বিযোজন বিক্ৰিয়া
(d) দ্বি-অপসৰণ বিক্ৰিয়া
উত্তৰ: (a) অপসৰণ বিক্ৰিয়া।

২৮। তলৰ কোনটো যৌগক ছ’ডা-এছিড অগ্নি নিৰ্বাপণ যন্ত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
(a) NH₄Cl
(b) Na₂CO₃
(c) NaCl
(d) NaHCO₃
উত্তৰ: (d) NaHCO₃।

২৯। ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া নঘটে –
(a) মমবাতি জ্বলাত
(b) মমবাতি গলাত
(c) খাদ্য হজম হোৱাত
(d) শ্বসনত
উত্তৰ: (b) মমবাতি গলাত।

৩০। এটা প্ৰশম দ্ৰৱৰ pH ৰ মান হ’ব –
(a) 5
(b) 6
(c) 7
(d) 8
উত্তৰ: (c) 7।

৩১। যেতিয়া লঘু ছালফিউৰিক এছিড এটা গোটা X ৰ লগত মিহলোৱা হয়, এটা গেছ Y, গোটাটোৰ লৱণ গঠনৰ লগত উৎপন্ন হয়। এনেক্ষেত্ৰত X আৰু Y ক কি বুলি বিবেচনা কৰা হ’ব?
(a) X: হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড; Y: হাইড্ৰ’জেন
(b) X: ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড; Y: হাইড্ৰ’জেন
(c) X: হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড; Y: কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড
(d) X: ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড; Y: কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড
উত্তৰ: (d) X: ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড; Y: কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড। (প্ৰশ্নটোত ছালফিউৰিক এচিডৰ লগত গোটা পদাৰ্থৰ বিক্ৰিয়াৰ কথা কোৱা হৈছে, য’ত লোণ আৰু গেছ উৎপন্ন হয়। ছডিয়াম কাৰ্বনেট (এটা গোটা পদাৰ্থ) আৰু ছালফিউৰিক এচিডৰ বিক্ৰিয়াত ছডিয়াম ছালফেট (লোণ), পানী আৰু কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড (গেছ Y) উৎপন্ন হয়। বিকল্পবোৰৰ ভিতৰত এইটোৱেই আটাইতকৈ সম্ভৱপৰ উত্তৰ, যদিও বিকল্প (d)ত ছডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড দিয়া আছে।)

৩২। বেকিং ছ‘ডাৰ পৰা ছ’ডিয়াম কাৰ্বনেট কেনেকৈ পাব পাৰি?
(a) বেকিং ছ’ডাক গৰম কৰি
(b) বেকিং ছ’ডাত পানী মিহলাই
(c) বেকিং ছ’ডাক এছিডৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি
(d) বেকিং ছ’ডাক ক্ষাৰৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি
উত্তৰ: (a) বেকিং ছ’ডাক গৰম কৰি।

৩৩। 4Fe(s) + 3O₂(g) → ? তলৰ কোনটো বিকল্পই ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াটোৰ সময়ত হোৱা উৎপাদিত যৌগক সূচাব?
(a) 4FeO₃(s)
(b) 12FeO(s)
(c) 3Fe₄O₂(s)
(d) 2Fe₂O₃(s)
উত্তৰ: (d) 2Fe₂O₃(s)।

৩৪। চোৰাত পাতত থকা শুং দুৰ্ঘটনাবশতঃ বিন্ধিলে কষ্টকৰ বিষ-বেদনা হয়। ইয়াৰ কাৰণ হ‘ল শুংবোৰৰ পৰা নিঃসৃত হোৱা –
(a) হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড
(b) মেথানয়িক এছিড
(c) লেক্টিক এছিড
(d) ছাইট্ৰিক এছিড
উত্তৰ: (b) মেথানয়িক এছিড।

৩৫। খাদ্যবস্তু ভৰাই ৰখা পাত্ৰবোৰত টিনৰ প্ৰলেপ দিয়া হয়, জিংকৰ নহয়, ইয়াৰ কাৰণ –
(a) জিংক টিনতকৈ অধিক সক্ৰিয়
(b) জিংক টিনতকৈ কম সক্ৰিয়
(c) টিনতকৈ জিংক দামী
(d) জিংকৰ গলনাংক টিনতকৈ বেছি
উত্তৰ: (a) জিংক টিনতকৈ অধিক সক্ৰিয়।

৩৬। 24 কেৰেট বিশুদ্ধ সোণ বৰ কোমল। ইয়াক টান কৰিবলৈ (22 কেৰেট সোণ) 2 ভাগ _ সংকৰিত কৰা হয়।
(a) ছিলভাৰ বা কপাৰ দি
(b) কপাৰ বা টিন দি
(c) ছিলভাৰ বা জিংক দি
(d) কপাৰ বা এলুমিনিয়াম দি
উত্তৰ: (a) ছিলভাৰ বা কপাৰ দি।

৩৭। লঘু এছিডৰ পৰা অধাতুৱে হাইড্ৰ‘জেন প্ৰতিষ্ঠাপিত কৰিব নোৱাৰে। ইহঁতে হাইড্ৰ’জেনৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি কি উৎপন্ন কৰে?
(a) অক্সাইড
(b) হাইড্ৰাইড
(c) কাৰ্বনেট
(d) পানী
উত্তৰ: (b) হাইড্ৰাইড।

৩৮। ৰন্ধনৰ সময়ত ব্যৱহৃত বৰ্তনৰ তলফালে (বাহিৰত) ক‘লা পৰে, কিয়নো –
(a) ইন্ধনটো সিক্ত
(b) খাদ্য ভালদৰে নিসিজিল
(c) ইন্ধনটো সম্পূৰ্ণৰূপে দহন নহয়
(d) ইন্ধনটো সম্পূৰ্ণকৈ দহন হয়
উত্তৰ: (c) ইন্ধনটো সম্পূৰ্ণৰূপে দহন নহয়।

৩৯। পৰ্যাবৃত্ত তালিকাত স্থান বিবেচনা কৰি তলৰ মৌলকেইটাৰ কোনটো আটাইতকৈ বেছি ধাতৱধৰ্মী হ‘ব বুলি অনুমান কৰিব পাৰি? (Ga, Ge, As, Se)
(a) Ga
(b) Ge
(c) As
(d) Se
উত্তৰ: (a) Ga।

৪০। ব‘ৰণ এটা অধাতু আৰু ইয়াৰ স্থান বৰ্গ-13 আৰু পৰ্যায়-2। তেন্তে ব‘ৰণে কেনেকৈ বেলেগ মৌলৰ সৈতে বান্ধনি গঠন কৰে?
(a) 5টা ইলেকট্ৰনৰ ভাগ-বতৰা কৰি
(b) 3টা ইলেকট্ৰনৰ ভাগ-বতৰা কৰি
(c) 2টা ইলেকট্ৰনৰ ভাগ-বতৰা কৰি
(d) 1টা ইলেকট্ৰনৰ ভাগ-বতৰা কৰি
উত্তৰ: (b) 3টা ইলেকট্ৰনৰ ভাগ-বতৰা কৰি।

৪১। আধুনিক পৰ্যাবৃত্ত তালিকাত পৰ্যায়ৰ দিশে যোজ্যতাৰ প্ৰৱণতা কি?
(a) ই বাওঁফালৰ পৰা সোঁফাললৈ বাঢ়িব
(b) ই সোঁফালৰ পৰা বাওঁফাললৈ কমিব
(c) ই বাঢ়িব আৰু পিছত কমিব
(d) ই কমিব আৰু পিছত বাঢ়িব
উত্তৰ: (c) ই বাঢ়িব আৰু পিছত কমিব।

৪২। এজন ছাত্ৰই 10 cm ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্যৰ অৱতল দাপোণেৰে এটা অনুশীলন কৰিছে। তেওঁ এটা লক্ষ্যবস্তু দাপোণখনৰ পৰা 15 cm দূৰত্বত ৰাখিলে, প্ৰতিবিম্ব ক’ত গঠন হ’ব পাৰে?
(a) দাপোণৰ পিছফালৰ 6 cm দূৰত্বত
(b) দাপোণৰ পিছফালৰ 30 cm দূৰত্বত
(c) দাপোণৰ সন্মুখৰ 6 cm দূৰত্বত
(d) দাপোণৰ সন্মুখৰ 30 cm দূৰত্বত
উত্তৰ: (d) দাপোণৰ সন্মুখৰ 30 cm দূৰত্বত।

৪৩। এজন লোকৰ স্বাস্থ্য পৰীক্ষাৰ সময়ত গম পোৱা গ‘ল যে তেওঁৰ চকুৰ লেন্সৰ ভাঁজ ব্যাসাৰ্ধ প্ৰসাৰিত হৈছে। চকুৰ বিকাৰ হ’ব –
(a) মায়’পিয়া
(b) কেটেৰেক্ট
(c) প্ৰেছবায়’পিয়া
(d) হাইপাৰমেট্ৰ’পিয়া
উত্তৰ: (a) মায়’পিয়া।

৪৪। এজন লোকে এটা বস্তু 2 m ৰ দূৰত্বৰ ওপৰত ৰাখিলে ভালদৰে দেখা নাপায়। চকুৰ এই বিকাৰ নাইকিয়া কৰিবৰ বাবে কিমান ক্ষমতাৰ লেন্স ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব?
(a) – 0.5 D
(b) + 0.5 D
(c) – 0.2 D
(d) + 0.2 D
উত্তৰ: (a) – 0.5 D।

৪৫। ওমৰ সূত্ৰ (V=IR) অধ্যয়ন কৰি প্ৰস্তুত কৰা তালিকাখনত X আৰু Y ৰ মান ক্ৰমে কি হ’ব?

SEBA HSLC General Science Question Paper 2025 Solved

খ-শাখা (SECTION-B)

৪৬। তলৰ বিক্ৰিয়াকেইটাত জাৰিত আৰু বিজাৰিত হোৱা পদাৰ্থসমূহ বাছি উলিওৱা। (1+1=2)
(a) 4Na(s) + O₂(g) → 2Na₂O(s)
(b) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l)

উত্তৰ:
(a) এই বিক্ৰিয়াত, ছ’ডিয়াম (Na) ইলেক্ট্ৰন ত্যাগ কৰি জাৰিত হৈছে আৰু অক্সিজেন (O₂) ইলেক্ট্ৰন গ্ৰহণ কৰি বিজাৰিত হৈছে।
* জাৰিত পদাৰ্থ: Na (ছ’ডিয়াম)
* বিজাৰিত পদাৰ্থ: O₂ (অক্সিজেন)

(b) এই বিক্ৰিয়াত, হাইড্ৰ’জেন (H₂) অক্সিজেন গ্ৰহণ কৰি জাৰিত হৈছে আৰু কপাৰ অক্সাইড (CuO) অক্সিজেন ত্যাগ কৰি বিজাৰিত হৈছে।
* জাৰিত পদাৰ্থ: H₂ (হাইড্ৰ’জেন)
* বিজাৰিত পদাৰ্থ: CuO (কপাৰ অক্সাইড)

৪৭। তলৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণসমূহ সমতুলন কৰা। (1+1+1=3)
(a) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + HCl
(b) NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃
(c) HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + H₂O

উত্তৰ:
(a) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + 2HCl
(b) NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃ (এই সমীকৰণটো ইতিমধ্যে সমতুলিত)
(c) 2HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + 2H₂O

৪৮। (a) হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺) ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিৱৰ্তিত হ’ব যেতিয়া এটা এছিডৰ দ্ৰৱ লঘুকৃত কৰা হ’ব আৰু (b) হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন (OH⁻) ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিৱৰ্তিত হ’ব যেতিয়া ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱত অধিক ক্ষাৰ দ্ৰৱীভূত কৰা হ’ব? (1+1=2)

উত্তৰ:
(a) যেতিয়া এটা এছিডৰ দ্ৰৱ লঘুকৃত কৰা হয় (অৰ্থাৎ পানী যোগ কৰা হয়), দ্ৰৱৰ একক আয়তনত হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺) ৰ সংখ্যা কমি যায়। সেয়েহে, H₃O⁺ আয়নৰ গাঢ়তা হ্ৰাস পাব।
(b) যেতিয়া ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱত অধিক ক্ষাৰ দ্ৰৱীভূত কৰা হয়, দ্ৰৱত হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন (OH⁻) ৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়। সেয়েহে, OH⁻ আয়নৰ গাঢ়তা বৃদ্ধি পাব।

৪৯। কেঁচা গাখীৰৰ pH ৰ মান 6; ই দৈ-ত পৰিণত হ’লে pH কেনেকৈ সলনি হ’ব, ব্যাখ্যা কৰা। (2)

উত্তৰ: কেঁচা গাখীৰৰ pH ৰ মান 6, অৰ্থাৎ ই সামান্য আম্লিক। যেতিয়া গাখীৰ দৈ-লৈ ৰূপান্তৰিত হয়, তেতিয়া গাখীৰত থকা লেক্ট’জ শৰ্কৰা লেক্ট’বেচিলাছ নামৰ বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা কিন্বন (fermentation) প্ৰক্ৰিয়াৰে লেক্টিক এচিডলৈ পৰিৱৰ্তিত হয়। এই এচিড গঠন হোৱাৰ ফলত দ্ৰৱটোৰ আম্লিকতা বৃদ্ধি পায়। সেয়েহে, দৈ-ত পৰিণত হ’লে গাখীৰৰ pH ৰ মান 6 তকৈ কমি যাব।

৫০। প্ৰশমন বিক্ৰিয়া কি? ইয়াৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া। (1+2=3)

উত্তৰ: যি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত এছিড আৰু ক্ষাৰে পৰস্পৰৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি লৱণ আৰু পানী উৎপন্ন কৰে, সেই বিক্ৰিয়াক প্ৰশমন বিক্ৰিয়া বোলা হয়।

উদাহৰণ:

1. হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড (HCl) আৰু ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (NaOH) ৰ বিক্ৰিয়া:
   HCl (এছিড) + NaOH (ক্ষাৰ) → NaCl (লৱণ) + H₂O (পানী)
2. ছালফিউৰিক এছিড (H₂SO₄) আৰু পটাছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (KOH) ৰ বিক্ৰিয়া:
   H₂SO₄ (এছিড) + 2KOH (ক্ষাৰ) → K₂SO₄ (লৱণ) + 2H₂O (পানী)

৫১। ইলেক্ট্ৰন স্থানান্তৰৰ জৰিয়তে Na₂O আৰু MgO ৰ গঠন লিখা। (1+1=2)

উত্তৰ:

• Na₂O ৰ গঠন:
  দুটা ছ’ডিয়াম (Na) পৰমাণুৱে এটাকৈ ইলেক্ট্ৰন (e⁻) ত্যাগ কৰি দুটা Na⁺ আয়ন গঠন কৰে। অক্সিজেন (O) পৰমাণুৱে সেই দুটা ইলেক্ট্ৰন গ্ৰহণ কৰি O²⁻ আয়ন গঠন কৰে। এইদৰে Na₂O গঠিত হয়।
  2Na → 2Na⁺ + 2e⁻
  O + 2e⁻ → O²⁻
  2Na⁺ + O²⁻ → Na₂O
• MgO ৰ গঠন:
  মেগনেছিয়াম (Mg) পৰমাণুৱে দুটা ইলেক্ট্ৰন (e⁻) ত্যাগ কৰি Mg²⁺ আয়ন গঠন কৰে। অক্সিজেন (O) পৰমাণুৱে সেই দুটা ইলেক্ট্ৰন গ্ৰহণ কৰি O²⁻ আয়ন গঠন কৰে। এইদৰে MgO গঠিত হয়।
  Mg → Mg²⁺ + 2e⁻
  O + 2e⁻ → O²⁻
  Mg²⁺ + O²⁻ → MgO

৫২। চকুৰ উপযোজন ক্ষমতা বুলিলে কি বুজা? (2)

উত্তৰ: চকুৰ ছিলেৰী পেশীৰ সহায়ত চকুৰ লেন্সখনে নিজৰ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য সলনি কৰিব পৰা ক্ষমতাকে চকুৰ উপযোজন ক্ষমতা বোলা হয়। এই ক্ষমতাৰ বাবেই আমি ওচৰৰ আৰু দূৰৰ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখিবলৈ পাওঁ।

৫৩। প্ৰত্যক্ষ প্ৰবাহৰ দুটা উৎসৰ নাম লিখা। (2)

উত্তৰ: প্ৰত্যক্ষ প্ৰবাহৰ (Direct Current, DC) দুটা উৎস হ’ল:

1. বৈদ্যুতিক কোষ বা বেটাৰী (যেনে- টৰ্চ লাইটত ব্যৱহৃত বেটাৰী)
2. ডি.চি. জেনেৰেটৰ (DC Generator)

৫৪। তুমি নৱীকৰণযোগ্য বুলি বিবেচনা কৰা শক্তিৰ দুটা উৎসৰ নাম লিখা। তোমাৰ পছন্দৰ এটা কাৰণ দৰ্শোৱা। (2)

উত্তৰ: নৱীকৰণযোগ্য শক্তিৰ দুটা উৎস হ’ল:

1. সৌৰ শক্তি: ই এক অফুৰন্ত শক্তিৰ উৎস আৰু ই পৰিৱেশ প্ৰদূষণ নকৰে।
2. বায়ু শক্তি: বায়ু প্ৰবাহ প্ৰাকৃতিকভাৱে অবিৰতভাৱে চলি থাকে আৰু ইয়াৰ পৰা শক্তি উৎপাদন কৰিলে কোনো ধৰণৰ প্ৰদূষণ নহয়।

৫৫। এজন ছাত্ৰ শেষৰ বেঞ্চত বহিলে ব‘ৰ্ডখন দেখাত অসুবিধা পায়। ছাত্ৰজনে ভোগা বিকাৰটো কি হ’ব পাৰে? ইয়াৰ সংশোধন কেনেকৈ কৰিব পাৰি? (1+1=2)

উত্তৰ:

• বিকাৰ: ছাত্ৰজন মায়‘পিয়া (Myopia) বা হ্ৰস্ব-দৃষ্টি বিকাৰত ভুগিছে। এই বিকাৰত ওচৰৰ বস্তু স্পষ্টকৈ দেখিলেও দূৰৰ বস্তু অস্পষ্ট দেখা যায়।
• সংশোধন: উপযুক্ত ক্ষমতাৰ অৱতল লেন্স (Concave lens) যুক্ত চছমা ব্যৱহাৰ কৰি এই বিকাৰ সংশোধন কৰিব পাৰি।

৫৬। এটা বৈদ্যুতিক হিটাৰৰ দুই প্ৰান্তৰ বিভৱভেদ 60 V আৰু ই উৎসৰ পৰা 4 A প্ৰবাহ আহৰণ কৰে। বিভৱভেদ 120 V লৈ বঢ়ালে হিটাৰটোৱে কিমান প্ৰবাহ ল’ব? (2)

উত্তৰ:
প্ৰথমে, ওমৰ সূত্ৰ (V = IR) ব্যৱহাৰ কৰি হিটাৰটোৰ ৰোধ (R) উলিয়াওঁ।
V = 60 V, I = 4 A
R = V / I = 60 / 4 = 15 Ω
এতিয়া, বিভৱভেদ 120 V লৈ বঢ়ালে, ৰোধ একেই থাকিব। গতিকে নতুন প্ৰবাহ (I’) হ’ব:
I’ = V’ / R = 120 / 15 = 8 A
গতিকে, হিটাৰটোৱে 8 A প্ৰবাহ ল’ব।

৫৭। (a) ৰাতিপুৱা সূৰ্যক ৰঙচুৱা দেখি কিয়? ব্যাখ্যা কৰা। (1½)
(b) কাঁচৰ প্ৰিজমৰ দ্বাৰা বগা পোহৰৰ বিচ্ছুৰণ দেখুৱাবলৈ ৰেখা চিত্ৰ অংকন কৰা। (1½)

উত্তৰ:
(a) ৰাতিপুৱা আৰু গধূলি সূৰ্য দিগন্তৰ ওচৰত থাকে। সেই সময়ত সূৰ্যৰ পোহৰে বায়ুমণ্ডলৰ মাজেৰে অধিক দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰিবলগীয়া হয়। বায়ুমণ্ডলত থকা ধূলিকণা আৰু গেছৰ অণুবোৰে কম তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ নীলা পোহৰক বেছিকৈ বিক্ষিপ্ত কৰে, কিন্তু অধিক তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ ৰঙা পোহৰ কমকৈ বিক্ষিপ্ত হয়। ফলত আমাৰ চকুত কেৱল ৰঙা পোহৰ আহি পৰে, যাৰ বাবে সূৰ্যক ৰঙচুৱা দেখা যায়।

(b) [বিচ্ছুৰণৰ ৰেখা চিত্ৰ]
(চিত্ৰটোত এটা প্ৰিজম আঁকিব লাগিব, যাৰ এটা ফালে বগা পোহৰৰ ৰশ্মি আহি পৰিছে আৰু আনটো ফালৰ পৰা পোহৰৰ সাতোটা ৰঙৰ (বেঙুনীয়া, ঘননীলা, নীলা, সেউজীয়া, হালধীয়া, সুমথিৰা, ৰঙা) পটি ওলাই যোৱা দেখুৱাব লাগিব। বেঙুনীয়া ৰং আটাইতকৈ বেছি বেঁকা হ’ব আৰু ৰঙা ৰং আটাইতকৈ কম বেঁকা হ’ব।)

৫৮। বহুকেইটা বৈদ্যুতিক বাল্ব 220V লাইনত ব্যৱহাৰৰ বাবে তৈয়াৰ কৰা হৈছে আৰু 10 W ৰে চিহ্নিত কৰা হৈছে। যদি চালিত হোৱা সৰ্বোচ্চ প্ৰবাহ 5A হয়, তেনেহ’লে কিমানটা বাল্ব সমান্তৰালভাৱে 220 V লাইনৰ দুটা তাঁৰৰ লগত সংযোগ কৰিব লাগিব? (3)

উত্তৰ:
প্ৰতিটো বাল্বৰ ৰোধ (R) উলিয়াওঁ: P = V²/R
R = V²/P = (220)² / 10 = 48400 / 10 = 4840 Ω
ধৰা হ’ল, ‘n’ টা বাল্ব সমান্তৰালভাৱে সংযোগ কৰা হৈছে।
সমান্তৰাল সংযোগত সমতুল্য ৰোধ (Rp) হ’ব: 1/Rp = n/R
Rp = R/n = 4840/n Ω
সৰ্বোচ্চ প্ৰবাহ 5A আৰু বিভৱভেদ 220V। ওমৰ সূত্ৰ মতে, V = I * Rp
220 = 5 * (4840/n)
n = (5 * 4840) / 220 = 24200 / 220 = 110
গতিকে, 110 টা বাল্ব সংযোগ কৰিব লাগিব।

অথবা
(a) বৈদ্যুতিক চাকিত বেছিভাগ টাংস্টেনৰ ফিলামেন্ট কিয় ব্যৱহাৰ হয়?
(b) বৈদ্যুতিক সৰবৰাহৰ বাবে সাধাৰণতে তাম আৰু এলুমিনিয়াম তাঁৰ কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰ:
(a) টাংস্টেনৰ ফিলামেন্ট ব্যৱহাৰ কৰা হয় কাৰণ:

1. ইয়াৰ গলনাংক অতি উচ্চ (প্ৰায় 3380°C), যাৰ ফলত ই নগলাকৈ উচ্চ উষ্ণতাত থাকি পোহৰ দিব পাৰে।
2. ইয়াৰ ৰোধাংকও উচ্চ, যাৰ বাবে ই সহজে উত্তপ্ত হয়।

(b) তাম আৰু এলুমিনিয়াম তাঁৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয় কাৰণ:

1. ইহঁত বিদ্যুৎৰ সুপৰিবাহী, অৰ্থাৎ ইহঁতৰ ৰোধাংক অতি কম।
2. ইহঁত নমনীয় আৰু সহজে তাঁৰলৈ ৰূপান্তৰ কৰিব পাৰি।
3. তুলনামূলকভাৱে ইহঁত সহজলভ্য আৰু কম খৰচী।

৫৯। বন আৰু বন্যপ্ৰাণীসমূহ আমি কিয় সংৰক্ষণ কৰিব লাগে? তিনিটা কাৰণ দিয়া। (3)

উত্তৰ: বন আৰু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ কৰাৰ তিনিটা কাৰণ হ’ল:

1. পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা: প্ৰতিটো জীৱ খাদ্য-শৃংখলৰ অংশ। কোনো এটা প্ৰজাতি বিলুপ্ত হ’লে পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ ভাৰসাম্য নষ্ট হয়।
2. জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ: জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যই প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ সুস্থিৰ কৰি ৰাখে। বিভিন্ন উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ পৰা আমি খাদ্য, ঔষধ আৰু অন্যান্য লাগতিয়াল সামগ্ৰী পাওঁ।
3. জলবায়ু নিয়ন্ত্ৰণ: বনাঞ্চলে কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড শোষণ কৰি গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি ৰোধ কৰে, বৰষুণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু মাটিৰ খহনীয়া ৰোধ কৰে।

৬০। জৈৱ অনুঘটক কি? মানুহৰ লালটি গ্ৰন্থিয়ে নিঃসৰণ কৰা লালটিত কি উৎসেচক থাকে? (1+1=2)

উত্তৰ:

• জৈৱ অনুঘটক: জীৱৰ দেহত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ হাৰ বৃদ্ধি বা হ্ৰাস কৰা অথচ নিজে অপৰিৱৰ্তিত হৈ থকা জৈৱ ৰাসায়নিক পদাৰ্থবোৰক জৈৱ অনুঘটক বা উৎসেচক (enzyme) বোলা হয়।
• লালটিত থকা উৎসেচক: মানুহৰ লালটিত ছেলাইভেৰী এমাইলেজ (Salivary amylase) বা টায়েলিন (Ptyalin) নামৰ উৎসেচক থাকে, যি শ্বেতসাৰক সৰল শৰ্কৰালৈ ৰূপান্তৰ কৰে।

৬১। উদ্ভিদৰ দুবিধ দেহবৃদ্ধিকাৰক হৰম‘নৰ নাম লিখা আৰু সেইকেইটাৰ সঠিক কাৰ্য ব্যক্ত কৰা। (1+½+½=2)

উত্তৰ:
উদ্ভিদৰ দুবিধ বৃদ্ধিকাৰক হৰম’ন হ’ল:

1. অক্সিন (Auxin): ই কোষৰ দীঘলীকৰণত সহায় কৰে, যাৰ ফলত কাণ্ড আৰু মূলৰ বৃদ্ধি হয়। ই পোহৰৰ দিশত কাণ্ডৰ গতিক (phototropism) নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
2. জিব্বেৰেলিন (Gibberellin): ই কাণ্ডৰ দৈৰ্ঘ্য বৃদ্ধিত সহায় কৰে, বীজৰ অংকুৰণ ঘটায় আৰু ফুল ফুলাত সহায় কৰে।

৬২। আমাৰ তেজত এড্রিনেলিনৰ নিঃসৰণ ঘটিলে কি হয়? (2)

উত্তৰ: এড্রিনেলিন হৰম’নক ‘জৰুৰীকালীন হৰম’ন’ বুলি কোৱা হয়। যেতিয়া আমি ভয়, খং বা উত্তেজনা অনুভৱ কৰোঁ, তেতিয়া ই তেজত নিঃসৃত হয়। ইয়াৰ ফলত:

• হৃদস্পন্দনৰ হাৰ বাঢ়ে।
• ৰক্তচাপ বৃদ্ধি পায়।
• যকৃতত সঞ্চিত গ্লাইক’জেন গ্লুক’জলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ তেজত মিহলি হয়, যাৰ ফলত শৰীৰে অধিক শক্তি লাভ কৰে।
• শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ হাৰ বৃদ্ধি পায়।

৬৩। বাষ্পমোচন কি? ই কিদৰে পানী, খনিজ লৱণ, আদি, শিপাৰ পৰা এজোপা গছৰ পাতলৈ শোষণ আৰু উৰ্ধমুখী গতি লাভ কৰাত সহায় কৰে? (1+2=3)

উত্তৰ:

• বাষ্পমোচন (Transpiration): উদ্ভিদৰ বায়ৱীয় অংশ, বিশেষকৈ পাতৰ পত্ৰৰন্ধ্ৰৰ (stomata) মাজেৰে পানী ভাপ আকাৰে ওলাই যোৱা প্ৰক্ৰিয়াকে বাষ্পমোচন বোলে।
• সহায়: বাষ্পমোচনৰ ফলত পাতৰ কোষত পানীৰ পৰিমাণ কমি যায়, যাৰ ফলত এক শোষণ চাপৰ (suction pull) সৃষ্টি হয়। এই চাপে শিপাৰ পৰা জাইলেম কলাৰ মাজেৰে পানী আৰু খনিজ লৱণ পাতলৈ টানি অনাত সহায় কৰে। এইদৰে বাষ্পমোচনে পানী আৰু খনিজ লৱণৰ শোষণ আৰু উৰ্ধমুখী পৰিবহণত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে।

৬৪। ৰেণুধানী বা স্প‘ৰেঞ্জিয়াবোৰ কি কি? কোনো জীৱৰ প্ৰজননৰ সৈতে এইবোৰ জড়িত নে? একোটা নতুন জীৱৰ বিকাশৰ বাবে এই ৰেণুধানীবোৰে কি বহন কৰে? (1+1+1=3)

উত্তৰ:

• ৰেণুধানী: ৰেণুধানী (Sporangia) হ’ল কিছুমান উদ্ভিদ (যেনে- ভেঁকুৰ, ঢেকীয়া) আৰু কিছুমান প্ৰটিষ্টাৰ দেহত সৃষ্টি হোৱা মোনাৰ দৰে অংগ, যাৰ ভিতৰত ৰেণু (spores) উৎপন্ন হয়।
• প্ৰজননত ভূমিকা: হয়, এইবোৰ অযৌন প্ৰজননৰ সৈতে জড়িত।
• কি বহন কৰে: ৰেণুধানীবোৰে ৰেণু (spores) বহন কৰে। অনুকূল পৰিৱেশত এই ৰেণুবোৰৰ পৰাই অংকুৰিত হৈ একোটা নতুন জীৱৰ বিকাশ হয়।