| Class (শ্ৰেণী ) | Class 6 (ষষ্ঠ শ্ৰেণী) |
| Medium (মাধ্যম) | Assamese Medium (অসমীয়া ) |
| Subject (পাঠ্যপুথি) | Social Science (সমাজ বিচিত্ৰা) |
| Chapter No | 15 (পঞ্চদশ অধ্যায়) |
| পাঠ (Lesson) | অৰ্থনীতি, ইয়াৰ খণ্ডসমূহ আৰু বিনিময়ৰ মাধ্যম |
| Available | Question Answer |
Class 6 Social Science Chapter 15
অৰ্থনীতি, ইয়াৰ খণ্ডসমূহ আৰু বিনিময়ৰ মাধ্যম
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই পাঠটোত অৰ্থনীতিৰ মূল ধাৰণা, ইয়াৰ বিভিন্ন খণ্ড আৰু সামগ্ৰীৰ আদান-প্ৰদানৰ পদ্ধতিসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
১. অৰ্থনৈতিক আৰু অনা-অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ:
- অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ: জীৱন-নিৰ্বাহৰ বাবে অৰ্থ উপাৰ্জনৰ উদ্দেশ্যে কৰা কাম-কাজক অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ বোলা হয়। যেনে— কৃষি, ব্যৱসায়, চাকৰি, মাছ ধৰা আদি।
- অনা-অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ: যিবোৰ কাম অৰ্থ উপাৰ্জনৰ উদ্দেশ্য অবিহনে মৰম, স্নেহ, দায়িত্ব বা ৰুচিৰ বাবে কৰা হয়, সেইবোৰক অনা-অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ বোলা হয়। যেনে— পিতৃ-মাতৃয়ে সন্তানৰ যতন লোৱা, নিজৰ বাবে খেলা-ধূলা কৰা, বা সমাজ সেৱা কৰা।
২. অৰ্থনীতিৰ খণ্ডসমূহ:
এখন দেশৰ অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপসমূহক প্ৰধানকৈ তিনিটা খণ্ডত ভাগ কৰা হয়:
- প্ৰাথমিক খণ্ড (কৃষি খণ্ড): যিবোৰ কামত প্ৰকৃতিৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ সম্পদ আহৰণ কৰা হয়, সেইবোৰ এই খণ্ডৰ অন্তৰ্গত। যেনে— কৃষি, পশুপালন, মীন পালন, বনজ সম্পদ সংগ্ৰহ, খনিজ সম্পদ আহৰণ আদি।
- দ্বিতীয় খণ্ড (গৌণ বা উদ্যোগ খণ্ড): এই খণ্ডত প্ৰাথমিক খণ্ডৰ পৰা পোৱা কেঁচামাল ব্যৱহাৰ কৰি উদ্যোগ বা কাৰখানাত নতুন সামগ্ৰী প্ৰস্তুত কৰা হয়। যেনে— কপাহৰ পৰা কাপোৰ বোৱা, ধানৰ পৰা চাউল বনোৱা, কাঠৰ পৰা আচবাব নিৰ্মাণ কৰা আদি।
- তৃতীয় খণ্ড (সেৱা খণ্ড): এই খণ্ডই প্ৰাথমিক আৰু দ্বিতীয় খণ্ডক সহায় কৰাৰ লগতে জনসাধাৰণক বিভিন্ন সেৱা আগবঢ়ায়। যেনে— যাতায়াত, যোগাযোগ, বেংকিং, শিক্ষা, স্বাস্থ্যসেৱা, ব্যৱসায়-বাণিজ্য আদি। এই খণ্ডটোৱে বৰ্তমান সময়ত সৰ্বাধিক কৰ্মসংস্থাপন সৃষ্টি কৰিছে।
এই তিনিওটা খণ্ড পৰস্পৰ নিৰ্ভৰশীল। উদাহৰণস্বৰূপে, খেতিয়কে (প্ৰাথমিক খণ্ড) কপাহ উৎপাদন কৰে, সেই কপাহ কাৰখানাত (দ্বিতীয় খণ্ড) সূতা আৰু কাপোৰলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হয়, আৰু সেই কাপোৰ পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ (তৃতীয় খণ্ড) জৰিয়তে বজাৰত বিক্ৰী কৰা হয়।
৩. সামগ্ৰীৰ আদান-প্ৰদানৰ পদ্ধতি:
- বিনিময় প্ৰথা (Barter System): মুদ্ৰাৰ প্ৰচলন হোৱাৰ আগতে মানুহে এটা বস্তুৰ সলনি আন এটা বস্তু পোনপটীয়াকৈ আদান-প্ৰদান কৰিছিল। ইয়াক বিনিময় প্ৰথা বোলা হয়। যেনে— চাউলৰ সলনি মাছ লোৱা।
- মুদ্ৰাৰ ভূমিকা: বিনিময় প্ৰথাত কিছুমান অসুবিধা আছিল, যেনে— সঠিক মূল্য নিৰ্ধাৰণৰ সমস্যা। এই অসুবিধা দূৰ কৰিবলৈ মুদ্ৰাৰ আৱিষ্কাৰ হয়।
- দ্ৰব্য মুদ্ৰা: প্ৰথমতে জন্তুৰ ছাল, শস্য, কড়ি আদিক মুদ্ৰা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।
- ধাতু মুদ্ৰা: পিছলৈ সোণ, ৰূপ, তাম আদি ধাতুৰে মুদ্ৰা সজা হৈছিল।
- কাগজী মুদ্ৰা: ধাতুৰ মুদ্ৰা কঢ়িওৱাৰ অসুবিধা দূৰ কৰিবলৈ কাগজী মুদ্ৰাৰ প্ৰচলন হয়।
মুদ্ৰাৰ আৱিষ্কাৰে বেচা-কিনা আৰু ব্যৱসায়-বাণিজ্য অতি সহজ কৰি তুলিছে আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ
অনুশীলনী – ১ (পৃষ্ঠা ১২৩)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) তৰাজান গাঁৱৰ লোকসকলে কিদৰে জীৱন-নিৰ্বাহ কৰে?
উত্তৰ: তৰাজান গাঁৱৰ লোকসকলে কৃষি কাৰ্য, পশুপালন (গৰু, ছাগলী), মাছ ধৰা আৰু কুটীৰ শিল্প (তাঁতশালত গামোচা, চাদৰ-মেখেলা প্ৰস্তুত কৰা) আদিৰ জৰিয়তে অৰ্থ উপাৰ্জন কৰি জীৱন-নিৰ্বাহ কৰে।
(খ) তোমাৰ গাঁও অথবা চহৰত সৰ্বাধিক প্ৰচলিত অৰ্থনৈতিক কামৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: (এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ নিজা এলেকাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিব)।
- গাঁৱৰ বাবে: আমাৰ গাঁৱত সৰ্বাধিক প্ৰচলিত অৰ্থনৈতিক কাম হ’ল কৃষি কাৰ্য, যেনে— ধান খেতি, শাক-পাচলিৰ খেতি।
- চহৰৰ বাবে: আমাৰ চহৰত সৰ্বাধিক প্ৰচলিত অৰ্থনৈতিক কাম হ’ল ব্যৱসায়-বাণিজ্য আৰু বিভিন্ন ধৰণৰ চাকৰি (সেৱা খণ্ড)।
(গ) তুমি আৰু তোমাৰ পৰিয়ালৰ লোক জড়িত থকা অন্ততঃ তিনিটা অৰ্থনৈতিক কাৰ্য লিখা।
উত্তৰ: (এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ পৰিয়ালৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিব)।
উদাহৰণস্বৰূপে, মোৰ দেউতা এজন শিক্ষক (সেৱা খণ্ড), মায়ে ঘৰতে তাঁতশালত কাপোৰ বৈ বিক্ৰী কৰে (দ্বিতীয় খণ্ড) আৰু মই আজৰি সময়ত টিউচন কৰি পঢ়াৰ খৰচ উলিয়াওঁ (সেৱা খণ্ড)।
২. অৰ্থনৈতিক কাৰ্য আৰু অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্যৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য কি? প্ৰত্যেকটো কাৰ্য উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক কাৰ্য আৰু অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্য তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:
- অৰ্থনৈতিক কাৰ্য: যিবোৰ কাম অৰ্থ উপাৰ্জনৰ মূল উদ্দেশ্যেৰে কৰা হয়, সেইবোৰক অৰ্থনৈতিক কাৰ্য বোলা হয়। এই কাৰ্যৰ জৰিয়তে ব্যক্তি বা পৰিয়ালে জীৱন-নিৰ্বাহ কৰে।
- উদাহৰণ: এজন খেতিয়কে পথাৰত শস্য উৎপাদন কৰি বজাৰত বিক্ৰী কৰা, এজন দোকানীয়ে বস্তু বিক্ৰী কৰা, বা এজন শিক্ষকে বিদ্যালয়ত পাঠদান কৰি দৰমহা লোৱা।
- অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্য: যিবোৰ কাম অৰ্থ উপাৰ্জনৰ উদ্দেশ্য অবিহনে কেৱল মৰম, স্নেহ, দায়িত্ববোধ, আত্মসন্তুষ্টি বা সামাজিক কল্যাণৰ বাবে কৰা হয়, সেইবোৰক অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্য বোলা হয়।
- উদাহৰণ: মাকে নিজৰ সন্তানক পঢ়ুওৱা, এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ ঘৰৰ বাৰীত শাক-পাচলি ৰোৱা (বিক্ৰীৰ বাবে নহয়), বা কোনোবাই স্বেচ্ছাই ৰক্তদান কৰা।
৩. তোমালোকৰ নিজৰ এলেকাত প্ৰচলিত অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্যৰ এটা উদাহৰণ দিয়া। সেই কাৰ্যটোক কিয় অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্য হিচাপে বিবেচনা কৰা হৈছে? সমাজৰ কল্যাণৰ হকে সেই কাৰ্যই কি অৰিহণা যোগাব লিখা।
উত্তৰ: আমাৰ এলেকাত প্ৰচলিত এটা অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্য হ’ল যুৱক-যুৱতীসকলে মিলি গাঁৱৰ নামঘৰ বা খেলপথাৰখন চাফ-চিকুণ কৰা।
ইয়াক অনা-অৰ্থনৈতিক কাৰ্য হিচাপে বিবেচনা কৰা হৈছে কাৰণ এই কামৰ বিনিময়ত তেওঁলোকে কোনো ধৰণৰ অৰ্থ বা পাৰিশ্ৰমিক নলয়। তেওঁলোকে কেৱল সামাজিক দায়িত্ববোধ আৰু একতাৰ মনোভাৱেৰে এই কাম কৰে।
এই কাৰ্যই সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগায়। ইয়াৰ ফলত আমাৰ চাৰিওফালৰ পৰিৱেশ পৰিষ্কাৰ আৰু স্বাস্থ্যকৰ হৈ থাকে। ইয়াৰ উপৰিও, ই গাঁৱৰ লোকসকলৰ মাজত একতা, সহযোগিতা আৰু সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ মনোভাৱ বৃদ্ধি কৰে, যিয়ে এখন সুস্থ সমাজ গঢ়াত সহায় কৰে।
অনুশীলনী – ২ (পৃষ্ঠা ১২৯)
১. তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া-
(ক) অৰ্থনীতিৰ মূল খণ্ড কেইটা কি কি?
উত্তৰ: অৰ্থনীতিৰ মূল খণ্ড তিনিটা হ’ল—
- প্ৰাথমিক খণ্ড (কৃষি খণ্ড)
- দ্বিতীয় খণ্ড (গৌণ বা উদ্যোগ খণ্ড)
- তৃতীয় খণ্ড (সেৱা খণ্ড)
(খ) প্ৰাথমিক খণ্ডক কি খণ্ড বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰ: প্ৰাথমিক খণ্ডক কৃষি খণ্ড বুলিও কোৱা হয়।
(গ) অৰ্থনীতিৰ তৃতীয় খণ্ডটো কি?
উত্তৰ: অৰ্থনীতিৰ তৃতীয় খণ্ডটো হ’ল সেৱা খণ্ড।
(ঘ) বিনিময় প্ৰথা বা বিনিময় অৰ্থনীতি কি?
উত্তৰ: যেতিয়া মুদ্ৰাৰ প্ৰচলন নাছিল, তেতিয়া মানুহে এটা বস্তু বা সেৱাৰ সলনি আন এটা বস্তু বা সেৱা পোনপটীয়াকৈ আদান-প্ৰদান কৰিছিল। এই পদ্ধতিকে বিনিময় প্ৰথা বা বিনিময় অৰ্থনীতি বোলা হয়।
(ঙ) বৰ্তমানৰ বিনিময়ৰ মাধ্যম কি?
উত্তৰ: বৰ্তমানৰ বিনিময়ৰ মাধ্যম হ’ল মুদ্ৰা (টকা-পইচা)।
২. মুদ্ৰাৰ আৱিষ্কাৰে কেনেকৈ দ্ৰব্য সামগ্ৰীৰ সাল-সলনিৰ ক্ষেত্ৰত পৰিৱৰ্তন আনিলে ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: মুদ্ৰাৰ আৱিষ্কাৰে দ্ৰব্য সামগ্ৰীৰ সাল-সলনিত এক বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিছিল।
- মূল্য নিৰ্ধাৰণ: মুদ্ৰাৰ আৱিষ্কাৰৰ ফলত প্ৰতিটো বস্তুৰ এক নিৰ্দিষ্ট মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰা সম্ভৱ হ’ল। বিনিময় প্ৰথাত থকা “এটা ছাগলীৰ সলনি কিমান চাউল হ’ব” ধৰণৰ সমস্যা দূৰ হ’ল।
- ক্ৰয়-বিক্ৰয়ৰ সুবিধা: মুদ্ৰাৰ সহায়ত মানুহে যিকোনো বস্তু সহজে ক্ৰয়-বিক্ৰয় কৰিব পৰা হ’ল। তেওঁলোকে নিজৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰি মুদ্ৰা ল’ব পাৰে আৰু সেই মুদ্ৰাৰে নিজৰ প্ৰয়োজনীয় আন সামগ্ৰী কিনিব পাৰে।
- সঞ্চয়ৰ সুবিধা: বিনিময় প্ৰথাত শস্য বা অন্য পচনশীল সামগ্ৰী বেছিদিন সাঁচি ৰখাটো কঠিন আছিল। কিন্তু মুদ্ৰা সহজে সঞ্চয় কৰিব পৰা যায়।
- কঢ়িওৱাৰ সুবিধা: ধাতু বা কাগজী মুদ্ৰা কঢ়িয়াই নিয়াটো দ্ৰব্যতকৈ বহু সহজ, যাৰ ফলত দূৰ-দূৰণিৰ লগত বাণিজ্য কৰাত সুবিধা হ’ল।
এইদৰে, মুদ্ৰাই বিনিময় ব্যৱস্থাক সহজ, সৰল আৰু সুবিধাজনক কৰি তুলিছিল, যাৰ ফলত ব্যৱসায়-বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰ ঘটিছিল।
৩. প্ৰাথমিক, গৌণ আৰু সেৱা খণ্ডৰ পাৰস্পৰিক নিৰ্ভৰশীলতা এটা উদাহৰণৰ সহায়ত ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: অৰ্থনীতিৰ তিনিওটা খণ্ড— প্ৰাথমিক, গৌণ আৰু সেৱা খণ্ড— পৰস্পৰ নিৰ্ভৰশীল। এটা খণ্ড অবিহনে আনটো খণ্ড চলাটো কঠিন। তলত এটা কুঁহিয়াৰৰ উদাহৰণেৰে ইয়াৰ পাৰস্পৰিক নিৰ্ভৰশীলতা ব্যাখ্যা কৰা হ’ল:
- প্ৰাথমিক খণ্ড: এজন খেতিয়কে তেওঁৰ খেতি-পথাৰত কুঁহিয়াৰৰ খেতি কৰে। এই কুঁহিয়াৰ হ’ল প্ৰাথমিক খণ্ডৰ এক উৎপাদন, যি উদ্যোগৰ বাবে কেঁচামাল হিচাপে ব্যৱহাৰ হ’ব।
- দ্বিতীয় খণ্ড: সেই কুঁহিয়াৰখিনি চেনি কললৈ (উদ্যোগ) লৈ যোৱা হয়। উদ্যোগত যন্ত্ৰৰ সহায়ত কুঁহিয়াৰৰ পৰা চেনি প্ৰস্তুত কৰা হয়। এইদৰে, দ্বিতীয় খণ্ডই প্ৰাথমিক খণ্ডৰ কেঁচামালৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি এক নতুন সামগ্ৰী (চেনি) উৎপাদন কৰিলে।
- তৃতীয় খণ্ড: উৎপাদিত চেনিখিনি ট্ৰাক বা ৰে’লগাড়ীৰ সহায়ত (পৰিবহণ সেৱা) দেশৰ বিভিন্ন বজাৰলৈ লৈ যোৱা হয়। ব্যৱসায়ীসকলে সেই চেনি বিক্ৰী কৰে (বাণিজ্যিক সেৱা)। এই সকলো কাম-কাজৰ বাবে বেংকৰ পৰা ঋণ লোৱা হয় (বেংকিং সেৱা)। এই সকলোবোৰ সেৱা খণ্ডৰ অন্তৰ্গত।
এই উদাহৰণটোৰ পৰা স্পষ্ট যে, যদি প্ৰাথমিক খণ্ডই কুঁহিয়াৰ উৎপাদন নকৰিলেহেঁতেন, তেন্তে দ্বিতীয় খণ্ডই চেনি বনাব নোৱাৰিলেহেঁতেন। আকৌ, যদি তৃতীয় খণ্ডই পৰিবহণ আৰু বজাৰৰ সুবিধা নিদিলেহেঁতেন, তেন্তে উৎপাদিত চেনি গ্ৰাহকৰ ওচৰ পালেগৈহেঁতেন। গতিকে, তিনিওটা খণ্ড ইটোৱে-সিটোৰ ওপৰত ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত।