মহাকাশৰ বিচিত্ৰ কথা – Class 6 Science Chapter 13 Question Answer

মহাকাশৰ বিচিত্ৰ কথা Class 6

পাঠটোৰ সাৰাংশ

এই পাঠটোত মহাকাশৰ বিভিন্ন উপাদান, যেনে— তৰা, গ্ৰহ, উপগ্ৰহ, তাৰকাপুঞ্জ, সৌৰজগত আৰু বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ বিষয়ে এক মনোমোহা বিৱৰণ দাঙি ধৰা হৈছে। ৰাতিৰ আকাশ পৰ্যবেক্ষণৰ পদ্ধতি আৰু তাৰ লগত জড়িত বিভিন্ন আমোদজনক তথ্যও ইয়াত সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে।

১. নভোমণ্ডলীয় বস্তু:
আকাশত দেখা পোৱা সকলো বস্তু, যেনে— সূৰ্য, তৰা, গ্ৰহ, চন্দ্ৰ, ধূমকেতু আদিক একেলগে নভোমণ্ডলীয় বস্তু (Celestial Objects) বোলা হয়।

২. তৰা (Stars):
তৰা হৈছে এনে এক জ্যোতিষ্ক যাৰ নিজা পোহৰ আৰু তাপ থাকে। সূৰ্যও এটা তৰা। তৰাবোৰ পৃথিৱীৰ পৰা বহু দূৰত থকাৰ বাবে আৰু বায়ুমণ্ডলীয় অস্থিৰতাৰ বাবে তিৰ্বিৰাই থকা যেন লাগে।

৩. তাৰকাপুঞ্জ (Constellation):
আকাশত কিছুমান তৰাৰ থুপে একোটা পৰিচিত আকৃতি বা চানেকি গঠন কৰে, যাক তাৰকাপুঞ্জ বোলা হয়। এনে ৮৮ টা জ্ঞাত তাৰকাপুঞ্জ আছে।

• সপ্তর্ষিমণ্ডল (Ursa Major): সাতটা উজ্জ্বল তৰাৰে গঠিত এই তাৰকাপুঞ্জটো এখন হেতা বা ডাঙৰ প্ৰশ্নবোধক চিনৰ দৰে দেখা যায়।
• লঘু সপ্তর্ষিমণ্ডল (Ursa Minor): ইয়াতো সাতটা তৰা থাকে আৰু ইয়াৰ নালৰ শেষত ধ্ৰুৱ তৰা (Pole Star) থাকে।
• কালপুৰুষ (Orion): এজন চিকাৰীৰ দৰে সজ্জিত এই তাৰকাপুঞ্জৰ সহায়ত আকাশৰ আটাইতকৈ উজ্জ্বল তৰা লুব্ধক (Sirius)-ক বিচাৰি উলিওৱা সহজ।
• কাশ্যপী (Cassiopeia): পাঁচটা উজ্জ্বল তৰাৰ এই থুপটো ইংৰাজী ‘W’ বা ‘M’ আখৰৰ দৰে দেখা যায়।

৪. ৰাতিৰ আকাশ পৰ্যবেক্ষণ:
পোহৰ প্ৰদূষণ কম থকা মুকলি আৰু আন্ধাৰ ঠাইৰ পৰা ৰাতিৰ আকাশ ভালদৰে দেখা যায়। আকাশৰ মানচিত্ৰ (Sky Map) থকা ম’বাইল এপ বা দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ সহায়ত তৰা আৰু তাৰকাপুঞ্জ চিনাক্ত কৰিব পাৰি।

৫. আমাৰ সৌৰজগত (Our Solar System):
সৌৰজগত সূৰ্য আৰু তাক কেন্দ্ৰ কৰি ঘূৰি থকা সকলো নভোমণ্ডলীয় বস্তু, যেনে— গ্ৰহ, উপগ্ৰহ, ধূমকেতু, গ্ৰহাণু, উল্কা আদিৰে গঠিত।

• সূৰ্য (Sun): সূৰ্য হৈছে সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সদস্য আৰু ই এক গেছৰ বিশাল পিণ্ড। ইয়াৰ পৃষ্ঠভাগৰ উষ্ণতা প্ৰায় ৫,৫০০° ছেলছিয়াছ।
• গ্ৰহ (Planets): গ্ৰহবোৰৰ নিজা পোহৰ নাথাকে, ইহঁতে সূৰ্যৰ পোহৰ প্ৰতিফলিত কৰে। সৌৰজগতত আঠোটা গ্ৰহ আছে— বুধ, শুক্ৰ, পৃথিৱী, মঙ্গল, বৃহস্পতি, শনি, ইউৰেনাছ আৰু নেপচুন।
  • অন্তঃগ্ৰহ: বুধ, শুক্ৰ, পৃথিৱী, মঙ্গল।
  • বহিঃগ্ৰহ: বৃহস্পতি, শনি, ইউৰেনাছ, নেপচুন।
• প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ (Natural Satellite): যিবোৰ বস্তুৱে গ্ৰহৰ চাৰিওফালে ঘূৰে, সেইবোৰক উপগ্ৰহ বা চন্দ্ৰ বোলে। পৃথিৱীৰ একমাত্ৰ প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ হৈছে চন্দ্ৰ।

৬. অন্যান্য নভোমণ্ডলীয় বস্তু:

• গ্ৰহাণু (Asteroids): মঙ্গল আৰু বৃহস্পতিৰ কক্ষপথৰ মাজত সূৰ্যক প্ৰদক্ষিণ কৰা সৰু, শিলৰ দৰে পদাৰ্থ।
• ধূমকেতু (Comets): বৰফ, ধূলি আৰু গেছেৰে গঠিত এই বস্তুবোৰ সূৰ্যৰ ওচৰ চাপিলে নেজৰ সৃষ্টি হয়।
• উল্কা আৰু উল্কাপিণ্ড (Meteors and Meteorites): মহাকাশৰ পৰা অহা শিলৰ টুকুৰা বায়ুমণ্ডলত প্ৰৱেশ কৰিলে ঘৰ্ষণৰ ফলত জ্বলি উঠে, যাক উল্কা বা পপীয়া তৰা বোলে। যিবোৰ উল্কা সম্পূৰ্ণৰূপে জ্বলি শেষ নোহোৱাকৈ পৃথিৱীত পৰেহি, সেইবোৰক উল্কাপিণ্ড বোলে।

৭. হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য (Milky Way Galaxy):
আমাৰ সৌৰজগতখন হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য বা ‘আকাশী গংগা’ৰ এটা অংশ। এখন তাৰকাৰাজ্য নিযুত নিযুত তৰাৰে গঠিত।

৮. বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড (Universe):
বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখন কোটি কোটি তাৰকাৰাজ্যৰে গঠিত।

Class 6 Science Chapter 13 Question Answer

সম্পূৰ্ণ পাঠভিত্তিক প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ

অনুশীলনী (পৃষ্ঠা ২১৪)

(১-৫) লৈ শুদ্ধ উত্তৰৰ গোলটো সম্পূৰ্ণকৈ পূৰ কৰা।

১. তলৰ কোনটো তাৰকাপুঞ্জৰ উদাহৰণ?
(a) উল্কা
(b) ধূমকেতু
(c) সপ্তর্ষিমণ্ডল
(d) গ্ৰহাণুপুঞ্জ
উত্তৰ: (c) সপ্তর্ষিমণ্ডল

২. তলৰ কোনটো আমাৰ সৌৰজগতৰ সদস্য নহয়?
(a) উপগ্ৰহ
(b) তাৰকাপুঞ্জ
(c) ধূমকেতু
(d) গ্ৰহাণু
উত্তৰ: (b) তাৰকাপুঞ্জ

৩. তলৰ কোনটো আমাৰ সৌৰজগতৰ সদস্য?
(a) লুব্ধক
(b) কালপুৰুষ
(c) কেনিছ মেজৰ
(d) গ্ৰহাণুপুঞ্জ
উত্তৰ: (d) গ্ৰহাণুপুঞ্জ

৪. তলৰ কোনটো সূৰ্যৰ গ্ৰহ নহয়?
(a) নেপচুন
(b) প্লুটো
(c) শনি
(d) বুধ
উত্তৰ: (b) প্লুটো

৫. তলৰ কোনটো পৃথিৱীৰ পৰা দ্বিতীয় স্থানত থকা ওচৰৰ তৰা বা নক্ষত্ৰ?
(a) সপ্তর্ষিমণ্ডল
(b) সূৰ্য
(c) প্ৰক্সিমা ছেন্টাউৰি
(d) ধ্ৰুৱ তৰা
উত্তৰ: (c) প্ৰক্সিমা ছেন্টাউৰি

৬. I স্তম্ভৰ পদসমূহৰ সৈতে II স্তম্ভৰ পদৰ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰা।
I স্তম্ভ
(i) ৰঙাগ্ৰহ
(ii) আঙঠি থকা গ্ৰহ
(iii) তাৰকাপুঞ্জ
(iv) গ্ৰহ যাক সাধাৰণতে সন্ধ্যা তৰা বুলি কোৱা হয়।

II স্তম্ভ
(a) শুক্ৰ
(b) মঙ্গল
(c) শনি
(d) কালপুৰুষ

উত্তৰ:
(i) ৰঙাগ্ৰহ → (b) মঙ্গল
(ii) আঙঠি থকা গ্ৰহ → (c) শনি
(iii) তাৰকাপুঞ্জ → (d) কালপুৰুষ
(iv) গ্ৰহ যাক সাধাৰণতে সন্ধ্যা তৰা বুলি কোৱা হয় → (a) শুক্ৰ

৭. খালী ঠাই পূৰ কৰা।
(i) গ্ৰহৰ চাৰিওফালে পৰিভ্ৰমণ কৰি থকা নভোমণ্ডলীয় বস্তুক উপগ্ৰহ বোলে।
(ii) মঙ্গল আৰু বৃহস্পতি-ৰ কক্ষপথৰ মাজত গ্ৰহাণুপুঞ্জসমূহ পোৱা যায়।
(iii) লুব্ধক নামৰ তৰাটো কেনিছ মেজৰ তাৰকাপুঞ্জত থাকে।
(iv) সূৰ্যৰ পৰা দূৰত্বৰ উৰ্ধক্ৰমত আঠোটা গ্ৰহ হৈছেঃ বুধ, শুক্ৰ, পৃথিৱী, মঙ্গল, বৃহস্পতি, শনি, ইউৰেনাছ আৰু নেপচুন।

(পৃষ্ঠা ২১৬)

৮. তলৰ বাক্যসমূহ সত্য (স) বা অসত্য (অ) হিচাপে চিহ্নিত কৰা।
(i) প্লুটো হৈছে আমাৰ সৌৰজগতৰ নৱম গ্ৰহ। → (অ)
(ii) ধ্ৰুৱতৰা সৌৰজগতৰ সদস্য। → (অ)
(iii) ধূমকেতুৰ নেজ নাথাকে। → (অ)
(iv) বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডত নিযুত নিযুত তৰা থাকে। → (স)
(v) ইউৰেনাছ সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ দূৰত থকা গ্ৰহ। → (অ)
(vi) কালপুৰুষ হৈছে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ আটাইতকৈ উজ্জ্বল তৰা। → (অ)

৯. চিত্ৰ 13.16ত তৰাৰে সৈতে ৰাতিৰ আকাশৰ এটা অংশ দেখুওৱা হৈছে। ভালদৰে চাই সপ্তর্ষিমণ্ডল আৰু লঘু সপ্তর্ষিমণ্ডলৰ চানেকি গঠন কৰা তৰাৰ থুপসমূহ চিনাক্ত কৰা।
উত্তৰ: (এইটো এটা অংকনভিত্তিক কাৰ্য। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে চিত্ৰ 13.6 ৰ সহায় লৈ সপ্তর্ষিমণ্ডল, লঘু সপ্তর্ষিমণ্ডল আৰু ধ্ৰুৱ তৰা চিহ্নিত কৰিব লাগিব।)

১০. চিত্ৰ 13.17 ত ৰাতিৰ আকাশৰ এক অংশ দেখুওৱা হৈছে। কালপুৰুষৰ কাৰণে ৰেখা অংকন কৰি তৰাবোৰ সংযোগ কৰা আৰু লুব্ধক নামৰ তৰাটোত লেবেল লগোৱা।
উত্তৰ: (এইটো এটা অংকনভিত্তিক কাৰ্য। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে চিত্ৰ 13.5 ৰ সহায় লৈ কালপুৰুষ আৰু লুব্ধক তৰা চিহ্নিত কৰিব লাগিব।)

১১. এটা পৰিষ্কাৰ নিশা, ২ ৰ পৰা ৩ ঘণ্টাৰ মূৰে মূৰে ৩-৪ বাৰমান সপ্তর্ষিমণ্ডলটো নিৰীক্ষণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা।
উত্তৰ: (এইটো এটা পৰ্যবেক্ষণমূলক কাৰ্য। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে দেখিব যে সময়ৰ লগে লগে সপ্তর্ষিমণ্ডলৰ অৱস্থান সলনি হয়, কিন্তু ধ্ৰুৱ তৰাৰ অৱস্থান একেই থাকে। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে পৃথিৱীৰ আৱৰ্তন গতি।)

১২. ৰাতিৰ আকাশৰ কথা ভাবি এটা কবিতা আৰু এটা গল্প লিখা।
উত্তৰ: (এইটো এটা সৃষ্টিশীল लेखन কাৰ্য। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে নিজৰ কল্পনাৰে কবিতা বা গল্প লিখিব।)

উচ্চস্তৰীয় চিন্তাৰ কৌশলৰ প্ৰশ্ন (HOTS – Higher Order Thinking Skills)

• দিনৰ ভাগত আমি তৰাবোৰ দেখা নাপাওঁ কিয় ব্যাখ্যা কৰা।
  উত্তৰ: দিনৰ ভাগত সূৰ্যৰ উজ্জ্বল পোহৰৰ বাবে আকাশখন ইমানেই পোহৰ হৈ থাকে যে তৰাবোৰৰ ক্ষীণ পোহৰ আমাৰ চকুত নপৰে। সেয়েহে আমি দিনত তৰাবোৰ দেখা নাপাওঁ।
• দিনৰ ভাগত সূৰ্যটো আকাশত গতি কৰা যেন লাগে কিয়? কাৰণবোৰ লিখা।
  উত্তৰ: সূৰ্যটো আচলতে স্থিৰ। পৃথিৱীয়েহে নিজৰ অক্ষত পশ্চিমৰ পৰা পূবলৈ ঘূৰি থাকে। এই আৱৰ্তন গতিৰ বাবেই আমাৰ এনে লাগে যেন সূৰ্যটোৱে পূবৰ পৰা পশ্চিমলৈ আকাশত গতি কৰিছে।
• পৃথিৱীক নীলা গ্ৰহ বুলি কিয় কোৱা হয়?
  উত্তৰ: পৃথিৱীৰ উপৰিভাগৰ প্ৰায় ৭০% পানীৰে আবৃত। মহাকাশৰ পৰা চালে পানীৰ এই বিশালতাই সূৰ্যৰ পোহৰ প্ৰতিফলিত কৰি পৃথিৱীক এটা নীলা গোলকৰ দৰে দেখুৱায়। সেয়েহে পৃথিৱীক নীলা গ্ৰহ বুলি কোৱা হয়।
• সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ উত্তপ্ত গ্ৰহ কোনটো আৰু কিয়?
  উত্তৰ: সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ উত্তপ্ত গ্ৰহ হৈছে শুক্ৰ। যদিও বুধ সূৰ্যৰ আটাইতকৈ ওচৰত, শুক্ৰ গ্ৰহৰ ডাঠ বায়ুমণ্ডলে সূৰ্যৰ তাপক ধৰি ৰাখে আৰু ওলাই যাবলৈ নিদিয়ে (গ্ৰীণহাউচ প্ৰভাৱ)। ইয়াৰ ফলত শুক্ৰৰ পৃষ্ঠভাগৰ উষ্ণতা বুধতকৈও বহু বেছি হয়।