| শ্ৰেণী | অষ্টম শ্ৰেণী (Class 8) |
|---|---|
| বিষয় | সমাজ বিজ্ঞান (Social Science) |
| পাঠৰ নাম | গ্ৰাহকৰ সজাগতা, অধিকাৰ আৰু সুৰক্ষা |
| খণ্ড | অৰ্থনীতি (economics) |
| পাঠৰ নং | অধ্যায় 4 (Chapter 4) |
| পাঠ্যক্ৰম | ৰাজ্যিক শৈক্ষিক গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ পৰিষদ (SCERT) |
গ্ৰাহকৰ সজাগতা, অধিকাৰ আৰু সুৰক্ষা
১। চমু উত্তৰ লিখা
(ক) গ্ৰাহক সজাগতাৰ আৱশ্যকতা আছেনে? তোমাৰ উত্তৰৰ সপক্ষে দুটা যুক্তি আগবঢ়োৱা।
উত্তৰ: হয়, গ্ৰাহক সজাগতাৰ আৱশ্যকতা আছে।
- সজাগতা নাথাকিলে বিক্ৰেতাৰ প্ৰতাৰণাৰ ফলত আৰ্থিক ক্ষতি হ’ব পাৰে।
- ম্যাদোত্তীৰ্ণ বা নিম্নমানৰ সামগ্ৰী ক্ৰয়ৰ ফলত স্বাস্থ্যৰ ক্ষতি হ’ব পাৰে।
(খ) গ্ৰাহকক শোষণ কৰাৰ কৌশলসমূহ কি কি?
উত্তৰ:
- ওজন বা জোখত কম দিয়া।
- ভেজাল সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰা।
- নিম্নমানৰ সেৱা প্ৰদান কৰা।
- ৰচিদ নিদিয়া বা ভুল ৰচিদ দিয়া।
- ম্যাদোত্তীৰ্ণ তাৰিখ মচি নকল তাৰিখ লগোৱা।
- নকল মূল্যৰ লেবেল লগোৱা।
- মানসূচক চিহ্ন নকল কৰা।
- নামী কোম্পানীৰ সামগ্ৰীৰ নকল কৰা।
(গ) গ্ৰাহক হিচাপে তোমাৰ কৰ্তব্য কি? বজাৰলৈ গৈ বস্তু ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত কোনবিলাক কথালৈ মনোযোগ দিয়া উচিত?
উত্তৰ: গ্ৰাহকৰ কৰ্তব্য হ’ল সজাগ আৰু সচেতন হৈ থকা। মনোযোগ দিয়া কথা:
- সামগ্ৰীৰ গুণ, মূল্য, ওজন, বিশুদ্ধতা পৰীক্ষা কৰা।
- জোখ-মাখৰ সঠিকতা নিশ্চিত কৰা।
- ৰচিদ বিচৰা।
- মানসূচক চিহ্ন (যেনে ISI, Agmark) পৰীক্ষা কৰা।
- গেৰাণ্টি/ৱাৰেন্টি নিশ্চিত কৰা।
- পেকেটৰ তাৰিখ আৰু MRP লক্ষ্য কৰা।
(ঘ) গ্ৰাহকৰ অধিকাৰ মানে কি? কেইটামান এনে অধিকাৰৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: গ্ৰাহকৰ অধিকাৰ হ’ল সামগ্ৰী/সেৱা ক্ৰয়ৰ সময়ত নাগৰিকৰ আইনী সুবিধা।
- তথ্যৰ অধিকাৰ: সামগ্ৰীৰ মূল্য, গুণ ইত্যাদি জানিব পাৰে।
- সুৰক্ষাৰ অধিকাৰ: প্ৰতাৰণাৰ বিৰুদ্ধে গ্ৰাহক আদালতত অভিযোগ কৰিব পাৰে।
- ক্ষতিপূৰণৰ অধিকাৰ: শোষণৰ ফলত ক্ষতি হ’লে ক্ষতিপূৰণ দাবী কৰিব পাৰে।
(ঙ) চৰকাৰে গ্ৰাহকৰ সুৰক্ষাৰ বাবে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপসমূহৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ:
- প্ৰচাৰ: ৰেডিও, টিভি, বাতৰি কাকতত সচেতনতামূলক বিজ্ঞাপন প্ৰচাৰ।
- আইনী ব্যৱস্থা: গ্ৰাহক সুৰক্ষা আইন প্ৰণয়ন।
- ফ’ৰাম গঠন: জিলা, ৰাজ্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত বিবাদ নিষ্পত্তি ফ’ৰাম স্থাপন।
২। চমু টোকা লিখা
(ক) গ্ৰাহক সুৰক্ষা আইন
উত্তৰ: গ্ৰাহক সুৰক্ষা আইন, ২০১৯, ৯ আগষ্ট ২০১৯ত প্ৰৱৰ্তিত হয়, যিয়ে ১৯৮৬ৰ আইন সলনি কৰে। ই গ্ৰাহকৰ অভিযোগ দ্ৰুত নিষ্পত্তি আৰু সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে। ‘গ্ৰাহক সুৰক্ষা পৰিষদ’ আৰু ‘কেন্দ্ৰীয় গ্ৰাহক সুৰক্ষা কৰ্তৃপক্ষ’ গঠন কৰি অধিকাৰ প্ৰদান আৰু প্ৰতাৰণাৰ বিৰুদ্ধে ব্যৱস্থা লয়।
(খ) গ্ৰাহক সজাগতা
উত্তৰ: গ্ৰাহক সজাগতা হ’ল ক্ৰয়ৰ সময়ত সচেতন থকাৰ কৰ্তব্য। ইয়াত গুণ, ওজন, মানচিহ্ন (ISI, Agmark), ৰচিদ, তাৰিখ, MRP পৰীক্ষা কৰা আৰু গেৰাণ্টি নিশ্চিত কৰা অন্তৰ্ভুক্ত। ই প্ৰতাৰণাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
(গ) গ্ৰাহক প্ৰতাৰণা
উত্তৰ: গ্ৰাহক প্ৰতাৰণা হ’ল বিক্ৰেতাৰ দ্বাৰা শোষণ। উদাহৰণ: ভেজাল সামগ্ৰী, ওজনত কম দিয়া, নকল তাৰিখ/চিহ্ন, ভুল ৰচিদ, সময়মতে সেৱা নিদিয়া। সজাগতাৰ অভাৱত গ্ৰাহক এই শোষণৰ শিকাৰ হয়।
(ঘ) গ্ৰাহকৰ অধিকাৰ
উত্তৰ: গ্ৰাহকৰ অধিকাৰ হ’ল ক্ৰয়ৰ সময়ত আইনী সুবিধা। ইয়াত তথ্য জানা, প্ৰতাৰণাৰ বিৰুদ্ধে অভিযোগ, ক্ষতিপূৰণ দাবী, শিক্ষা লাভৰ অধিকাৰ আদি অন্তৰ্ভুক্ত। ১৫ মাৰ্চ বিশ্ব গ্ৰাহক অধিকাৰ দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়।
(ঙ) গ্ৰাহক আদালত
উত্তৰ: গ্ৰাহক আদালত বা ‘বিবাদ নিষ্পত্তি ফ’ৰাম’ গ্ৰাহকৰ অভিযোগ নিষ্পত্তিৰ বাবে গঠিত। ই তিনিস্তৰীয়া: জিলা, ৰাজ্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয়। গ্ৰাহকে প্ৰমাণ দাখিল কৰি ন্যায় পাব পাৰে।
৩। শুদ্ধ/অশুদ্ধ নিৰ্ণয় কৰা
(ক) গ্ৰাহক সুৰক্ষা আইন কেৱল দোকানত ক্ৰয় কৰা বস্তুৰ ক্ষেত্ৰতহে প্ৰয়োজ্য।
উত্তৰ: অশুদ্ধ (সেৱাৰ ক্ষেত্ৰতো প্ৰযোজ্য)।
(খ) গ্ৰাহকৰ সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতেই একমাত্ৰ ৰাষ্ট্ৰ যিখনে আইন প্ৰণয়ন কৰিছে।
উত্তৰ: অশুদ্ধ (অন্য দেশতো আছে)।
(গ) শোষণৰ বলি হোৱা গ্ৰাহকে জিলা বিবাদ নিষ্পত্তিকৰণ ফ’ৰামত গোচৰ তৰিব লাগে।
উত্তৰ: শুদ্ধ।
(ঘ) কেৱল মূল্যৱান আৰু দামী বস্তুৰ ক্ষেত্ৰতহে গ্ৰাহক সুৰক্ষা আইন প্ৰয়োজ্য।
উত্তৰ: অশুদ্ধ (সকলো সামগ্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য)।
(ঙ) কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মানবিশিষ্টতাৰ প্ৰমাণ হিচাপে হলমাৰ্ক চিহ্ন ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
উত্তৰ: অশুদ্ধ (হলমাৰ্ক সোণৰ বাবে, কৃষিৰ বাবে Agmark)।
(চ) বিক্রেতাৰপৰা বস্তু বা সেৱাৰ ক্ষেত্ৰত লাভ কৰা প্ৰতাৰণাৰ ফলত হোৱা ক্ষতিৰ বাবে গ্ৰাহকে ক্ষতিপূৰণ পোৱাটো আইনগত অধিকাৰ।
উত্তৰ: শুদ্ধ।