SEBA HSLC General Science Question Paper 2024 Solved
SEBA দশম শ্ৰেণীৰ সাধাৰণ বিজ্ঞান প্ৰশ্নকাকত 2024 (উত্তৰসহ)
সম্পূৰ্ণ নম্বৰ: ৯০
উত্তীৰ্ণ নম্বৰ: ২৭
সময়: ৩ ঘণ্টা
ক-শাখা (SECTION-A)
(শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা)
১। বেৰিয়াম ক্ল‘ৰাইডৰ জলীয় দ্ৰৱ আৰু ছ’ডিয়াম ছালফেটৰ জলীয় দ্ৰৱ যোগ কৰাৰ ফলত অদ্ৰাব্য বেৰিয়াম ছালফেট আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্ৰৱ প্ৰস্তুত হ’ল। উক্ত বিক্ৰিয়াটোৰ বাবে তলৰ কোনটো অৱস্থা-চিহ্নসহ সন্তুলিত সমীকৰণ শুদ্ধ হ’ব?
(A) BaCl(aq) + NaSO₄(aq) → BaSO₄(s)↓ + NaCl(aq)
(B) BaCl₂(s) + Na₂SO₄(s) → BaSO₄(s) + NaCl(s)
(C) BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(s) → BaSO₄(aq) + 2NaCl(aq)
(D) BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s)↓ + 2NaCl(aq)
উত্তৰ: (D) BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s)↓ + 2NaCl(aq)
২। তলৰ কোনটোত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া ঘটা নাই?
(A) খাদ্য হজম হোৱা
(B) শ্বসন
(C) মমবাতি জ্বলা
(D) মমবাতি গলা
উত্তৰ: (D) মমবাতি গলা (ই এটা ভৌতিক পৰিৱৰ্তন)
৩। এটা সন্তুলিত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াই তলৰ কোনটো সূত্ৰ মানি চলে?
(A) ভৰবেগৰ ৰক্ষণশীলতা
(B) ভৰৰ ৰক্ষণশীলতা
(C) শক্তিৰ ৰক্ষণশীলতা
(D) ঘনত্বৰ ৰক্ষণশীলতা
উত্তৰ: (B) ভৰৰ ৰক্ষণশীলতা (Conservation of mass)
৪। তলৰ কোনটো ঘ্ৰাণেন্দ্ৰিক সূচক?
(A) লিটমাছ
(B) হালধী
(C) ভেনিলা
(D) ফিন’ফথেলিন
উত্তৰ: (C) ভেনিলা (Vanilla)
৫। ধাতৱ অক্সাইডবোৰ হ‘ল –
(A) আম্লিক
(B) ক্ষাৰকীয়
(C) প্ৰশম
(D) ওপৰৰ এটাও নহয়
উত্তৰ: (B) ক্ষাৰকীয় (basic)
৬। NaHCO₃ আৰু Na₂CO₃·10H₂O ক সাধাৰণতে ক্ৰমান্বয়ে _ আৰু _ বোলা যায়।
(A) কাপোৰ ধোৱা ছ’ডা, বেকিং ছ’ডা
(B) বেকিং ছ’ডা, কাপোৰ ধোৱা ছ’ডা
(C) ক’ষ্টিক ছ’ডা, বেকিং ছ’ডা
(D) বেকিং ছ’ডা, ক’ষ্টিক ছ’ডা
উত্তৰ: (B) বেকিং ছ’ডা, কাপোৰ ধোৱা ছ’ডা (baking soda, washing soda)
৭। দন্তক্ষয়ৰ ক্ষেত্ৰত তলৰ উক্তিকেইটা বিবেচনা কৰা:
(i) pH ৰ মান 5.5ৰ তলত হ’লে দন্তক্ষয়ৰ সূচনা হয়।
(ii) ফ’চফ’ৰিক এচিডে pH ৰ মান কম কৰাৰ বাবে দন্তক্ষয় হয়।
উত্তৰ: (A) (i) সত্য আৰু (ii) অসত্য (দন্তক্ষয় মুখৰ ভিতৰত বেক্টেৰিয়াই সৃষ্টি কৰা এচিডৰ বাবে হয়, ফ’চফ’ৰিক এচিডৰ বাবে নহয়)
৮। তলৰ কোনটো আটাইতকৈ ঘাতসহনশীল ধাতু?
(A) ছ’ডিয়াম
(B) আইৰন
(C) সোণ
(D) ক’পাৰ
উত্তৰ: (C) সোণ (Gold)
৯। যদি A ধাতুৱে B ধাতুক ইয়াৰ দ্ৰৱৰ পৰা অপসাৰিত কৰে, তেতিয়া –
(A) A ধাতু Bতকৈ বেছি সক্ৰিয়।
(B) B ধাতু Aতকৈ বেছি সক্ৰিয়।
(C) A আৰু B ধাতু সক্ৰিয় নহয়।
(D) A আৰু B ধাতু সমানে সক্ৰিয়।
উত্তৰ: (A) A ধাতু Bতকৈ বেছি সক্ৰিয় (A is more reactive than B metal)
১০। কোনটো ধাতুৰ ছালফাইড আকৰিক হ‘ল চিনাবাৰ?
(A) ক’পাৰ
(B) মাৰ্কুৰি (পাৰা)
(C) এলুমিনিয়াম
(D) আইৰন
উত্তৰ: (B) মাৰ্কুৰি (পাৰা) (Mercury)
১১। একোটা ছালফাৰৰ অণুত সৰ্বাধিক কেইটা পৰমাণু থাকিব পাৰে?
(A) 2
(B) 4
(C) 8
(D) 10
উত্তৰ: (C) 8 (ছালফাৰৰ আটাইতকৈ সুস্থিৰ বহুৰূপ S₈)
১২। তিনিটা কাৰ্বন আৰু এলডিহাইড কাৰ্য্যকৰী মূলক থকা যৌগটোৰ নাম হ‘ব –
(A) প্র’পিন
(B) প্র’পানল
(C) প্র’পেন
(D) প্র’পানেল
উত্তৰ: (D) প্র’পানেল (Propanal)
১৩। জাৰক পদাৰ্থৰ ক্ষেত্ৰত তলৰ উক্তিবোৰৰ কোনটো সত্য?
(A) ই হাইড্ৰ’জেন দিয়ে।
(B) ই অক্সিজেন দিয়ে।
(C) ই অক্সিজেন লয়।
(D) ওপৰৰ এটাও নহয়।
উত্তৰ: (B) ই অক্সিজেন দিয়ে (It gives oxygen)
১৪। পৰ্যাবৃত্ত তালিকাত তলৰ কোনটো ধৰ্ম বৰ্গ এটাত ওপৰৰ পৰা তললৈ বাঢ়ে?
(i) যোজ্যতা
(ii) ধাতবীয় গুণ
(iii) কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান
(iv) পাৰমাণৱিক ব্যাসাৰ্ধ
উত্তৰ: (B) (ii) আৰু (iv)
১৫। মৌল Xয়ে XCl₂ সংকেতৰ ক্ল’ৰাইড গঠন কৰে, যিটো উচ্চ গলনাংকৰ এটা গোটা পদাৰ্থ। মৌল X তলৰ কোনটোৰে সৈতে পৰ্যাবৃত্ত তালিকাত একেটা বৰ্গতে থকাৰ সম্ভাৱনা সবাতোকৈ বেছি?
(A) Na
(B) Mg
(C) Al
(D) Si
উত্তৰ: (B) Mg (Mg ৰ যোজ্যতা +2, সেয়ে ই MgCl₂ গঠন কৰে)
১৬। এখন গোলাকাৰ দাপোণ আৰু এখন ক্ষীণ গোলাকাৰ লেন্স প্ৰত্যেকৰে ফ‘কাছ দৈৰ্ঘ্য -15 cm। দাপোণ আৰু লেন্সৰ প্ৰকৃতি কেনেকুৱা হ‘ব পাৰে?
(A) দুয়োখন উত্তল
(B) দুয়োখন অৱতল
(C) দাপোণখন অৱতল আৰু লেন্সখন উত্তল
(D) দাপোণখন উত্তল আৰু লেন্সখন অৱতল
উত্তৰ: (B) দুয়োখন অৱতল (both concave) (অৱতল দাপোণ আৰু অৱতল লেন্স উভয়ৰে ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য ঋণাত্মক)
১৭। এজন ল‘ৰাই তেওঁৰ চকুৰ পৰা 17 cm দূৰত্বত ৰখা বস্তু দেখা নাপায় কিন্তু 40 cmতকৈ অধিক দূৰত্বত ৰাখিলে বস্তু দেখা পায়। এই ভুল শুধৰণি কৰিব পাৰি –
(A) উত্তল লেন্স ব্যৱহাৰ কৰি
(B) অৱতল লেন্স ব্যৱহাৰ কৰি
(C) দ্বি-ফ’কাছ লেন্স ব্যৱহাৰ কৰি
(D) স্পৰ্শলেন্স ব্যৱহাৰ কৰি
উত্তৰ: (A) উত্তল লেন্স ব্যৱহাৰ কৰি (convex lens) (এইটো হাইপাৰমেট্ৰ’পিয়া বা দূৰ-দৃষ্টিৰ সমস্যা)
১৮। অৱতল দাপোণ এখনে গঠন কৰা প্ৰতিবিম্বটো অসৎ, থিয় আৰু লক্ষ্যবস্তুতকৈ ডাঙৰ পোৱা গ’ল। লক্ষ্যবস্তুৰ অৱস্থান ক’ত হ’ব লাগিব?
(A) মুখ্য ফ’কাছ আৰু ভাঁজ ব্যাসাৰ্ধৰ মাজত
(B) ভাঁজ কেন্দ্ৰত
(C) ভাঁজ কেন্দ্ৰৰ বাহিৰত
(D) দাপোণৰ মেৰু আৰু তাৰ মুখ্য ফ’কাছৰ মাজত
উত্তৰ: (D) দাপোণৰ মেৰু আৰু তাৰ মুখ্য ফ’কাছৰ মাজত (Between the pole of the mirror and its principal focus)
১৯। পৰিবাহী তাঁৰ এডালৰ ক্ষেত্ৰত কৰা পৰীক্ষাত প্ৰয়োগ কৰা ভল্টেজৰ লগত পৰিৱৰ্তিত বিদ্যুৎ তলত দিয়া ধৰণে পোৱা গ‘ল। (V-I লেখডাল মূলবিন্দুৰ মাজেৰে যোৱা এডাল সৰলৰেখা)। কোনটো উক্তি সত্য?
(i) ভল্টেজৰ সৈতে বিদ্যুৎ ৰৈখিকভাৱে বৃদ্ধি হ’ব।
(ii) Vৰ ভিন্ন মানৰ ক্ষেত্ৰত ৰোধ ভিন্ন হ’ব।
(iii) V আৰু I প্ৰত্যেক মানৰ ক্ষেত্ৰত গ্ৰাফৰ প্ৰৱণতা একে।
উত্তৰ: (B) (i) আৰু (iii) (ওমৰ সূত্ৰ মানি চলা পৰিবাহীৰ বাবে)
২০। বিদ্যুৎ পৰিবাহী তাঁৰ এডালৰ লগত সম্বন্ধিত চৌম্বক ক্ষেত্ৰখন তলত দিয়া কোনটো নক্সাই সঠিক নিৰূপণ কৰিব?
উত্তৰ: (C) (সোঁ-হাতৰ বুঢ়া আঙুলিৰ নিয়ম অনুসৰি, প্ৰবাহৰ দিশত বুঢ়া আঙুলি ৰাখিলে আন আঙুলিবোৰে চৌম্বক ক্ষেত্ৰৰ দিশ সূচায়, যিটো (C) চিত্ৰত শুদ্ধকৈ দেখুওৱা হৈছে।)
২১। তলৰ কোনটোৱে এডাল পোন, দীঘল পৰিবাহী তাঁৰৰ ওচৰৰ চৌম্বক ক্ষেত্ৰ শুদ্ধভাৱে বৰ্ণনা কৰে?
(A) ক্ষেত্ৰখন তাঁৰডালৰ লম্ব সৰলৰেখাৰে গঠিত।
(B) ক্ষেত্ৰখন তাঁৰডালৰ সমান্তৰাল সৰলৰেখাৰে গঠিত।
(C) ক্ষেত্ৰখন তাঁৰডালৰ কেন্দ্ৰত থকা এককেন্দ্ৰিক বৃত্তৰে গঠিত।
(D) ক্ষেত্ৰখন তাঁৰডালৰ পৰা ওলোৱা কিছুমান পৰিধিমুখী ৰেখাৰে গঠিত।
উত্তৰ: (C) ক্ষেত্ৰখন তাঁৰডালৰ কেন্দ্ৰত থকা এককেন্দ্ৰিক বৃত্তৰে গঠিত। (The field consists of concentric circles centred on the wire.)
২২। মানুহৰ চকুৱে বস্তু এটাৰ প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰাৰ স্থান হ‘ল –
(A) চকুৰ পতা (iris)
(B) চকুৰ মণি (pupil)
(C) অক্ষিপট (retina)
(D) কৰ্ণিয়া (cornea)
উত্তৰ: (C) অক্ষিপট (retina)
২৩। মুকলি আকাশৰ ৰং নীলা কিয়?
(A) পোহৰৰ প্ৰতিফলনৰ বাবে
(B) পোহৰৰ প্ৰতিসৰণৰ বাবে
(C) পোহৰৰ বিক্ষেপণৰ বাবে
(D) বায়ুমণ্ডলৰ স্তৰৰ বাবে
উত্তৰ: (C) পোহৰৰ বিক্ষেপণৰ বাবে (Due to scattering of light)
২৪। তলৰ কোনটো শক্তি সৌৰশক্তি আধাৰিত নহয়?
(A) বায়ু শক্তি
(B) ভূ-তাপীয় শক্তি
(C) নিউক্লীয় শক্তি
(D) জীৱভৰ
উত্তৰ: (C) নিউক্লীয় শক্তি (Nuclear energy)
২৫। 1 kWh = _ জুল।
(A) 3.6 × 10⁵
(B) 3.6 × 10⁶
(C) 3.6 × 10⁷
(D) 3.6 × 10⁸
উত্তৰ: (B) 3.6 × 10⁶
২৬। লেন্সৰ ক্ষমতাৰ SI একক হ’ল –
(A) জুল
(B) ডায়’প্টাৰ
(C) ওম
(D) এম্পিয়াৰ
উত্তৰ: (B) ডায়’প্টাৰ (dioptre)
২৭। 1 eV = _ J
(A) 1.602 × 10⁻¹⁸ J
(B) 1.602 × 10⁻¹⁹ J
(C) 1.601 × 10⁻¹⁷ J
(D) 1.601 × 10⁻¹⁶ J
উত্তৰ: (B) 1.602 × 10⁻¹⁹ J
২৮। বায়ুমণ্ডলৰ উচ্চ স্তৰত অ‘জ’নে _ বাধা দিয়ে।
(A) অৱলোহিত বিকিৰণ
(B) দৃশ্য ৰশ্মি
(C) অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ বিকিৰণ
(D) উভয় (A) আৰু (C)
উত্তৰ: (C) অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ বিকিৰণ (UV radiations)
২৯। তলত দিয়া কোনটো শক্তিৰ নৱীকৰণযোগ্য উৎস নহয়?
(A) সূৰ্য
(B) বতাহ
(C) জীৱাশ্ম ইন্ধন
(D) পানী
উত্তৰ: (C) জীৱাশ্ম ইন্ধন (Fossil fuel)
৩০। কয়লা আৰু পেট্ৰ‘লিয়াম গঠনৰ উৎস হ’ল –
(A) কলিফর্ম
(B) জীৱভৰ
(C) সেউজগৃহ গেছ
(D) মহাসামুদ্রিক পানী
উত্তৰ: (B) জীৱভৰ (biomass)
৩১। শক্তি প্ৰৱাহৰ ৰৈখিক চিত্ৰৰ পৰা এটা কথা স্পষ্ট যে, শক্তিৰ প্ৰৱাহ সদায় –
(A) একমুখী
(B) বহুমুখী
(C) বায়ুত উৰ্ধমুখী
(D) পানীত অধঃমুখী
উত্তৰ: (A) একমুখী (unidirectional)
৩২। চিত্ৰত দেখুওৱাৰ দৰে, এটা ইলেক্ট্ৰন এখন চৌম্বক ক্ষেত্ৰত তাৰ লম্বভাৱে সোমাইছে। ইলেক্ট্ৰনৰ ওপৰত ক্ৰিয়া কৰা বলৰ দিশ হ’ব –
(A) সোঁফাললৈ
(B) বাওঁফাললৈ
(C) পৃষ্ঠাৰ বাহিৰলৈ
(D) পৃষ্ঠাৰ ভিতৰলৈ
উত্তৰ: (D) পৃষ্ঠাৰ ভিতৰলৈ (into the page) (ফ্লেমিঙৰ বাওঁহাতৰ নিয়ম অনুসৰি, ইলেক্ট্ৰনৰ প্ৰবাহৰ বিপৰীত দিশত (সোঁফাললৈ) বৰ্তমানৰ দিশ ধৰিলে, বলৰ দিশ পৃষ্ঠাৰ ভিতৰলৈ হ’ব।)
৩৩। এটা বৈদ্যুতিক বাল্বৰ তাঁৰডালে 10 মিনিট সময়ত 0.5 A প্ৰৱাহ লয়। বৰ্তনীটোত চালিত হোৱা বিদ্যুৎ আধানৰ পৰিমাণ হ’ব –
(A) 330 C
(B) 310 C
(C) 320 C
(D) 300 C
উত্তৰ: (D) 300 C (Q = I × t = 0.5 A × (10 × 60) s = 0.5 × 600 = 300 C)
৩৪। এমিবাই তাৰ চৌপাশৰ পৰাই _ ৰ সহায়ত খাদ্যবস্তু সংগ্ৰহ কৰে আৰু খাদ্য ৰিক্তিকাৰ সৃষ্টি কৰে।
(A) কূটপদ
(B) চিলিয়া
(C) ফ্লেজেলা
(D) স্পৰ্শক
উত্তৰ: (A) কূটপদ (pseudopodia)
৩৫। উদ্ভিদৰ জাইলেম কলাৰ দায়িত্ব হ‘ল –
(A) পানীৰ পৰিবহণ
(B) খাদ্যৰ পৰিবহণ
(C) এমিন’ এছিডৰ পৰিবহণ
(D) অক্সিজেনৰ পৰিবহণ
উত্তৰ: (A) পানীৰ পৰিবহণ (transportation of water)
৩৬। কোষত এণ্ড‘থাৰ্মিক বিক্ৰিয়া সংঘটিত কৰাৰ বাবে কোষে _ ব্যৱহাৰ কৰে।
(A) ADP
(B) ATP
(C) AMP
(D) CO₂
উত্তৰ: (B) ATP
৩৭। দুটা নিউৰণৰ মাজৰ খালী ঠাইখিনিক _ বোলা হয়।
(A) ডেণ্ড্ৰাইট
(B) ছাইনেপ্স
(C) এক্সন
(D) প্ৰেৰণা
উত্তৰ: (B) ছাইনেপ্স (synapse)
৩৮। তলৰ কোনবিধ উদ্ভিদ হৰম‘নে উদ্ভিদৰ কোষ বিভাজনত সহায় কৰে?
(A) ছাইট’কাইনিন
(B) ইষ্ট্ৰ’জেন
(C) থাইৰ’ক্সিন
(D) ইনচুলিন
উত্তৰ: (A) ছাইট’কাইনিন (Cytokinin)
৩৯। কিছুমান ঐচ্ছিক কাৰ্য যেনে, এডাল চিধা ৰেখাত খোজ কঢ়া, চাইকেল চলোৱা আদি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা পশ্চাৎ মস্তিষ্কৰ অংশটো হ’ল –
(A) চেৰিবেলম
(B) চেৰিব্ৰাম
(C) পন্স
(D) মেডুলা
উত্তৰ: (A) চেৰিবেলম (cerebellum)
৪০। এমিবাৰ দৰে এককোষী প্ৰাণীয়ে _ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা প্ৰজনন কৰে।
(A) দ্বি-বিভাজন
(B) বহুবিভাজন
(C) মুকুলোদ্গম
(D) বিভংগন
উত্তৰ: (A) দ্বি-বিভাজন (binary fission)
৪১। পৰাগধানীত _ থাকে।
(A) বেটুপাত
(B) ডিম্বক
(C) স্ত্ৰীকেশৰ
(D) পৰাগৰেণু
উত্তৰ: (D) পৰাগৰেণু (pollen grains)
৪২। তলৰ কোনটো অংগ মানুহৰ দেহৰ স্ত্ৰীজনন তন্ত্ৰৰ অংশ নহয়?
(A) ডিম্বাশয়
(B) জৰায়ু
(C) শুক্ৰবাহী নলী
(D) ফেল’পিয়ান নলী
উত্তৰ: (C) শুক্ৰবাহী নলী (Vas deferens) (ই পুৰুষ জনন তন্ত্ৰৰ অংশ)
৪৩। তলত দিয়া সমবৃত্তিক অংগ বাছি উলিওৱা।
(A) বাদুলীৰ পাখি আৰু চৰাইৰ পাখি
(B) বাদুলীৰ পাখি আৰু মানুহৰ আগহাত
(C) ভেকুলীৰ আগঠেং আৰু জেঠীৰ আগঠেং
(D) চৰাইৰ পাখি আৰু ভেকুলীৰ আগঠেং
উত্তৰ: (A) বাদুলীৰ পাখি আৰু চৰাইৰ পাখি (Wing of a bat and wing of a bird) (কাৰ্য একে কিন্তু গঠন ভিন্ন)
৪৪। উনৈশ শতিকাত ‘প্ৰাকৃতিক নিৰ্বাচন’ৰ যোগেদি প্ৰজাতিৰ উৎপত্তিৰ ধাৰণা দিয়া সূত্ৰটো কোনে আগবঢ়াইছিল?
(A) চাৰ্লছ ডাৰউইন
(B) গ্ৰীগৰ জোহান মেণ্ডেল
(C) ষ্টেনলি এল. মিলাৰ
(D) হেৰ’ল্ড চি. উৰে
উত্তৰ: (A) চাৰ্লছ ডাৰউইন (Charles Darwin)
৪৫। এটা মেণ্ডেলীয় পৰীক্ষাত… এই ফলাফলৰ আধাৰত তলৰ কোনটো জিনীয় সংযুক্তি ওখ পৈত্ৰিক গছত আছিল বুলি ধৰিব পৰা যাব?
(A) TTWW
(B) ttww
(C) TtWW
(D) TtWw
উত্তৰ: (C) TtWW (যেহেতু সকলো ফুল বেঙুনীয়া, পিতৃ-মাতৃৰ এজন WW হ’ব লাগিব। আৰু যিহেতু প্ৰায় আধা গছ চাপৰ (tt) হৈছে, ওখ পিতৃ-মাতৃজন Tt হ’ব লাগিব।)
HSLC General Science Question Paper 2024
খ-শাখা (SECTION-B)
৪৬। (a) ৰেড’ক্স বিক্ৰিয়া বুলিলে তুমি কি বুজা? তলৰ বিক্ৰিয়াটোৰ পৰা জাৰণ আৰু বিজাৰণ অংশটো বাচি উলিওৱা: CuO + H₂ → Cu + H₂O (1 + ½ + ½ = 2)
উত্তৰ:
(a) ৰেড’ক্স বিক্ৰিয়া: যি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত এটা বিক্ৰিয়ক জাৰিত আৰু আনটো বিজাৰিত হয়, অৰ্থাৎ জাৰণ আৰু বিজাৰণ একেলগে সংঘটিত হয়, তেনে বিক্ৰিয়াক ৰেড’ক্স বিক্ৰিয়া (Redox Reaction) বোলে।
- জাৰণ অংশ (Oxidation half-reaction): ইয়াত হাইড্ৰ’জেন (H₂) অক্সিজেনৰ সৈতে যোগ হৈ পানীলৈ (H₂O) জাৰিত হৈছে।
H₂ → H₂O (অক্সিজেনৰ সংযোজন) - বিজাৰণ অংশ (Reduction half-reaction): ইয়াত কপাৰ অক্সাইডৰ (CuO) পৰা অক্সিজেন আঁতৰি গৈ কপাৰলৈ (Cu) বিজাৰিত হৈছে।
CuO → Cu (অক্সিজেনৰ বিযোজন)
(b) পোৰা চূণ আৰু শিথিলিত চূণৰ সংকেত লিখা। (½ + ½ = 1)
উত্তৰ:
- পোৰা চূণ (Quicklime): কেলচিয়াম অক্সাইড (CaO)
- শিথিলিত চূণ (Slaked lime): কেলচিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড (Ca(OH)₂)
৪৭। HCl পানীত দ্ৰৱীভূত কৰিলে হোৱা ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াটো লিখা। বিক্ৰিয়াটোত উৎপন্ন হোৱা আয়নকেইটাৰ নাম লিখা। (1+1=2)
উত্তৰ:
- ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া: HCl যেতিয়া পানীত দ্ৰৱীভূত হয়, ই হাইড্ৰ’জেন আয়ন (H⁺) আৰু ক্ল’ৰাইড আয়ন (Cl⁻) লৈ বিযোজিত হয়। হাইড্ৰ’জেন আয়নে পানীৰ অণুৰ লগত লগ হৈ হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺) গঠন কৰে।
HCl + H₂O → H₃O⁺ + Cl⁻ - উৎপন্ন হোৱা আয়ন:
- হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺)
- ক্ল’ৰাইড আয়ন (Cl⁻)
৪৮। বহুৰূপ বুলিলে তুমি কি বুজা? কাৰ্বনৰ দুটা বহুৰূপৰ নাম লিখা। সিহঁত গঠনৰ ভিত্তিত কেনেদৰে পৃথক? (1 + (½×2) + 1 = 3)
উত্তৰ:
- বহুৰূপ (Allotrope): যেতিয়া কোনো এটা মৌল প্ৰকৃতিত একাধিক ভিন্ন ভৌতিক ৰূপত পোৱা যায়, যাৰ ৰাসায়নিক ধৰ্ম একে কিন্তু ভৌতিক ধৰ্ম বেলেগ বেলেগ, তেনে ৰূপবোৰক মৌলটোৰ বহুৰূপ বোলে আৰু এই পৰিঘটনাটোক বহুৰূপতা (Allotropy) বোলে।
- কাৰ্বনৰ দুটা বহুৰূপ:
- হীৰা (Diamond)
- গ্ৰেফাইট (Graphite)
- গঠনৰ পাৰ্থক্য:
- হীৰাত প্ৰতিটো কাৰ্বন পৰমাণু আন চাৰিটা কাৰ্বন পৰমাণুৰ লগত সহযোজী বান্ধনিৰে যুক্ত হৈ এক সুদৃঢ় ত্ৰিমাত্ৰিক চতুষ্ফলকীয় জালিকা গঠন কৰে। এই গঠনৰ বাবেই হীৰা আটাইতকৈ কঠিন পদাৰ্থ।
- গ্ৰেফাইটত প্ৰতিটো কাৰ্বন পৰমাণু একেখন সমতলতে থকা আন তিনিটা কাৰ্বন পৰমাণুৰ লগত বান্ধনি গঠন কৰি এক ষড়ভুজীয় বিন্যাস সৃষ্টি কৰে। এই ষড়ভুজীয় স্তৰবোৰ দুৰ্বল ভান ডেৰ ৱালছ বলৰ দ্বাৰা ইটোৱে সিটোৰ ওপৰত খাপ খাই থাকে, যাৰ বাবে গ্ৰেফাইট কোমল আৰু পিছল হয়।
৪৯। এমালগাম কি? ব্ৰ’ঞ্জত থকা ধাতু দুটাৰ নাম লিখা। ব্ৰ’ঞ্জ সংকৰ ধাতু হয়নে? (½ + 1 + ½ = 2)
উত্তৰ:
- এমালগাম (Amalgam): মাৰ্কাৰি (পাৰা)ৰ লগত আন ধাতুৰ সংকৰক এমালগাম বোলে।
- ব্ৰ‘ঞ্জত থকা ধাতু: কপাৰ (Cu) আৰু টিন (Sn)।
- সংকৰ ধাতু: হয়, ব্ৰ’ঞ্জ এটা সংকৰ ধাতু।
৫০। থাৰ্মিট বিক্ৰিয়া কি? ইয়াৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণটো লিখা। ইয়াৰ এটা ব্যৱহাৰ লিখা। (½ + 1 + ½ = 2)
উত্তৰ:
- থাৰ্মিট বিক্ৰিয়া: যি ৰেড’ক্স বিক্ৰিয়াত এলুমিনিয়াম গুড়িক বিজাৰক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি কম সক্ৰিয় ধাতুৰ অক্সাইডক বিজাৰিত কৰি ধাতু নিষ্কাশন কৰা হয়, তাকে থাৰ্মিট বিক্ৰিয়া বোলে। এই বিক্ৰিয়াটো অতিশয় তাপবৰ্জী।
- ৰাসায়নিক সমীকৰণ: আইৰন(III) অক্সাইডৰ লগত এলুমিনিয়ামৰ বিক্ৰিয়া:
Fe₂O₃(s) + 2Al(s) → 2Fe(l) + Al₂O₃(s) + তাপ - ব্যৱহাৰ: ৰেলৰ চিৰিৰ ফাঁট মেৰামতি কৰিবলৈ বা যন্ত্ৰপাতিৰ ভঙা অংশ জোৰা লগাবলৈ এই বিক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
৫১। কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান কি? পৰ্যাবৃত্ত তালিকাত কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান বৰ্গ আৰু পৰ্যায় এটাত কেনেদৰে সলনি হয়? (1+1=2)
উত্তৰ:
- কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান (Effective Nuclear Charge): এটা বহু-ইলেক্ট্ৰনীয় পৰমাণুত, যোজক ইলেক্ট্ৰন এটাই অনুভৱ কৰা মুঠ নিউক্লীয় আকৰ্ষণ বলক কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান বোলে। ই নিউক্লিয়াছৰ মুঠ আধানৰ পৰা ভিতৰৰ কক্ষৰ ইলেক্ট্ৰনবোৰে সৃষ্টি কৰা আৱৰণী প্ৰভাৱ (shielding effect) বাদ দি পোৱা যায়।
- পৰিৱৰ্তন:
- পৰ্যায়ত: পৰ্যায় এটাত বাওঁফালৰ পৰা সোঁফাললৈ গ’লে নিউক্লীয় আধান বাঢ়ে কিন্তু নতুন কক্ষ যোগ নোহোৱাৰ বাবে কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান বৃদ্ধি পায়।
- বৰ্গত: বৰ্গ এটাত ওপৰৰ পৰা তললৈ নামি আহিলে নতুন কক্ষপথ যোগ হোৱাৰ ফলত আৱৰণী প্ৰভাৱ বাঢ়ে, যাৰ ফলত কাৰ্যকৰী নিউক্লীয় আধান প্ৰায় একে থাকে বা সামান্য হ্ৰাস পায়।
৫২। ডাক্তৰ এজনে বিধান দিয়া সংশোধনীমূলক লেন্সৰ ক্ষমতা +1.5 D। লেন্সখনৰ ফ‘কাছ দৈৰ্ঘ্য নিৰ্ণয় কৰা। এই লেন্সখন অভিসাৰী নে অপসাৰী? (1+1=2)
উত্তৰ:
লেন্সৰ ক্ষমতা (P) = +1.5 D
আমি জানো, P = 1/f (f মিটাৰ এককত)
∴ ফ’কাছ দৈৰ্ঘ্য (f) = 1/P = 1 / 1.5 = 10 / 15 = 2/3 মিটাৰ ≈ 0.67 মিটাৰ বা 66.67 ছে.মি.।
যিহেতু লেন্সখনৰ ক্ষমতা ধণাত্মক (+), গতিকে লেন্সখন এখন উত্তল লেন্স (Convex lens) আৰু ই অভিসাৰী (Converging)।
৫৩। কুণ্ডলীত প্ৰৱাহ আৱিষ্ট কৰাৰ দুটা উপায় ব্যাখ্যা কৰা। (2)
উত্তৰ: কুণ্ডলীত প্ৰৱাহ আৱিষ্ট কৰাৰ দুটা উপায় হ’ল:
- চুম্বকৰ গতিৰ দ্বাৰা: এটা দণ্ড চুম্বক কুণ্ডলীটোৰ ওচৰলৈ আনিলে বা তাৰ পৰা আঁতৰাই নিলে, কুণ্ডলীটোৰ লগত জড়িত চৌম্বক আৱেশৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে, যাৰ ফলত কুণ্ডলীত বিদ্যুৎ প্ৰৱাহ আৱিষ্ট হয়।
- প্ৰবাহযুক্ত আন কুণ্ডলীৰ দ্বাৰা: এটা প্ৰবাহযুক্ত কুণ্ডলীক আন এটা কুণ্ডলীৰ ওচৰত ৰাখি প্ৰথমটোৰ প্ৰবাহৰ মান সলনি কৰিলে বা কুণ্ডলী দুটাৰ মাজৰ আপেক্ষিক গতিৰ সৃষ্টি কৰিলে, দ্বিতীয় কুণ্ডলীটোত প্ৰৱাহ আৱিষ্ট হয়।
৫৪। (a) তুমি ক্ষয়িষ্ণু বুলি বিবেচনা কৰা শক্তিৰ দুটা উৎসৰ নাম উল্লেখ কৰা। তোমাৰ পছন্দৰ কাৰণ দৰ্শোৱা। (2)
উত্তৰ: ক্ষয়িষ্ণু (Exhaustible) শক্তিৰ দুটা উৎস হ’ল:
- কয়লা: ই এক জীৱাশ্ম ইন্ধন। ইয়াক খনন কৰি আহৰণ কৰা হয় আৰু ইয়াৰ ভাণ্ডাৰ সীমিত। এবাৰ ব্যৱহাৰ কৰাৰ পিছত ইয়াক পুনৰ সহজে সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰি।
- পেট্ৰ‘লিয়াম: ইও এক জীৱাশ্ম ইন্ধন যাক ভূমিৰ তলৰ পৰা নিষ্কাশন কৰা হয়। ইয়াৰ ভাণ্ডাৰো সীমিত আৰু ইয়াৰ গঠনত লাখ লাখ বছৰ সময় লাগে, সেয়ে ই ক্ষয়িষ্ণু।
Or / নাইবা
(b) পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত বিযোজকৰ ভূমিকা কি? (2)
উত্তৰ: বিযোজক (Decomposers), যেনে বেক্টেৰিয়া আৰু ভেঁকুৰে, মৃত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ শৰীৰৰ জটিল জৈৱ যৌগবোৰ ভাঙি সৰল অজৈৱ পদাৰ্থলৈ ৰূপান্তৰ কৰে। এই পদাৰ্থবোৰ পুনৰ মাটিত মিহলি হৈ যায়, যাক উদ্ভিদে পোষক দ্ৰব্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। এইদৰে বিযোজকবোৰে পৰিস্থিতি তন্ত্ৰত পোষক দ্ৰব্যৰ চক্ৰীয়া আৱৰ্তন (nutrient cycling) ঘটাই পৰিৱেশ পৰিষ্কাৰ কৰি ৰখাৰ লগতে মাটিৰ উৰ্বৰতা বৃদ্ধি কৰে।
৫৫। দূৰ দৃষ্টিগ্ৰস্ত চকু এটাৰ বাবে নিকট বিন্দু 1 m। এই বিকাৰৰ সংশোধনৰ বাবে প্ৰয়োজন হোৱা লেন্সৰ ক্ষমতা কিমান? ধৰি লোৱা স্বাভাৱিক চকুৰ বাবে নিকট বিন্দু 25 cm। (2)
উত্তৰ:
দূৰ দৃষ্টিগ্ৰস্ত চকুৰ বাবে,
লক্ষ্যবস্তুৰ দূৰত্ব, u = -25 cm = -0.25 m (স্বাভাৱিক নিকট বিন্দু)
প্ৰতিবিম্বৰ দূৰত্ব, v = -1 m (বিকাৰগ্ৰস্ত চকুৰ নিকট বিন্দু)
লেন্সৰ সূত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি, 1/f = 1/v – 1/u
1/f = 1/(-1) – 1/(-0.25) = -1 + 1/0.25 = -1 + 4 = +3
গতিকে, লেন্সৰ ক্ষমতা P = 1/f = +3 D।
৫৬। এডাল তামৰ তাঁৰৰ ব্যাস 0.5 mm আৰু ৰোধকতা 1.6 × 10⁻⁸ Ω m। 10 Ω ৰোধ পাবৰ বাবে এই তাঁৰডালৰ দৈৰ্ঘ্য কিমান হ’ব লাগিব? (2)
উত্তৰ:
ব্যাস (d) = 0.5 mm = 0.5 × 10⁻³ m
ব্যাসাৰ্ধ (r) = d/2 = 0.25 × 10⁻³ m
ৰোধকতা (ρ) = 1.6 × 10⁻⁸ Ω m
ৰোধ (R) = 10 Ω
প্ৰস্থচ্ছেদৰ কালি (A) = πr² = 3.14 × (0.25 × 10⁻³)² ≈ 0.196 × 10⁻⁶ m²
আমি জানো, R = ρ(L/A)
দৈৰ্ঘ্য (L) = (R × A) / ρ
L = (10 × 0.196 × 10⁻⁶) / (1.6 × 10⁻⁸)
L = (1.96 × 10⁻⁶) / (1.6 × 10⁻⁸)
L = (1.96 / 1.6) × 10² = 1.225 × 100 = 122.5 m
গতিকে, তাঁৰডালৰ দৈৰ্ঘ্য 122.5 মিটাৰ হ’ব লাগিব।
৫৭। (a) মহাকাশচাৰী এজনে আকাশৰ ৰং নীলাৰ পৰিৱৰ্তে ক’লা দেখে কিয়? (1½)
(b) টিণ্ডেল পৰিঘটনাটো ব্যাখ্যা কৰা। (1½)
উত্তৰ:
(a) মহাকাশত কোনো বায়ুমণ্ডল নাই। বায়ুমণ্ডল নথকাৰ বাবে তাত সূৰ্যৰ পোহৰ বিক্ষেপণ ঘটাবলৈ কোনো কণা (ধূলিকণা, গেছৰ অণু) নাথাকে। পোহৰৰ বিক্ষেপণ নোহোৱাৰ বাবেই মহাকাশচাৰী এজনে আকাশখন ক’লা দেখে।
(b) টিণ্ডেল পৰিঘটনা (Tyndall Effect): যেতিয়া পোহৰৰ ৰশ্মি কোনো কলয়ডীয় দ্ৰৱৰ (colloidal solution) মাজেৰে পাৰ হৈ যায়, তেতিয়া দ্ৰৱত থকা কলয়ডৰ কণাবোৰে পোহৰক বিক্ষিপ্ত কৰে, যাৰ ফলত পোহৰৰ গতিপথটো দৃশ্যমান হৈ পৰে। এই পৰিঘটনাটোক টিণ্ডেল পৰিঘটনা বোলা হয়। ঘন অৰণ্যৰ tánopy-ৰ মাজেৰে সূৰ্যৰ পোহৰ অহা বা ধূলিময় কোঠাত সৰু বিন্ধাইদি পোহৰ সোমোৱা ইয়াৰ উদাহৰণ।
৫৮। ধৰা হ‘ল তিনিটা ৰোধ R₁=5Ω, R₂=10Ω আৰু R₃=30Ω এটা 12V বেটাৰীৰ সৈতে সমান্তৰাল সজ্জাত সংযোগ কৰা হৈছে। (a) প্ৰতিটো ৰোধকৰ মাজেৰে চালিত হোৱা প্ৰৱাহৰ মান উলিওৱা আৰু (b) বৰ্তনীটোৰ মুঠ ৰোধ উলিওৱা। (1½ + 1½ = 3)
উত্তৰ:
(a) প্ৰতিটো ৰোধকৰ মাজেৰে প্ৰৱাহ:
সমান্তৰাল সজ্জাত প্ৰতিটো ৰোধকৰ বিভৱভেদ একে (12V) থাকে।
- I₁ (R₁ ৰ মাজেৰে) = V / R₁ = 12 / 5 = 2.4 A
- I₂ (R₂ ৰ মাজেৰে) = V / R₂ = 12 / 10 = 1.2 A
- I₃ (R₃ ৰ মাজেৰে) = V / R₃ = 12 / 30 = 0.4 A
(b) মুঠ ৰোধ:
সমান্তৰাল সজ্জাত মুঠ ৰোধ (Rp) হ’ব:
1/Rp = 1/R₁ + 1/R₂ + 1/R₃
1/Rp = 1/5 + 1/10 + 1/30
1/Rp = (6 + 3 + 1) / 30 = 10 / 30 = 1/3
∴ Rp = 3 Ω
৫৯। বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদৰাজিৰ ব্যৱহাৰ কম কৰিবলৈ কিছু মতামত ব্যক্ত কৰা। (3)
উত্তৰ: প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ব্যৱহাৰ কম কৰাৰ বাবে তলত দিয়া উপায়সমূহ অৱলম্বন কৰিব পাৰি (3R নীতি):
- হ্ৰাসকৰণ (Reduce): অপ্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ কম কৰা। যেনে- পানী, বিদ্যুৎ আদিৰ অপচয় ৰোধ কৰা, ব্যক্তিগত বাহনৰ সলনি ৰাজহুৱা পৰিবহণ ব্যৱহাৰ কৰা।
- পুনঃব্যৱহাৰ (Reuse): পুৰণি সামগ্ৰীবোৰ পেলাই নিদি পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰা। যেনে- পুৰণি বটল, প্লাষ্টিকৰ পাত্ৰ আদি বিভিন্ন কামত ব্যৱহাৰ কৰা।
- পুনৰাবৰ্তন (Recycle): ব্যৱহৃত সামগ্ৰী যেনে- কাগজ, প্লাষ্টিক, ধাতু, কাঁচ আদি সংগ্ৰহ কৰি তাৰ পৰা নতুন সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰা। ই নতুন সম্পদৰ ব্যৱহাৰ কমায়।
ইয়াৰ উপৰিও, নৱীকৰণযোগ্য শক্তিৰ উৎস (যেনে- সৌৰশক্তি, বায়ুশক্তি) ব্যৱহাৰ কৰা আৰু বনাঞ্চল সংৰক্ষণ কৰাও অতি জৰুৰী।
৬০। পাকগ্ৰন্থিসমূহ ক‘ত থাকে? এই গ্ৰন্থিবোৰে নিঃসৰণ কৰা পদাৰ্থসমূহে পাচন কাৰ্যত কি ভূমিকা পালন কৰে? (1+2=3)
উত্তৰ:
- অৱস্থান: পাকগ্ৰন্থিসমূহ (Gastric glands) পাকস্থলীৰ (stomach) ভিতৰৰ বেৰত থাকে।
- ভূমিকা: এই গ্ৰন্থিবোৰে পাচক ৰস (gastric juice) নিঃসৰণ কৰে, যাৰ উপাদানসমূহ হ’ল:
- হাইড্ৰ‘ক্ল’ৰিক এচিড (HCl): ই খাদ্যৰ লগত অহা বীজাণু ধ্বংস কৰে আৰু পাচনৰ বাবে এক আম্লিক মাধ্যমৰ সৃষ্টি কৰে, যি পেপচিন উৎসেচকৰ ক্ৰিয়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয়।
- পেপচিন (Pepsin): ই এক প্ৰ’টিন পাচক উৎসেচক যি প্ৰ’টিনক সৰল পেপটনলৈ ভাঙি দিয়ে।
- শ্লেষ্ম (Mucus): ই পাকস্থলীৰ ভিতৰৰ আৱৰণখনক হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এচিডৰ ক্ৰিয়াৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
৬১। মানুহৰ হৃদযন্ত্ৰৰ এটা দৈৰ্ঘ্যচ্ছেদীয় চিত্ৰ আঁকি কাঁড়চিনৰ দ্বাৰা ইয়াৰ মাজেৰে তেজৰ প্ৰবাহৰ ধাৰা চিহ্নিত কৰা। (2)
উত্তৰ:
(এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰৰ বাবে পাঠ্যপুথিত থকা মানুহৰ হৃদযন্ত্ৰৰ চিহ্নিত চিত্ৰ আঁকিব লাগিব। তেজৰ প্ৰবাহৰ ধাৰা কাঁড়চিনৰ দ্বাৰা তলত দিয়া ধৰণে দেখুৱাব লাগিব):
- শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশৰ পৰা অশুদ্ধ তেজ (কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড যুক্ত) ঊৰ্ধ্ব আৰু নিম্ন মহাশিৰাৰে সোঁ অলিন্দত প্ৰৱেশ কৰে।
- সোঁ অলিন্দৰ পৰা তেজ সোঁ নিলয়লৈ যায়।
- সোঁ নিলয়ৰ পৰা তেজ হাওঁফাওঁ ধমনীৰে বিশুদ্ধিকৰণৰ বাবে হাওঁফাওঁলৈ যায়।
- হাওঁফাওঁত তেজ বিশুদ্ধ (অক্সিজেন যুক্ত) হৈ হাওঁফাওঁ শিৰাৰে বাওঁ অলিন্দত প্ৰৱেশ কৰে।
- বাওঁ অলিন্দৰ পৰা তেজ বাওঁ নিলয়লৈ যায়।
- বাওঁ নিলয়ৰ পৰা বিশুদ্ধ তেজ মহাধমনীৰে শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশলৈ প্ৰবাহিত হয়।
৬২। উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থবোৰ কি কি? উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগোৱা এবিধ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ আৰু বৃদ্ধিত বাধা দিয়া আন এবিধ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থৰ উদাহৰণ দিয়া। (2 + ½ + ½ = 3)
উত্তৰ:
- উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ (Plant Hormones): উদ্ভিদৰ বিভিন্ন অংশত সংশ্লেষিত হৈ আন অংশলৈ পৰিবাহিত হোৱা আৰু উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি, বিকাশ আৰু অন্যান্য শৰীৰবৃত্তীয় কাৰ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ৰাসায়নিক পদাৰ্থবোৰক উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ বা হৰম’ন বোলে।
- বৃদ্ধিত সহায় কৰা হৰম‘ন: অক্সিন (Auxin) বা জিব্বেৰেলিন (Gibberellin)।
- বৃদ্ধিত বাধা দিয়া হৰম‘ন: এবচাইজিক এচিড (Abscisic acid)।