গণতন্ত্ৰৰ সংকট – AHSEC Class 12 Political Science Chapter 6 Question Answer

গণতন্ত্ৰৰ সংকট – AHSEC Class 12 Political Science Chapter 6 Question Answer in Assamese Medium

অধ্যায় ৬: গণতন্ত্ৰৰ সংকট Class 12

{ অধ্যায়টোৰ সাৰাংশ }

জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পটভূমি:
১৯৭১ চনৰ নিৰ্বাচনত “গৰিবী হটাও” শ্ল’গানেৰে বিপুল বিজয় সাব্যস্ত কৰাৰ পিছতো ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ বিশেষ উন্নতি হোৱা নাছিল। বাংলাদেশ যুদ্ধ, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰত তেলৰ মূল্যবৃদ্ধি, আৰু মুদ্ৰাস্ফীতিৰ ফলত দেশত এক গভীৰ অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সৃষ্টি হৈছিল। ইয়াৰ ফলত ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু সাধাৰণ জনতাৰ মাজত ব্যাপক অসন্তুষ্টিয়ে দেখা দিছিল।

গুজৰাট আৰু বিহাৰ আন্দোলন:

• গুজৰাট আন্দোলন (১৯৭৪): খাদ্য-সামগ্ৰীৰ মূল্যবৃদ্ধি আৰু দুৰ্নীতিৰ বিৰুদ্ধে গুজৰাটত ছাত্ৰ আন্দোলন আৰম্ভ হয়। এই আন্দোলনত বিৰোধী দলেও যোগ দিয়ে আৰু ই হিংসাত্মক ৰূপ লয়, যাৰ ফলত ৰাজ্যখনত ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰা হয়।
• বিহাৰ আন্দোলন (১৯৭৪): বিহাৰতো একেই কাৰণত ছাত্ৰ আন্দোলন আৰম্ভ হয়। ছাত্ৰসকলে এই আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিবলৈ সমাজবাদী নেতা জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণক (জে.পি.) আমন্ত্ৰণ জনায়। জে.পি.য়ে “সৰ্বাত্মক বিপ্লৱ” (Total Revolution)ৰ আহ্বান জনায় আৰু কংগ্ৰেছ চৰকাৰৰ পদত্যাগ দাবী কৰে। এই আন্দোলনে ৰাষ্ট্ৰীয় ৰূপ লয়।

ন্যায়পালিকাৰ সৈতে সংঘাত:
এই সময়ছোৱাত চৰকাৰ আৰু ন্যায়পালিকাৰ মাজত সংঘাত তীব্ৰতৰ হয়। কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ৰায় দিয়ে যে সংসদে সংবিধানৰ “মৌলিক গাঁথনি” (Basic Structure) সলনি কৰিব নোৱাৰে। ইয়াৰ পিছতে, চৰকাৰে তিনিজন জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশক অৱজ্ঞা কৰি এ.এন. ৰয়ক মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে, যিটোৱে এক ডাঙৰ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰে।

জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণা (১৯৭৫):
১৯৭৫ চনৰ ১২ জুনত এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীৰ লোকসভা নিৰ্বাচনক অবৈধ ঘোষণা কৰে। ইয়াৰ পিছত, জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ নেতৃত্বত বিৰোধী দলসমূহে ইন্দিৰা গান্ধীৰ পদত্যাগৰ দাবীত দেশজোৰা আন্দোলনৰ আহ্বান জনায়। এই পৰিস্থিতিৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই, চৰকাৰে ১৯৭৫ চনৰ ২৫ জুনত সংবিধানৰ ৩৫২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত “আভ্যন্তৰীণ অশান্তি”ৰ কাৰণ দেখুৱাই দেশত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণা কৰে।

জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সময়ত কি ঘটিছিল?

• বিৰোধী নেতাসকলক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়।
• সংবাদ মাধ্যমৰ ওপৰত চেঞ্চৰশ্বিপ (Censorship) বা আগতীয়া পৰীক্ষণ ব্যৱস্থা জাপি দিয়া হয়।
• মৌলিক অধিকাৰসমূহ স্থগিত ৰখা হয়।
• চৰকাৰে নিবাৰক নিৰোধক আইনৰ ব্যাপক প্ৰয়োগ কৰে।
• ৪২-তম সংবিধান সংশোধনীৰ জৰিয়তে সংসদৰ কাৰ্যকাল ৫ বছৰৰ পৰা ৬ বছৰলৈ বৃদ্ধি কৰা হয় আৰু ন্যায়পালিকাৰ ক্ষমতা হ্ৰাস কৰা হয়।

জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পৰা শিক্ষা:
১৯৭৭ চনত জৰুৰীকালীন অৱস্থা প্ৰত্যাহাৰ কৰি নিৰ্বাচন ঘোষণা কৰা হয়। এই নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ শোচনীয়ভাৱে পৰাজিত হয় আৰু জনতা পাৰ্টিৰ নেতৃত্বত প্ৰথমবাৰৰ বাবে কেন্দ্ৰত এখন অ-কংগ্ৰেছী চৰকাৰ গঠন হয়। জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ অভিজ্ঞতাই ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ কিছুমান দুৰ্বলতা আৰু সবলতা দুয়োটাই উন্মোচিত কৰিলে। ইয়াৰ পৰা এইটো শিক্ষা পোৱা গ’ল যে ভাৰতৰ পৰা গণতন্ত্ৰক আঁতৰাই পঠিওৱা সহজ নহয়।

অনুশীলনীৰ প্ৰশ্নোত্তৰ

১। জৰুৰী অৱস্থা সম্পৰ্কে তলত দিয়া বাক্যবোৰ শুদ্ধনে অশুদ্ধ লিখা।
(ক) ইয়াক ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ১৯৭৫ চনত ঘোষণা কৰিছিল। – শুদ্ধ
(খ) ই মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব কৰিছিল। – শুদ্ধ
(গ) ইয়াক অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ বাবে ঘোষণা কৰা হৈছিল। – অশুদ্ধ
(ঘ) জৰুৰীকালীন সময়ত বহুতো বিৰোধী নেতাক আটক কৰা হৈছিল। – শুদ্ধ
(ঙ) CPI এ জৰুৰী অৱস্থা ঘোষণাক সমৰ্থন কৰিছিল। – শুদ্ধ

২। জৰুৰীকালীন ঘোষণা সম্পৰ্কে থকা বিজুড়ীয়া বাক্যটো বাছি উলিওৱা—
(ঙ) শ্বাহ আয়োগৰ প্ৰতিবেদন।
(ব্যাখ্যা: আন সকলোবোৰ ঘটনা জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ কাৰণ বা পটভূমি আছিল, কিন্তু শ্বাহ আয়োগৰ প্ৰতিবেদন জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছত ইয়াৰ তদন্তৰ বাবেহে গঠন কৰা হৈছিল।)

৩। তলত দিয়াবোৰ মিলোৱা—
(ক) সৰ্বাত্মক বিপ্লৱ — ২। জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ
(খ) গৰিবী দূৰীকৰণ — ১। ইন্দিৰা গান্ধী
(গ) ছাত্ৰ আন্দোলন — ৩। বিহাৰ আন্দোলন
(ঘ) ৰে’লৱে ধৰ্মঘট — ৪। জৰ্জ ফাৰ্ণাণ্ডেজ

৪। ১৯৮০ চনৰ মধ্যকালীন নিৰ্বাচনৰ কাৰণবোৰ কি কি আছিল?
উত্তৰ: ১৯৭৭ চনত গঠন হোৱা জনতা পাৰ্টি চৰকাৰখন আভ্যন্তৰীণ কন্দল আৰু নেতৃত্বৰ সংঘাতৰ বাবে ১৮ মাহতে পতন হয়। মোৰাৰজী দেশাইৰ পিছত চৰণ সিঙে কংগ্ৰেছৰ সমৰ্থনত চৰকাৰ গঠন কৰে, কিন্তু কংগ্ৰেছে সমৰ্থন উঠাই লোৱাত সেই চৰকাৰখনো ৪ মাহতে পতন হয়। এই ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ বাবেই ১৯৮০ চনত মধ্যকালীন নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰিবলগীয়া হৈছিল।

৫। ১৯৭৭ চনত জনতা দল চৰকাৰে শ্বাহ আয়োগ নিযুক্তি দিয়ে। ইয়াক কিয় নিযুক্তি দিছিল আৰু ইয়াত কি কি লাভ কৰিছিল?
উত্তৰ: ১৯৭৭ চনত জনতা পাৰ্টি চৰকাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত মুখ্য ন্যায়াধীশ জে.চি. শ্বাহৰ নেতৃত্বত শ্বাহ আয়োগ গঠন কৰিছিল।

• নিযুক্তিৰ কাৰণ: ১৯৭৫ চনত ঘোষণা কৰা জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সময়ত হোৱা ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ, অত্যাচাৰ আৰু আইন-বিৰোধী কাৰ্যকলাপৰ তদন্ত কৰিবলৈ এই আয়োগ গঠন কৰা হৈছিল।
• আয়োগৰ তথ্য: আয়োগে প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰিছিল যে জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ কোনো যুক্তিযুক্ত কাৰণ নাছিল। বহুতো বিৰোধী নেতাক অন্যায়ভাৱে গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল, সংবাদ মাধ্যমৰ ওপৰত কঠোৰ চেঞ্চৰশ্বিপ জাপি দিয়া হৈছিল, আৰু চৰকাৰী ক্ষমতাৰ ব্যাপক অপব্যৱহাৰ হৈছিল।

৬। ১৯৭৫ চনত চৰকাৰে কি কাৰণত জৰুৰী অৱস্থা ঘোষণা কৰিছিল?
উত্তৰ: ১৯৭৫ চনত চৰকাৰে সংবিধানৰ ৩৫২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত “আভ্যন্তৰীণ অশান্তি”ৰ কাৰণ দেখুৱাই জৰুৰী অৱস্থা ঘোষণা কৰিছিল। চৰকাৰৰ মতে, জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ নেতৃত্বত চলা আন্দোলনে দেশত হিংসা আৰু বিশৃংখলতাৰ সৃষ্টি কৰিছিল। চৰকাৰে যুক্তি দিছিল যে বিৰোধী দলবোৰে গণতান্ত্ৰিকভাৱে নিৰ্বাচিত চৰকাৰক কাম কৰিবলৈ দিয়া নাছিল আৰু দেশৰ ঐক্য আৰু অখণ্ডতাৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

৭। ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত কেন্দ্ৰত পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে বিৰোধীয়ে চৰকাৰ গঠন কৰে। ইয়াৰ কাৰণ তুমি কি বুলি ভাবা?
উত্তৰ: ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছৰ পৰাজয় আৰু জনতা পাৰ্টিৰ বিজয়ৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল:

1. জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ বিৰুদ্ধে জনমত: জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সময়ত হোৱা অত্যাচাৰ, মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব, আৰু গণতন্ত্ৰৰ অৱনতিৰ বিৰুদ্ধে জনসাধাৰণৰ মাজত তীব্ৰ ক্ষোভৰ সৃষ্টি হৈছিল।
2. বিৰোধীৰ একতা: সকলো প্ৰধান বিৰোধী দলে একত্ৰিত হৈ “জনতা পাৰ্টি” গঠন কৰিছিল, যাৰ ফলত অ-কংগ্ৰেছী ভোটৰ বিভাজন হোৱা নাছিল।
3. “গণতন্ত্ৰ ৰক্ষা কৰক” শ্ল’গান: বিৰোধীয়ে “গণতন্ত্ৰ ৰক্ষা কৰক” শ্ল’গানেৰে নিৰ্বাচনক জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ ওপৰত এক গণভোট হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।

৮। আমাৰ ৰাজনীতিত তলত দিয়া বিষয়সমূহৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত জৰুৰী অৱস্থাৰ প্ৰভাৱ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ:

• নাগৰিকৰ পৌৰ স্বাধীনতাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ: জৰুৰীকালীন অৱস্থাত নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ, যেনে— বাক স্বাধীনতা, সভা-সমিতি কৰাৰ স্বাধীনতা আদি স্থগিত ৰখা হৈছিল। ই পৌৰ স্বাধীনতাৰ গুৰুত্ব সম্পৰ্কে জনসাধাৰণক অধিক সজাগ কৰি তুলিলে।
• কাৰ্যপালিকা আৰু ন্যায়পালিকাৰ সম্পৰ্কত প্ৰভাৱ: এই সময়ত কাৰ্যপালিকাই ন্যায়পালিকাৰ ওপৰত নিজৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছত, ন্যায়পালিকাই নাগৰিকৰ অধিকাৰ ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত অধিক সক্ৰিয় ভূমিকা ল’বলৈ আৰম্ভ কৰে।
• গণমাধ্যমৰ কাৰ্যাৱলীৰ ওপৰত প্ৰভাৱ: সংবাদ মাধ্যমৰ ওপৰত কঠোৰ চেঞ্চৰশ্বিপ আৰোপ কৰা হৈছিল। ই গণতন্ত্ৰত এক মুক্ত আৰু নিৰপেক্ষ সংবাদ মাধ্যমৰ গুৰুত্বক প্ৰতিপন্ন কৰিলে।
• পুলিচ আৰু আমোলাতন্ত্ৰৰ কাৰ্যাৱলীৰ ওপৰত প্ৰভাৱ: এই সময়ত পুলিচ আৰু প্ৰশাসনক শাসকীয় দলে ৰাজনৈতিক আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ অভিযোগ উঠিছিল। ই এই সংস্থাসমূহৰ স্বতন্ত্ৰতা আৰু নিৰপেক্ষতাৰ প্ৰয়োজনীয়তাক উজ্জ্বল কৰি তুলিলে।

৯। জৰুৰী অৱস্থা ঘোষণাই ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাত কিধৰণে প্ৰভাৱ পেলাইছিল? উদাহৰণসহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাই ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল:

1. অ-কংগ্ৰেছী দলৰ একত্ৰীকৰণ: জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ বিৰুদ্ধে সকলো প্ৰধান বিৰোধী দল একত্ৰিত হৈ “জনতা পাৰ্টি” গঠন কৰিছিল। ই ভাৰতীয় ৰাজনীতিত প্ৰথমবাৰৰ বাবে এক শক্তিশালী অ-কংগ্ৰেছী বিকল্পৰ জন্ম দিছিল।
2. দ্বি-দলীয় ব্যৱস্থাৰ আভাস: ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ আৰু জনতা পাৰ্টিৰ মাজত মূল প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা হোৱাৰ ফলত কিছু সময়ৰ বাবে এক দ্বি-দলীয় ব্যৱস্থাৰ আভাস পোৱা গৈছিল।
3. পিছপৰা শ্ৰেণীৰ ৰাজনীতিৰ উত্থান: জনতা পাৰ্টিৰ উত্থানে, বিশেষকৈ উত্তৰ ভাৰতত, অন্যান্য পিছপৰা শ্ৰেণীৰ (OBC) ৰাজনৈতিক উত্থানত সহায় কৰিছিল। জনতা দল চৰকাৰেই পিছলৈ মণ্ডল আয়োগ গঠন কৰিছিল।

১০। পৃষ্ঠাটো পঢ়া আৰু তলত দিয়াবোৰ আলোচনা কৰা।
(ক) ১৯৭৭ চনত কিহৰ কাৰণে ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থা দ্বি-দলীয় দেখা গৈছিল?
উত্তৰ: ১৯৭৭ চনত ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থা দ্বি-দলীয় যেন দেখা গৈছিল কাৰণ নিৰ্বাচনৰ মূল প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা দুটা প্ৰধান শক্তিৰ মাজত হৈছিল: এক ফালে আছিল কংগ্ৰেছ দল আৰু আনফালে আছিল সকলো প্ৰধান বিৰোধী দলৰ একত্ৰীকৰণৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা জনতা পাৰ্টি।

(খ) ১৯৭৭ চনত দুটাতকৈ বহুত বেছি দল আছিল। তথাপি কিয় লেখকে এই সময়ক দ্বি-দলীয় বুলি বৰ্ণনা কৰিছে?
উত্তৰ: যদিও বহুতো সৰু-বৰ দল আছিল, ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ক্ষমতাৰ বাবে যুঁজখন মূলতঃ কংগ্ৰেছ আৰু জনতা পাৰ্টিৰ মাজতে সীমাবদ্ধ আছিল। বাকী দলবোৰ হয় এই দুটাৰ সহযোগী আছিল নতুবা তেওঁলোকৰ প্ৰভাৱ আঞ্চলিক পৰ্যায়তে সীমাবদ্ধ আছিল। সেয়েহে, ক্ষমতাৰ কেন্দ্ৰীয় সংগ্ৰামৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা লেখকে ইয়াক দ্বি-দলীয় বুলি বৰ্ণনা কৰিছে।

(গ) কংগ্ৰেছ আৰু জনতা দলত কিহৰ বাবে ভাঙোন হৈছিল?
উত্তৰ:

• কংগ্ৰেছ: কংগ্ৰেছত ভাঙোনৰ মূল কাৰণ আছিল ইন্দিৰা গান্ধী আৰু চিণ্ডিকেটৰ মাজত ক্ষমতা আৰু আদৰ্শগত সংঘাত।
• জনতা দল: জনতা দল বিভিন্ন আদৰ্শৰ দলৰ একত্ৰীকৰণ আছিল। তেওঁলোকৰ একমাত্ৰ উমৈহতীয়া লক্ষ্য আছিল কংগ্ৰেছক ক্ষমতাৰ পৰা আঁতৰোৱা। চৰকাৰ গঠনৰ পিছত নেতৃত্বৰ সংঘাত (মোৰাৰজী দেশাই, চৰণ সিং, জগজীৱন ৰামৰ মাজত) আৰু আদৰ্শগত পাৰ্থক্যৰ বাবে দলটোত ভাঙোন ধৰে।

পূৰ্ববৰ্ষৰ AHSEC পৰীক্ষাৰ প্ৰশ্নোত্তৰ (২০১৫-২০২৪)

চমু প্ৰশ্ন (Short Questions)

• ২০১৫: কোন চনত ভাৰতত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণা কৰা হৈছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: ১৯৭৫ চনত।
• ২০১৬: “সৰ্বাত্মক বিপ্লৱ”ৰ আহ্বান কোনে জনাইছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ।
• ২০১৭: ১৯৭৫ চনত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণা কৰা ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিজনৰ নাম কি? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: ফখৰুদ্দিন আলী আহমেদ।
• ২০১৮: ১৯৭৪ চনৰ ৰে’লৱে ধৰ্মঘটৰ নেতা কোন আছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: জৰ্জ ফাৰ্ণাণ্ডেজ।
• ২০১৯: ভাৰতীয় সংবিধানৰ কোনটো অনুচ্ছেদৰ অধীনত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণা কৰা হয়? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: ৩৫২ নং অনুচ্ছেদ।
• ২০২০: জনতা চৰকাৰে গঠন কৰা আয়োগখনৰ নাম কি আছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: শ্বাহ আয়োগ।
• ২০২২: বিহাৰ আন্দোলনৰ নেতৃত্ব কোনে দিছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ।
• ২০২৩: জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছত কোনটো ৰাজনৈতিক দল ক্ষমতালৈ আহিছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: জনতা পাৰ্টি।
• ২০২৪: নক্সালপন্থী আন্দোলন ক’ত আৰম্ভ হৈছিল? (১ নম্বৰ)
  উত্তৰ: পশ্চিমবংগৰ দাৰ্জিলিং জিলাৰ নক্সালবাৰী গাঁৱত।

Class 12 Political Science Chapter 6

দীঘল প্ৰশ্ন (Long Questions)

• প্ৰশ্ন: ১৯৭৫ চনত ভাৰতত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ কাৰণসমূহ কি আছিল? (৪/৬ নম্বৰ)
  উত্তৰ: ১৯৭৫ চনত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল:
  1. অৰ্থনৈতিক সংকট: বাংলাদেশ যুদ্ধৰ পিছত দেশত মুদ্ৰাস্ফীতি, মূল্যবৃদ্ধি, নিবনুৱা সমস্যা আদিয়ে এক গভীৰ অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
  2. গুজৰাট আৰু বিহাৰ আন্দোলন: দুৰ্নীতি আৰু মূল্যবৃদ্ধিৰ বিৰুদ্ধে হোৱা এই ছাত্ৰ আন্দোলনবোৰে দেশজুৰি কংগ্ৰেছ-বিৰোধী পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰিছিল। জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ “সৰ্বাত্মক বিপ্লৱ”ৰ আহ্বানে এই আন্দোলনক ৰাষ্ট্ৰীয় ৰূপ দিছিল।
  3. ন্যায়পালিকাৰ সৈতে সংঘাত: চৰকাৰৰ বহুতো নীতি ন্যায়ালয়ে নাকচ কৰিছিল, যিটোৱে চৰকাৰ আৰু ন্যায়পালিকাৰ মাজত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
  4. এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ৰায়: ১৯৭৫ চনৰ ১২ জুনত এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ে ইন্দিৰা গান্ধীৰ নিৰ্বাচনক অবৈধ ঘোষণা কৰাটোৱেই আছিল জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ তৎকালীন কাৰণ। ইয়াৰ পিছত বিৰোধীয়ে তেওঁৰ পদত্যাগৰ দাবী তীব্ৰতৰ কৰি তোলে।
• প্ৰশ্ন: জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পৰা ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰই কি শিক্ষা লাভ কৰিলে? (৪/৬ নম্বৰ)
  উত্তৰ: জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পৰা ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰই কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষা লাভ কৰিলে:
  1. গণতন্ত্ৰৰ শক্তি: ই প্ৰমাণ কৰিলে যে ভাৰতৰ পৰা গণতন্ত্ৰক সম্পূৰ্ণৰূপে আঁতৰাই পঠিওৱা সহজ নহয়। ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত জনসাধাৰণে গণতান্ত্ৰিক পদ্ধতিৰে একনায়কত্ববাদী শাসনক প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল।
  2. মৌলিক অধিকাৰৰ গুৰুত্ব: জৰুৰীকালীন অৱস্থাই নাগৰিকসকলক তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰৰ গুৰুত্ব সম্পৰ্কে অধিক সজাগ কৰি তুলিলে। ইয়াৰ পিছত ন্যায়পালিকায়ো নাগৰিকৰ অধিকাৰ ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত অধিক সক্ৰিয় ভূমিকা ল’বলৈ ধৰিলে।
  3. সংবিধানৰ দুৰ্বলতা: জৰুৰীকালীন অৱস্থাই সংবিধানৰ কিছুমান দুৰ্বলতা, যেনে— “আভ্যন্তৰীণ অশান্তি”ৰ দৰে অস্পষ্ট শব্দৰ ব্যৱহাৰ, উন্মোচিত কৰিলে। পিছলৈ ইয়াক সংশোধন কৰি “সশস্ত্ৰ বিদ্ৰোহ” কৰা হয় আৰু জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ বাবে কেবিনেটৰ লিখিত পৰামৰ্শ বাধ্যতামূলক কৰা হয়।
  4. সংবাদ মাধ্যমৰ ভূমিকা: ই গণতন্ত্ৰত এক মুক্ত আৰু নিৰ্ভীক সংবাদ মাধ্যমৰ অপৰিহাৰ্যতাক প্ৰতিপন্ন কৰিলে।

অতিৰিক্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ

১। ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত জনতা পাৰ্টিৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী কোন হৈছিল?
উত্তৰ: মোৰাৰজী দেশাই।

২। কেশৱানন্দ ভাৰতী গোচৰৰ মূল সিদ্ধান্ত কি আছিল?
উত্তৰ: এই গোচৰত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ৰায় দিছিল যে সংসদে সংবিধানৰ “মৌলিক গাঁথনি” (Basic Structure) সলনি কৰিব নোৱাৰে।

৩। ৪২-তম সংবিধান সংশোধনীক “ক্ষুদ্ৰ সংবিধান” (Mini-Constitution) বুলি কিয় কোৱা হয়?
উত্তৰ: কাৰণ এই সংশোধনীৰ জৰিয়তে সংবিধানৰ বহুতো অংশত, যেনে— প্ৰস্তাৱনা, সংসদৰ কাৰ্যকাল, আৰু ন্যায়পালিকাৰ ক্ষমতা আদিত ব্যাপক পৰিৱৰ্তন অনা হৈছিল।

৪। ১৯৭৫ চনত জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ সময়ত কংগ্ৰেছৰ সভাপতি কোন আছিল?
উত্তৰ: ডি. কে. বৰুৱা।

৫। “ইন্দিৰাই ভাৰত, ভাৰতেই ইন্দিৰা” (“India is Indira, Indira is India”)— এই বিখ্যাত উক্তিটো কোনে কৈছিল?
উত্তৰ: ডি. কে. বৰুৱা।

৬। নক্সালপন্থী আন্দোলনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক নেতা কোন আছিল?
উত্তৰ: চাৰু মজুমদাৰ।

৭। ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত ইন্দিৰা গান্ধী কোন সমষ্টিৰ পৰা পৰাজিত হৈছিল?
উত্তৰ: ৰায়বেৰেলী।

৮। ‘চেঞ্চৰশ্বিপ’ মানে কি?
উত্তৰ: যেতিয়া চৰকাৰে কোনো বাতৰি, প্ৰবন্ধ বা কিতাপ প্ৰকাশ হোৱাৰ আগতে পৰীক্ষা কৰি তাৰ প্ৰকাশত বাধা দিয়ে বা সম্পাদনা কৰে, তাকে চেঞ্চৰশ্বিপ বোলা হয়।

৯। জনতা চৰকাৰৰ পতনৰ মূল কাৰণ কি আছিল?
উত্তৰ: জনতা চৰকাৰৰ পতনৰ মূল কাৰণ আছিল দলৰ ভিতৰত থকা নেতৃত্বৰ সংঘাত আৰু আদৰ্শগত ঐক্যৰ অভাৱ।

১০। জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছত সংবিধানত কি গুৰুত্বপূৰ্ণ সংশোধন কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: “আভ্যন্তৰীণ অশান্তি” শব্দটোৰ ঠাইত “সশস্ত্ৰ বিদ্ৰোহ” শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু জৰুৰীকালীন অৱস্থা ঘোষণাৰ বাবে কেবিনেটৰ লিখিত পৰামৰ্শ বাধ্যতামূলক কৰা হয়।