বিহুবাদ্যৰ বিভিন্ন ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণীবিভাগ আৰু প্ৰকৃতি – Bihu HS 2nd Year Chapter 2

অসম উচ্চতৰ মাধ্যমিক শিক্ষা সংসদ (AHSEC)ৰ দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ‘বিহু’ বিষয়ৰ পাঠ্যপুথিৰ দ্বিতীয় অধ্যায়: “বিহুবাদ্যৰ বিভিন্ন ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণীবিভাগ আৰু প্ৰকৃতি” ৰ সম্পূৰ্ণ সহায়িকা তলত আগবঢ়োৱা হ’ল।

দ্বিতীয় অধ্যায়: “বিহুবাদ্যৰ বিভিন্ন ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণীবিভাগ আৰু প্ৰকৃতি”

(ক) পাঠৰ সংক্ষিপ্ত আলোচনা (Summary Note)

“বিহুবাদ্যৰ বিভিন্ন ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণীবিভাগ আৰু প্ৰকৃতি” পাঠটিত ৰঙালী বিহুৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত বিভিন্ন বাদ্যযন্ত্ৰ আৰু সেইবোৰৰ বজোৱাৰ শৈলী, যাক ‘ছেও-চাপৰ’ বুলি কোৱা হয়, তাৰ বিষয়ে বিশদভাৱে আলোচনা কৰা হৈছে। বিহুৰ পৰিৱেশ্য কলাক সমৃদ্ধ কৰাত এই বিহুবাদ্য আৰু তাৰ সুৰীয়া লহৰসমূহে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

• বিহুবাদ্যৰ পৰিচয়: বিহুবাদ্য বুলিলে মূলতঃ ৰঙালী বিহুৰ গীত-নাচত ব্যৱহৃত বাদ্যযন্ত্ৰসমূহক বুজোৱা হয়। প্ৰধান বিহুবাদ্য পাঁচবিধ— ঢোল, পেঁপা, গগনা, টকা, আৰু সুতুলি। ইয়াৰ উপৰিও তাল, বাঁহী, বীণ, ঢোপটং আদি বাদ্যও কিছুমান অঞ্চলত প্ৰচলিত।
• ছেও-চাপৰ কি?
  ছেও-চাপৰ হ’ল বিহুবাদ্য, বিশেষকৈ ঢোল আৰু পেঁপাত বজোৱা বিভিন্ন বোল (rhythm) আৰু সুৰৰ সমষ্টি। এইবোৰ প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্মলৈ মৌখিকভাৱে চলি আহিছে আৰু ইয়াৰ কোনো শাস্ত্ৰীয় বা আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা নাই। সেয়েহে, অঞ্চলভেদে আৰু বাদকভেদে ইয়াৰ কিছু ভিন্নতা দেখা যায়, কিন্তু মূল গাঁথনি একেই থাকে।

পাঠত আলোচনা কৰা প্ৰধান ছেও-চাপসমূহ:

1. ঢোলৰ ছেও-চাপৰ: ঢোল বিহুৰ মুখ্য বাদ্য। পৰম্পৰাগতভাৱে হুঁচৰিত ঢোলৰ ব্যৱহাৰ অপৰিহাৰ্য। পাঠটিত হুঁচৰিত ব্যৱহৃত বিভিন্ন ঢোলৰ চাপৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে:
   • হুঁচৰি ঘোষাৰ চাপৰ: হুঁচৰি আৰম্ভ কৰোঁতে বজোৱা মংগলধ্বনি আৰু ঘোষাৰ লগত বজোৱা চাপৰ।
   • খৰা বা চুটি ছেও: কম সময়ৰ বাবে বজোৱা চুটি ছেও।
   • বুঢ়া ছেও বা কছাৰী ছেও: ই আটাইতকৈ বিস্তৃত আৰু বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ ছেও। ইয়াত মুঠ ১২টা পালচ (ভাগ) থাকে আৰু প্ৰতিটো পালচৰ লগত নিৰ্দিষ্ট বিহুনাম, সুৰ আৰু নাচৰ ভংগীমা জড়িত। ইয়াৰ এক নিজস্ব গাম্ভীৰ্য আছে।
   • দীঘলীয়া ছেও: তুলনামূলকভাৱে দীঘলীয়া সময় ধৰি বজোৱা ছেও।
   • লহৰী চাপৰ, কাঁহী ঘূৰোৱা ছেও: এইবোৰ হুঁচৰিৰ বিশেষ অংগ, য’ত নাচনীয়ে কাঁহী লৈয়ো নাচে।
   • ডেকা-গাভৰুৰ মুকলি বিহুৰ চাপৰ: আধুনিক মঞ্চ বিহু বা মুকলি বিহুত বিহুৱতী নচুৱাবলৈ হুঁচৰিৰ খৰা আৰু দীঘলীয়া ছেওবোৰকে কিছু দ্ৰুত লয়ত বজোৱা হয়।
2. ম’হৰ শিঙৰ পেঁপাৰ বোল আৰু ছেও:
   পেঁপা বিহুৰ এক অতি মনमोहা সুৰীয়া বাদ্য। পেঁপাত বিভিন্ন ‘বোল’ (যেনে- টি, তে, লি, কি, তিত আদি) ব্যৱহাৰ কৰি সুৰ সৃষ্টি কৰা হয়। পেঁপাৰ ছেওক ‘লহৰ’ বুলিও কোৱা হয়। পেঁপাত বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা হয়। যেতিয়া এটা ছেওৰ মাজত বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা হয়, তাক ‘হুৰালি ছেও’ বুলি কোৱা হয়।
3. গগনা, টকা আৰু সুতুলিৰ বোল:
   • গগনা: গাভৰু বিহুৰ অন্যতম বাদ্য। ইয়াত আঙুলিৰে মৃদু আঘাত কৰি আৰু উশাহৰ জৰিয়তে ‘তিতেওঁ-তিতে ওঁ’ জাতীয় মধুৰ লহৰ সৃষ্টি কৰা হয়।
   • টকা: ই ছন্দ ধৰি ৰখাত সহায় কৰে। ইয়াৰ বোল ‘টক’ বা ‘টক টক’।
   • সুতুলি: ইয়াত বিহুনামৰ সুৰ তোলা হয়। কেতিয়াবা চৰাই-চিৰিকটিৰ মাতো সুতুলিত ফুটাই তোলা হয়।

সামগ্ৰিকভাৱে, পাঠটোৱে বিহুবাদ্যৰ বৈচিত্ৰ্যময় জগতখনৰ এক সুন্দৰ পৰিচয় দাঙি ধৰিছে আৰু ইয়াৰ পৰম্পৰাগত শৈলীসমূহৰ বিষয়ে এক ধাৰণা দিছে।

(খ) অনুশীলনীৰ প্ৰশ্নোত্তৰ (Textual Question Answers)

১। বিহুবাদ্য বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: বিহুবাদ্য বুলিলে সাধাৰণতে ৰঙালী বিহু উৎসৱৰ গীত-নাচৰ অনুষ্ঠানত ব্যৱহাৰ হোৱা বাদ্যযন্ত্ৰসমূহক বুজোৱা হয়। এই বাদ্যসমূহৰ ভিতৰত প্ৰধান হ’ল— ঢোল, পেঁপা, গগনা, টকা আৰু সুতুলি। ইয়াৰ উপৰিও তাল, বাঁহী আদিও বিহুবাদ্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

২। যিকোনো তিনিটা বিহুবাদ্যৰ চমু পৰিচয় দিয়া।
উত্তৰ: তিনিটা বিহুবাদ্যৰ চমু পৰিচয় তলত দিয়া হ’ল:
(i) ঢোল: ঢোল বিহুৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু মুখ্য বাদ্য। ই বিহুৰ ছন্দ আৰু তাল नियন্ত্ৰণ কৰে। হুঁচৰি, মুকলি বিহু আদিত ঢোল অপৰিহাৰ্য। ঢোলত বিভিন্ন ছেও-চাপৰ বজাই বিহুৰ পৰিৱেশ গম্ভীৰ আৰু আনন্দমুখৰ কৰি তোলা হয়।
(ii) পেঁপা: ম’হৰ শিং, বাঁহৰ নলিচা আৰু আগত থকা চুপহীৰে তৈয়াৰী পেঁপা বিহুৰ এক সুৰীয়া বাদ্য। ইয়াৰ মাত অতি মনमोहা। পেঁপাত বিভিন্ন বোল আৰু ছেও (লহৰ) বজোৱাৰ লগতে বিহুনামৰ সুৰো বজোৱা হয়।
(iii) গগনা: সাধাৰণতে বাঁহেৰে তৈয়াৰী এই বাদ্য গাভৰুসকলে বজায়। গগনা দুই প্ৰকাৰৰ— লাহৰী গগনা আৰু ৰামধন গগনা। ইয়াত আঙুলিৰে আঘাত কৰি আৰু উশাহৰ সহায়ত এক বিশেষ মধুৰ লহৰ সৃষ্টি কৰা হয়।

৩। হুঁচৰিত পৰিৱেশন হোৱা ঢোলৰ চাৰি প্ৰকাৰৰ ছেওৰ চমু আভাস দিয়া।
উত্তৰ: হুঁচৰিত পৰিৱেশন হোৱা ঢোলৰ চাৰি প্ৰকাৰৰ ছেও হ’ল:
(ক) হুঁচৰি ঘোষাৰ চাপৰ: হুঁচৰি আৰম্ভ কৰাৰ সময়ত মংগলধ্বনি আৰু ঘোষাৰ লগত এই চাপৰ বজোৱা হয়। ইয়াৰ বোল গম্ভীৰ।
(খ) খৰা বা চুটি ছেও: এই ছেওবোৰ তুলনামূলকভাৱে চুটি আৰু কম সময়ৰ বাবে বজোৱা হয়।
(গ) বুঢ়া ছেও বা কছাৰী ছেও: ই হুঁচৰিৰ আটাইতকৈ বিস্তৃত আৰু বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ ছেও। ইয়াত মুঠ ১২টা পালচ বা ভাগ থাকে আৰু প্ৰতিটো পালচৰ লগত নিৰ্দিষ্ট বিহুনাম, সুৰ আৰু নাচৰ ভংগীমা জড়িত হৈ থাকে।
(ঘ) দীঘলীয়া ছেও: এই ছেওবোৰ তুলনামূলকভাৱে দীঘলীয়া সময় ধৰি বজোৱা হয় আৰু ইয়াৰ লয় খৰা ছেওতকৈ ধীৰ হয়।

৪। ম’হৰ শিঙৰ পেঁপাৰ বোল আৰু ছেওৰ বিৱৰণ দিয়া।
উত্তৰ: ম’হৰ শিঙৰ পেঁপাত বিভিন্ন ‘বোল’ৰ সমষ্টিৰে সুৰীয়া ‘ছেও’ বা ‘লহৰ’ সৃষ্টি কৰা হয়। পেঁপাৰ মূল বোলবিলাক হৈছে— টি, তে, লি, কি, তিত, হি, হেঁ, ৰ, অ, ক, হঁ, লং আদি। এই বোলবোৰ বিশেষ ধৰণে সজাই খৰা ছেও, দীঘলীয়া ছেও আদি বজোৱা হয়। পেঁপাত বিহুনামৰ সুৰো বজোৱা হয়। যেতিয়া এটা ছেওৰ মাজত বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা হয়, তাক ‘হুৰালি ছেও’ বুলি কোৱা হয়। ই পেঁপাবাদনৰ এক অন্যতম আকৰ্ষণীয় শৈলী।

৫। হুঁচৰিত কছাৰী ছেও বা বুঢ়া ছেওৰ প্ৰচলনৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: হুঁচৰিত প্ৰচলিত ‘কছাৰী ছেও’ বা ‘বুঢ়া ছেও’ হৈছে ঢোলৰ আটাইতকৈ বিস্তৃত আৰু বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ ছেও। বৰ্তমান গোলাঘাট আৰু যোৰহাট জিলাৰ গাঁওসমূহতহে ইয়াৰ পৰম্পৰাগত প্ৰচলন দেখা যায়। এই ছেওত মুঠ ১২টা পালচ (ভাগ) থাকে, য’ত মূল বাজনাৰ লগতে ১১ খন ‘সঁচাৰ’ (chuti bajona) বজোৱা হয়। প্ৰতিটো পালচৰ লগত নিৰ্দিষ্ট বিহুনাম, সুৰ আৰু নাচৰ ভংগীমা জড়িত। ইয়াৰ নাচৰ শৈলী, পদ সঞ্চালন আৰু হস্ত সঞ্চালন সাধাৰণ বিহু নাচতকৈ ভিন্ন আৰু সুনিৰ্দিষ্ট। এই ছেওৰ গাম্ভীৰ্য আৰু পৰম্পৰাগত শৈলীৰ বাবে ই হুঁচৰিৰ এক অমূল্য অংগ।

৬। গাভৰু বিহুৰ বিহুবাদ্য কেইবিধৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ: গাভৰু বিহু বা জেং বিহুত ব্যৱহৃত বিহুবাদ্যসমূহ হ’ল:

• টকা: ই বিহুৰ তাল বা ছন্দ ধৰি ৰখাত সহায় কৰে। হাত টকা আৰু মাটি টকা— এই দুয়োবিধ টকা গাভৰু বিহুত ব্যৱহাৰ হয়।
• গগনা: গাভৰুসকলে বজোৱা ই এক প্ৰধান বাদ্য। ইয়াৰ মধুৰ সুৰে বিহুৰ পৰিৱেশ মনमोहা কৰি তোলে।
• সুতুলি: মাটিৰে তৈয়াৰী এই বাদ্যত ফুৱাই বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা হয়।
  এই তিনিবিধৰ বাহিৰে গাভৰু বিহুত আন কোনো বিহুবাদ্য (যেনে ঢোল, পেঁপা) পৰম্পৰাগতভাৱে ব্যৱহাৰ হোৱা নাছিল।

৭। চমুটোকা লিখা:
(ক) হুঁচৰিৰ লহৰী: ‘লহৰী’ হুঁচৰিৰ এক বিশেষ মনোগ্ৰাহী অংশ। ইয়াত নিৰ্দিষ্ট গীত, নাচ আৰু ঢোলৰ চাপৰৰ সংমিশ্ৰণ ঘটে। লহৰীৰ বিহুনাম আৰু ঢোলৰ চাপৰ (বুলনি) সুনিৰ্দিষ্ট হয় আৰু নাচনীয়ে সেই অনুসৰি নাচে। ই হুঁচৰিক অধিক আকৰ্ষণীয় কৰি তোলে।
(খ) পেঁপাৰ হুৰালি: পেঁপাত ছেও বজাই থাকোঁতে তাৰ মাজতে বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা শৈলীকে ‘পেঁপাৰ হুৰালি’ বা ‘হুৰালি ছেও’ বোলা হয়। ই পেঁপাবাদনৰ এক উচ্চ পৰ্যায়ৰ কলাত্মক শৈলী আৰু ইয়াৰ সুৰ অতি শ্ৰুতিমধুৰ।
(গ) কাঁহী ঘূৰোৱা ছেও: হুঁচৰিত যেতিয়া নাচনীয়ে হাতৰ তলুৱা বা অন্য অংগত কাঁহৰ কাঁহী লৈ বিভিন্ন ভংগীমাত নাচে, তেতিয়া ঢোলত বজোৱা বিশেষ ছেওকে ‘কাঁহী ঘূৰোৱা ছেও’ বোলা হয়। ঢোলৰ চাপৰৰ লগত কাঁহীখন ঘূৰাই কৰা নাচৰ কৌশল এক বিশেষ আকৰ্ষণ।
(ঘ) ডেকা-গাভৰুৰ মুকলি বিহুৰ ঢোলৰ ছেও-চাপৰ: আধুনিক মঞ্চ বিহু বা ডেকা-গাভৰুৰ মুকলি বিহুত বিহুৱতী নচুৱাবলৈ ঢোলত যি ছেও-চাপৰ বজোৱা হয়, সেয়া মূলতঃ হুঁচৰিৰ পৰা লোৱা। হুঁচৰিৰ ‘খৰা ছেও’ আৰু ‘দীঘলীয়া ছেও’কে কিছু দ্ৰুত লয়ত আৰু কম সময়ৰ বাবে বজোৱা হয়। মঞ্চৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে কিছু নতুন চাপৰো সৃষ্টি হৈছে।

৮। নিম্নলিখিত ছেওৰ একোটি উদাহৰণ দাঙি ধৰা।
উত্তৰ:
(ক) বুঢ়া বা কছাৰী ছেওৰ এখন সঁচাৰ:

• বোল: । ঘেন ঘেন। ঘেন ঘেনি। তিঘেন খিতা। তিঘেন দাওঁ। (একাধিক আৱৰ্তন)
  (খ) খৰা ছেও:
• বোল: । ঘেন ঘেন। ঘেন ঘেন। ঘেন ঘেন। ঘেন চাক। । গুপ কুটি। গুপ কুটি। গুপ কুটি। গুপ চাক।
  (গ) ঢোলৰ দীঘলীয়া ছেও:
• বোল: । ধিন তাকি। ধিন তাকি। ধিন তাকি। ধিন তাকি। । তাক তাকি। তাক তাকি। তাক তাকি। তাক তাকি।
  (ঘ) ঢোলৰ লহৰী চাপৰ:
• বোল: । ঘেন ঘিঘিন ঘিন ss। ঘেনতাখি ঘেনঘেন ঘেন।
  (ঙ) হুঁচৰি ঘোষাৰ চাপৰ:
• বোল: । ঘেন ঘেন। ঘ্ৰেন চাক। ঘ্ৰেন চাক। ঘ্ৰেন চাক। ঘ্ৰেন ss। ss ss।

(গ) বিগত বৰ্ষৰ AHSEC প্ৰশ্নোত্তৰ (২০১৫-২০২৫)

দীঘল প্ৰশ্ন:

• প্ৰশ্ন (২০২৩): হুঁচৰিত পৰিৱেশন হোৱা ঢোলৰ ছেও-চাপৰৰ বিষয়ে এটি আলোচনা আগবঢ়োৱা।
  উত্তৰ: (ওপৰৰ সংক্ষিপ্ত আলোচনা আৰু ৩ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰৰ সহায়ত লিখিব পাৰি। ইয়াত হুঁচৰি ঘোষাৰ চাপৰ, খৰা ছেও, বুঢ়া ছেও, দীঘলীয়া ছেও আদিৰ বিষয়ে বিশদভাৱে লিখিব লাগিব। বিশেষকৈ বুঢ়া ছেওৰ গঠন আৰু বৈশিষ্ট্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে।)

চমু প্ৰশ্ন:

• প্ৰশ্ন (২০২৪): ‘বুঢ়া ছেও’ বা ‘কছাৰী ছেও’ বুলিলে কি বুজা?
  উত্তৰ: (ওপৰৰ ৫ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰটোৱেই হ’ব।)
• প্ৰশ্ন (২০২২): পেঁপাৰ ‘হুৰালি ছেও’ কি?
  উত্তৰ: পেঁপাত ছেও বজাই থাকোঁতে তাৰ মাজতে বিহুনামৰ সুৰ বজোৱা শৈলীকে ‘পেঁপাৰ হুৰালি’ বা ‘হুৰালি ছেও’ বোলা হয়।
• প্ৰশ্ন (২০২০): বিহুবাদ্য বুলিলে কি বুজা?
  উত্তৰ: (ওপৰৰ ১ নং প্ৰশ্নৰ উত্তৰটোৱেই হ’ব।)
• প্ৰশ্ন (২০১৮): ঢোলৰ যিকোনো দুবিধ ছেওৰ নাম লিখা।
  উত্তৰ: ঢোলৰ দুবিধ ছেও হ’ল— (ক) খৰা ছেও আৰু (খ) দীঘলীয়া ছেও।
• প্ৰশ্ন (২০১৬): গাভৰু বিহুৰ দুবিধ বিহুবাদ্যৰ নাম লিখা।
  উত্তৰ: গাভৰু বিহুৰ দুবিধ বিহুবাদ্য হ’ল— (ক) গগনা আৰু (খ) টকা।

(ঘ) অতিৰিক্ত সম্ভাৱ্য গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ (10 Most Important Questions)

প্ৰশ্ন ১: বিহুৰ পঞ্চবাদ্য কি কি?
উত্তৰ: বিহুৰ পঞ্চবাদ্য হ’ল— ঢোল, পেঁপা, গগনা, টকা আৰু সুতুলি।

প্ৰশ্ন ২: ‘বুঢ়া ছেও’ৰ অন্য নাম কি? ইয়াত কেইটা পালচ থাকে?
উত্তৰ: ‘বুঢ়া ছেও’ৰ অন্য নাম ‘কছাৰী ছেও’। ইয়াত পৰম্পৰাগতভাৱে ১২টা পালচ থাকে।

প্ৰশ্ন ৩: ঢোলৰ ছেও আৰু চাপৰৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰ: ছেও হ’ল বিভিন্ন বোলৰ এক বিস্তৃত আৰু সুসংগঠিত সমষ্টি, যি এক নিৰ্দিষ্ট সময় ধৰি বজোৱা হয় (যেনে- খৰা ছেও)। আনহাতে, চাপৰ হ’ল ছেওৰ তুলনাত চুটি আৰু প্ৰায়ে কোনো এক বিশেষ ক্ৰিয়া, যেনে ঘোষা বা নাচৰ ভংগীমাৰ লগত সংগতি ৰাখি বজোৱা হয়।

প্ৰশ্ন ৪: হুঁচৰিৰ কোনটো ছেওক আটাইতকৈ বিস্তৃত বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰ: বুঢ়া ছেও বা কছাৰী ছেওক হুঁচৰিৰ আটাইতকৈ বিস্তৃত ছেও বুলি কোৱা হয়।

প্ৰশ্ন ৫: ‘লহৰ’ বুলিলে কোনটো বাদ্যৰ ছেওক বুজোৱা হয়?
উত্তৰ: ‘লহৰ’ বুলিলে সাধাৰণতে পেঁপা আৰু গগনাৰ ছেও বা সুৰৰ ধাৰাক বুজোৱা হয়।

প্ৰশ্ন ৬: হুঁচৰিৰ বাহিৰে আন ক’ত ঢোলৰ ছেও-চাপৰ ব্যৱহাৰ হয়?
উত্তৰ: হুঁচৰিৰ বাহিৰেও আধুনিক ডেকা-গাভৰুৰ মুকলি বিহু আৰু মঞ্চ বিহুত বিহুৱতী নচুৱাবলৈ ঢোলৰ ছেও-চাপৰ ব্যৱহাৰ হয়।

প্ৰশ্ন ৭: পেঁপাত বিহুনাম বজোৱা শৈলীটোক কি বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰ: পেঁপাত বিহুনাম বজোৱা শৈলীটোক ‘হুৰালি’ বুলি কোৱা হয়।

প্ৰশ্ন ৮: গাভৰু বিহুত পৰম্পৰাগতভাৱে কোনটো মুখ্য বাদ্য ব্যৱহাৰ নহয়?
উত্তৰ: গাভৰু বিহুত পৰম্পৰাগতভাৱে ঢোল ব্যৱহাৰ নহয়।

প্ৰশ্ন ৯: ঢোলৰ বোল ‘দাখিৰ’ৰ সলনি ‘তাখিৰ’ বা ‘ৰিঘেন’ৰ সলনি ‘দিঘেন’ ব্যৱহাৰ কৰিলে ছেওটোৰ প্ৰকৃতিত কিবা প্ৰভাৱ পৰে নে?
উত্তৰ: পাঠ অনুসৰি, সমধ্বনিৰ বোলৰ এনে আঞ্চলিক ভিন্নতাই ছেওটোৰ মূল প্ৰকৃতি বা গাঁথনিত বিশেষ প্ৰভাৱ নেপেলায়।

প্ৰশ্ন ১০: ‘ss’ চিনেৰে পাঠটিত কি বুজোৱা হৈছে?
উত্তৰ: পাঠটিৰ শেষত দিয়া টোকা অনুসৰি, ‘ss’ চিনেৰে ঢোলৰ বোলত ‘খালি মাত্ৰা’ অৰ্থাৎ য’ত কোনো আঘাত কৰা নহয়, তেনে বিৰতি বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।