| প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা | |
| বিষয় | অসমীয়া (Assamese) |
| কিতাপখনৰ নাম | অসমীয়া সাহিত্য চয়নিকা |
| পাঠৰ নাম | প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা |
| শ্ৰেণী | দশম (X) |
| অধ্যায় (Chapter) | অধ্যায় 16 |
| পাঠ্যক্ৰম (Syllabus) | ছেবা (SEBA) |
অধ্যায় ১৬: প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা
অধ্যায়টোৰ সাৰাংশ
“প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা” শীৰ্ষক পাঠটো হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীৰ এক মননশীল প্ৰবন্ধ, য’ত তেওঁ প্ৰাচীন ভাৰতৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মূল উদ্দেশ্য, আদৰ্শ আৰু পদ্ধতিৰ এক সুন্দৰ ছবি দাঙি ধৰিছে। লেখকৰ মতে, প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ মূলমন্ত্ৰ আছিল ‘মোক্ষ’ লাভ, অৰ্থাৎ সংসাৰৰ বন্ধনৰ পৰা মুক্তি। কিন্তু এই মোক্ষ লাভৰ পথ আছিল কৰ্ম, ভক্তি আৰু জ্ঞানৰ মাজেৰে। সৰ্বসাধাৰণ মানুহৰ বাবে ধৰ্ম, অৰ্থ আৰু কাম—এই ত্ৰিবৰ্গৰ সাধনাৰ বিধান আছিল, যাতে তেওঁলোকে অনাসক্ত ভোগৰ মাজেৰে জীৱন নিৰ্বাহ কৰিব পাৰে।
লেখকে প্ৰাচীন ভাৰতৰ কেইবাখনো বিখ্যাত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কথা উল্লেখ কৰিছে, যেনে— তক্ষশীলা, শ্ৰীধান্যকটক, নালন্দা, উদান্তপুৰী, বিক্ৰমশীলা আৰু উজ্জয়িনী। এই বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে কেৱল ভাৰতৰে নহয়, বৰঞ্চ বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ ছাত্ৰক আকৰ্ষণ কৰিছিল।
- তক্ষশীলা: খ্ৰীষ্টপূৰ্ব এক শতিকালৈকে বৰ্তি থকা এই বিশ্ববিদ্যালয়ত ওঠৰ প্ৰকাৰৰ বিদ্যা, যেনে— ভাস্কৰ্য, চিত্ৰাংকন, মূৰ্তিকলাৰ লগতে আয়ুৰ্বেদৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল। বিখ্যাত চিকিৎসক ‘জীৱক’ আৰু ‘চাণক্য’ ইয়াৰেই ছাত্ৰ আছিল।
- নালন্দা: এই বিশ্ববিদ্যালয় আঠ খ্ৰীষ্টাব্দলৈকে চলিছিল আৰু ইয়াত বেদ, চিকিৎসা, অংকশাস্ত্ৰ, দৰ্শন আদিৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল। ইয়াৰ পুথিভঁৰাল ‘ৰত্নোদধি’ ভাৰতৰ ভিতৰতে সৰ্ববৃহৎ আছিল। ইয়াত নামভৰ্তি কৰাটো অতি কঠিন আছিল আৰু ইয়াত পঢ়া ছাত্ৰসকলক সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষত আদৰ্শ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল।
- বিক্ৰমশীলা: পাল ৰজা ধৰ্মপালে স্থাপন কৰা এই বিশ্ববিদ্যালয়ত ১০৮ জন অধ্যাপক আছিল আৰু ইয়াত ছাত্ৰসকলৰ বাবে বিনামূলীয়া খোৱা-বোৱা আৰু থকাৰ ব্যৱস্থা আছিল।
লেখকে প্ৰাচীন ভাৰতৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাত ৬৪ কলাবিদ্যাৰ কথা উল্লেখ কৰিছে, যাক ১১টা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছিল। এই শিক্ষাই ছাত্ৰসকলক কেৱল শাস্ত্ৰ জ্ঞান দিয়াই নহয়, বৰঞ্চ তেওঁলোকক শাৰীৰিক আৰু মানসিকভাৱে জীৱন যুদ্ধৰ বাবে সাজু কৰি তুলিছিল।
শেষত, লেখকে প্ৰাচীন আৰু বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মাজত এক তুলনা দাঙি ধৰিছে। তেওঁৰ মতে, প্ৰাচীন শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য চাকৰি বিচৰা নাছিল, বৰঞ্চ ই আছিল ব্যক্তিৰ সজ বৃত্তিবোৰক বিকশাই তুলি তেওঁক এজন পূৰ্ণাংগ মানুহ হিচাপে গঢ়ি তোলা। ইয়াৰ বিপৰীতে, বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা বহু পৰিমাণে চাকৰিমুখী হোৱাৰ বাবে স্বাধীন চিন্তা আৰু নতুন তত্ত্বৰ আৱিষ্কাৰৰ পৰা আঁতৰি আহিছে বুলি তেওঁ আক্ষেপ প্ৰকাশ কৰিছে।
পাঠ্যপুথিৰ প্ৰশ্নাৱলী (Chapter End Excises)
ভাব-বিষয়ক
১। চমু উত্তৰ লিখা:
(ক) তক্ষশীলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চাৰিজন প্রখ্যাত ছাত্ৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: তক্ষশীলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চাৰিজন প্রখ্যাত ছাত্ৰ হ’ল— অত্ৰেয়, জীৱক, পাণিনি আৰু চাণক্য।
(খ) তক্ষশীলালৈ কোন কোন দেশৰ পৰা ছাত্ৰ আহিছিল?
উত্তৰ: তক্ষশীলালৈ পশ্চিমৰ পাৰস্য, বেক্ট্ৰিয়া আৰু পূবৰ মগধ দেশৰ পৰা ছাত্ৰ আহিছিল।
(গ) নাগার্জুন কোন? ক’ত আছিল আৰু কি কৰিছিল?
উত্তৰ: নাগার্জুন এজন বিখ্যাত বৌদ্ধ পণ্ডিত আছিল। তেওঁ শ্ৰীধান্যকটক বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰধান শিক্ষক আছিল।
(ঘ) নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ত অধ্যয়ন কৰা কোনজন চীনা ছাত্ৰক কামৰূপ ৰাজ্যলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল? নিমন্ত্ৰণ কৰা ৰজাজন কোন?
উত্তৰ: নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ত অধ্যয়ন কৰা চীনা ছাত্ৰ য়ুৱানচ্যাঙক কামৰূপ ৰাজ্যলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল। নিমন্ত্ৰণ কৰা ৰজাজন আছিল ভাস্কৰ বৰ্মা।
(ঙ) উদান্তপুৰী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কি সম্পদ কোনে, কেতিয়া ধ্বংস কৰিলে?
উত্তৰ: উদান্তপুৰী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বহুমূলীয়া পুথিভঁৰালটো মুছলমানসকলে ১২০২ খ্ৰীষ্টাব্দত ধ্বংস কৰিছিল।
(চ) কোনখন বিশ্ববিদ্যালয় কাৰ দিনত কোনবিলাক পণ্ডিতৰ মিলনক্ষেত্ৰ আছিল?
উত্তৰ: উজ্জয়িনী বিশ্ববিদ্যালয় ৰজা বিক্ৰমাদিত্যৰ ৰাজত্বকালত ভাৰতবৰ্ষৰ সকলো পণ্ডিত লোকৰ মিলনক্ষেত্ৰ আছিল।
২। ‘প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা’ পাঠটিৰ কথাখিনি চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: (ওপৰৰ সাৰাংশ চাওক।)
৩। প্ৰাচীন ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়বিলাকৰ চমু পৰিচয় দিয়া।
উত্তৰ: প্ৰাচীন ভাৰতত কেইবাখনো বিশ্ববিখ্যাত বিশ্ববিদ্যালয় আছিল। তাৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হ’ল:
- তক্ষশীলা: ই খ্ৰীষ্টপূৰ্ব এক শতিকালৈকে বৰ্তি আছিল। ইয়াত ওঠৰ প্ৰকাৰৰ বিদ্যা, যেনে— ভাস্কৰ-বিদ্যা, চিত্ৰাংকন, মূৰ্তিকটা, আয়ুৰ্বেদ আদিৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল।
- শ্ৰীধান্যকটক: ই অম্ৰাৱতী নগৰৰ ওচৰত অৱস্থিত আছিল। ইয়াত হিন্দু আৰু বৌদ্ধ দুয়োধৰণৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল আৰু ইয়াৰ প্ৰধান শিক্ষক আছিল নাগার্জুন।
- নালন্দা: ই খ্ৰীষ্টপূৰ্ব এক শতিকাৰ পৰা আঠ খ্ৰীষ্টাব্দলৈকে চলিছিল। ইয়াত বেদ, চিকিৎসা, অংকশাস্ত্ৰ, দৰ্শন আদিৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল। ইয়াৰ ‘ৰত্নোদধি’ নামৰ পুথিভঁৰালটো ন-তলীয়া আছিল।
- উদান্তপুৰী: ই পাল ৰজাসকলৰ আগৰে পৰা আছিল যদিও ৮ম শতিকাতহে বিশেষ খ্যাতি লাভ কৰে। ১২০২ খ্ৰীষ্টাব্দত মুছলমানৰ আক্ৰমণত ইয়াৰ পুথিভঁৰাল ধ্বংস হয়।
- বিক্ৰমশীলা: ৮ম শতিকাত ৰজা ধৰ্মপালে এই বিশ্ববিদ্যালয় স্থাপন কৰিছিল। ইয়াৰ অধীনত ছটা উচ্চ বিদ্যালয় আৰু ১০৮ জন অধ্যাপক আছিল।
- উজ্জয়িনী: ৰজা বিক্ৰমাদিত্যৰ দিনত ই ভাৰতৰ সকলো পণ্ডিতৰ মিলনক্ষেত্ৰ আছিল আৰু ইয়াত বিশেষকৈ জ্যোতিষশাস্ত্ৰৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল।
৪। আৰ্য শিক্ষাৰ কলাবিদ্যা কিমানটি? প্ৰাচীন ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত আৰ্য শিক্ষাৰ কলা-বিদ্যা কোন কোন বিভাগত দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছিল?
উত্তৰ: আৰ্য শিক্ষাৰ কলাবিদ্যা ৬৪টা।
প্ৰাচীন ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত এই ৬৪ কলাবিদ্যা তলত দিয়া ১১টা বিভাগত দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছিল:
১) সাহিত্য, ২) গৃহপাল বিদ্যা, ৩) ৰন্ধন বিদ্যা, ৪) সাজ-সজ্জা আৰু পৰিচ্ছদ বিদ্যা, ৫) হাতেৰে কাম কৰা বিদ্যা, ৬) শিল্প বিদ্যা, ৭) বিজ্ঞান, ৮) সংগীত বিদ্যা, ৯) নাট্য বিদ্যা, ১০) শিষ্টাচাৰ বিদ্যা, ১১) শাৰীৰিক ব্যায়াম বিদ্যা।
৫। আজি কালিৰ শিক্ষাৰ লগত প্ৰাচীন কালৰ ভাৰতৰ শিক্ষাৰ মূল পাৰ্থক্যৰ কথা বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: আজি কালিৰ শিক্ষাৰ লগত প্ৰাচীন কালৰ ভাৰতৰ শিক্ষাৰ মূল পাৰ্থক্যসমূহ হ’ল:
- উদ্দেশ্য: প্ৰাচীন শিক্ষাৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল ‘মোক্ষ’ লাভ, অৰ্থাৎ ছাত্ৰৰ সজ বৃত্তিবোৰক বিকশাই তুলি তেওঁক এজন পূৰ্ণাংগ মানুহ হিচাপে গঢ়ি তোলা। ইয়াৰ উদ্দেশ্য চাকৰি বিচৰা নাছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা বহুলাংশে চাকৰিমুখী।
- পাঠ্যক্ৰম: প্ৰাচীন শিক্ষাত বেদ, দৰ্শন, চিকিৎসা, জ্যোতিষৰ লগতে ৬৪ কলাবিদ্যাৰ দৰে ব্যৱহাৰিক শিক্ষাও অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। বৰ্তমানৰ শিক্ষাত বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ গুৰুত্ব বাঢ়িছে যদিও ই প্ৰায়ে তত্ত্বগত হৈ পৰে।
- শিক্ষাৰ্থীৰ সংখ্যা: প্ৰাচীন কালত শিক্ষা লাভ কৰা ছাত্ৰৰ সংখ্যা কম আছিল, কিন্তু শিক্ষাৰ মানদণ্ড অতি উচ্চ আছিল। বৰ্তমান লাখে লাখে ছাত্ৰই শিক্ষা লাভ কৰিছে, কিন্তু নতুন তত্ত্ব আৱিষ্কাৰ কৰিব পৰা বা স্বাধীন চিন্তা কৰিব পৰা ছাত্ৰৰ সংখ্যা তুলনামূলকভাৱে কম।
- শিক্ষাৰ পৰিৱেশ: প্ৰাচীন কালত গুৰু-শিষ্যৰ সম্পৰ্ক অতি পৱিত্ৰ আছিল আৰু ছাত্ৰসকলে গুৰুগৃহত থাকি শিক্ষা লাভ কৰিছিল। বৰ্তমান শিক্ষা এক আনুষ্ঠানিক প্ৰক্ৰিয়াত পৰিণত হৈছে।
৬। চমুটোকা লিখা:
- তক্ষশীলা বিশ্ববিদ্যালয়: (ওপৰৰ ৩ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।)
- বিক্ৰমশীলা বিশ্ববিদ্যালয়: (ওপৰৰ ৩ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।)
- নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়: (ওপৰাৰ ৩ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।)
৭। ‘প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা’ প্ৰবন্ধটোৰ পৰা তুমি কি কি মূল্যবান কথা শিকিলা চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: ‘প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা’ প্ৰবন্ধটোৰ পৰা আমি কেইবাটাও মূল্যবান কথা শিকিব পাৰোঁ:
- শিক্ষা কেৱল চাকৰিৰ বাবে নহয়, বৰঞ্চ ই ব্যক্তিৰ চৰিত্ৰ গঠন আৰু মানসিক বিকাশৰ বাবেহে।
- প্ৰাচীন ভাৰতবৰ্ষ জ্ঞান-বিজ্ঞানৰ চৰ্চাত কিমান আগবঢ়া আছিল আৰু ইয়াৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে কেনেকৈ বিশ্বৰ ছাত্ৰক আকৰ্ষণ কৰিছিল।
- প্ৰাচীন শিক্ষাই তত্ত্বগত জ্ঞানৰ লগতে ব্যৱহাৰিক আৰু কলাত্মক দিশতো গুৰুত্ব দিছিল।
- বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাত থকা ত্ৰুটিসমূহ, যেনে— চাকৰিমুখী হোৱা আৰু স্বাধীন চিন্তাৰ অভাৱ, এইবোৰৰ বিষয়ে আমি সচেতন হ’ব পাৰোঁ।
- এখন দেশৰ উন্নতিৰ বাবে শিক্ষাৰ উদ্দেশ্য কি হোৱা উচিত, তাৰ এক সুন্দৰ আভাস এই পাঠটোৱে দিয়ে।
ভাষা-বিষয়ক
১। বাক্য ৰচনা কৰা:
- (ক) স্বাধীন চিন্তা: এখন গণতান্ত্ৰিক দেশত নাগৰিকৰ স্বাধীন চিন্তা কৰাৰ অধিকাৰ থাকে।
- (খ) জ্যোতিষশাস্ত্ৰ: জ্যোতিষশাস্ত্ৰ এক প্ৰাচীন ভাৰতীয় বিদ্যা।
- (গ) পোৰা মাটি: হৰপ্পা সভ্যতাত পোৰা মাটিৰ বাচন-বৰ্তন পোৱা গৈছিল।
- (ঘ) বাহিৰে-ভিতৰে: মানুহজন বাহিৰে-ভিতৰে এজন সৎ ব্যক্তি।
২। তলৰ শব্দকেইটাৰ সন্ধি ভাঙা:
- শিক্ষাগাৰ: শিক্ষা + আগাৰ
- বিদ্যালয়: বিদ্যা + আলয়
- পুৰুষাৰ্থ: পুৰুষ + অৰ্থ
HSLC পৰীক্ষাৰ পূৰ্ববৰ্ষৰ প্ৰশ্নোত্তৰ (২০১৫-২০২৫)
চমু প্ৰশ্ন:
- প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ মূলমন্ত্ৰ কি আছিল? (HSLC 2018)
উত্তৰ: প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ মূলমন্ত্ৰ আছিল ‘মোক্ষ’ লাভ। - নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পুথিভঁৰালটোৰ নাম কি আছিল? (HSLC 2019)
উত্তৰ: নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পুথিভঁৰালটোৰ নাম আছিল ‘ৰত্নোদধি’। - চাণক্য কোন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ আছিল? (HSLC 2020)
উত্তৰ: চাণক্য তক্ষশীলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ আছিল। - হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীৰ সম্পাদনাত প্ৰকাশ পোৱা অভিধানখনৰ নাম কি? (HSLC 2022)
উত্তৰ: হেমচন্দ্ৰ গোস্বামীৰ বিশেষ যত্নত প্ৰকাশ পোৱা অভিধানখনৰ নাম ‘হেমকোষ’।
দীঘল প্ৰশ্ন:
- প্ৰাচীন ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ এটি চমু পৰিচয় দিয়া। (HSLC 2019, 2022)
উত্তৰ: (ওপৰৰ ৩ নং ভাব-বিষয়ক প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।) - বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ লগত প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ পাৰ্থক্যখিনি পাঠৰ আধাৰত আলোচনা কৰা। (HSLC 2020)
উত্তৰ: (ওপৰৰ ৫ নং ভাব-বিষয়ক প্ৰশ্নৰ উত্তৰ চাওক।)
অতিৰিক্ত ১০টা সম্ভাৱ্য গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ
- মানুহৰ পুৰুষাৰ্থক কেইভাগে ভাগ কৰা হৈছিল আৰু কি কি?
উত্তৰ: মানুহৰ পুৰুষাৰ্থক চাৰিভাগে ভাগ কৰা হৈছিল— ধৰ্ম, অৰ্থ, কাম আৰু মোক্ষ। - তক্ষশীলাত কোন ঋষিয়ে আয়ুৰ্বেদ শিক্ষা দিছিল?
উত্তৰ: তক্ষশীলাত অত্ৰেয় ঋষিয়ে আয়ুৰ্বেদ শিক্ষা দিছিল। - বুদ্ধদেৱৰ চিকিৎসকজনৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰ: বুদ্ধদেৱৰ চিকিৎসকজনৰ নাম আছিল ‘জীৱক’। - নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বিখ্যাত অধ্যক্ষজনৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰ: নালন্দা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বিখ্যাত অধ্যক্ষজনৰ নাম আছিল শীলভদ্ৰ। - কোন ৰজাৰ দিনত উজ্জয়িনী বিশ্ববিদ্যালয় পণ্ডিতসকলৰ মিলনক্ষেত্ৰ আছিল?
উত্তৰ: ৰজা বিক্ৰমাদিত্যৰ দিনত উজ্জয়িনী বিশ্ববিদ্যালয় পণ্ডিতসকলৰ মিলনক্ষেত্ৰ আছিল। - প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ ৬৪ কলাবিদ্যাৰ কেইটামান বিভাগৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: সাহিত্য, গৃহপাল বিদ্যা, ৰন্ধন বিদ্যা, শিল্প বিদ্যা, সংগীত বিদ্যা, নাট্য বিদ্যা আদি। - লেখকৰ মতে, বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মূল ত্ৰুটি কি?
উত্তৰ: লেখকৰ মতে, বৰ্তমানৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মূল ত্ৰুটি হ’ল ইয়াৰ উদ্দেশ্য চাকৰি লাভ কৰাতে সীমাবদ্ধ হৈ পৰিছে, যাৰ ফলত স্বাধীন চিন্তা আৰু নতুন তত্ত্বৰ আৱিষ্কাৰ কমি গৈছে। - ভাস্কৰ বৰ্মাই য়ুৱানচ্যাঙক কিয় নিমন্ত্ৰণ কৰিছিল?
উত্তৰ: ভাস্কৰ বৰ্মাই য়ুৱানচ্যাঙৰ জ্ঞান আৰু পাণ্ডিত্যৰ প্ৰতি আকৃষ্ট হৈ তেওঁক নিজৰ ৰাজ্যলৈ আনিবলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰিছিল। - ‘ৰত্নোদধি’ পুথিভঁৰালটো কেইমহলীয়া আছিল?
উত্তৰ: ‘ৰত্নোদধি’ পুথিভঁৰালটো ন-তলীয়া (ন মহলীয়া) আছিল। - “প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিক্ষা” পাঠটোৱে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক কিদৰে অনুপ্ৰাণিত কৰিব পাৰে?
উত্তৰ: এই পাঠটোৱে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক শিক্ষাৰ প্ৰকৃত উদ্দেশ্য উপলব্ধি কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিব পাৰে। ই তেওঁলোকক কেৱল পৰীক্ষা বা চাকৰিৰ বাবে নপঢ়ি, জ্ঞান আহৰণ আৰু চৰিত্ৰ গঠনৰ বাবে পঢ়িবলৈ উৎসাহিত কৰে। লগতে, নিজৰ দেশৰ গৌৰৱময় অতীতৰ বিষয়ে জানি তেওঁলোকক আত্মবিশ্বাসী আৰু দেশপ্ৰেমী হ’বলৈও ই অনুপ্ৰেৰণা যোগাব পাৰে।