নিশ্চয়, মই আপোনাক অসমীয়া ব্যাকৰণৰ এই বিষয়সমূহ বিতংভাৱে, উদাহৰণ আৰু AHSEC (Assam Higher Secondary Education Council) পৰীক্ষাৰ পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্নৰ সৈতে বুজাই দিম।
আপুনি দিয়া ছবিখনৰ মতে বিষয়সমূহ হ’ল:
- বিভক্তি (Bibhokti): ক্ৰিয়া বিভক্তি আৰু নাম বিভক্তি
- প্ৰত্যয় (Protyoy): কৃৎ প্ৰত্যয় আৰু তদ্ধিত প্ৰত্যয়
- জতুৱা ঠাঁচ (Jotua Thas)
আহক, আমি এইবোৰ এটা এটাকৈ আলোচনা কৰোঁ।
১. বিভক্তি (Bibhokti – Case Endings/Inflections)
বাক্যত ব্যৱহাৰ হওঁতে শব্দৰ পাছত যি বৰ্ণ বা বৰ্ণসমষ্টি যোগ হৈ পদ গঠন কৰে আৰু কাৰকৰ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰে, তাকে বিভক্তি বোলে। বিভক্তি দুই প্ৰকাৰৰ:
(ক) নাম বিভক্তি (Naam Bibhokti – Noun Inflection)
(খ) ক্ৰিয়া বিভক্তি (Kriya Bibhokti – Verb Inflection)
(ক) নাম বিভক্তি (Naam Bibhokti)
নাম শব্দ বা প্ৰাতিপদিকৰ পিছত যি বিভক্তি যোগ হয়, তাক নাম বিভক্তি বোলে। অসমীয়াত নাম বিভক্তি ৭ প্ৰকাৰৰ।
| বিভক্তি | চিহ্ন | কাৰক | উদাহৰণ |
|---|---|---|---|
| প্ৰথমা | -এ (-ই) | কৰ্তা কাৰক | ৰামে ভাত খায়। গৰুৱে ঘাঁহ খায়। |
| দ্বিতীয়া | -ক | কৰ্ম কাৰক | মই তোমাক কিতাপখন দিলোঁ। |
| তৃতীয়া | -ৰে, -দি, -দ্বাৰা | কৰণ কাৰক | তেওঁ কলমেৰে লিখিছে। |
| চতুৰ্থী | -লৈ | সম্প্ৰদান কাৰক | ঈশ্বৰলৈ প্ৰাৰ্থনা কৰা। |
| পঞ্চমী | -ৰ পৰা | অপাদান কাৰক | গছৰ পৰা ফল সৰিল। |
| ষষ্ঠী | -ৰ | সম্বন্ধ পদ | এইখন মোৰ কিতাপ। |
| সপ্তমী | -ত, -ত | অধিকৰণ কাৰক | পানীত মাছ থাকে। তেওঁ গুৱাহাটীত থাকে। |
বিশেষ মন কৰিবলগীয়া:
- প্ৰথমা বিভক্তিত কেতিয়াবা কোনো চিহ্ন যোগ নহয়। ইয়াক শূন্য বিভক্তি বোলে। যেনে: ৰাম ভাল ল’ৰা।
- চতুৰ্থী বিভক্তিৰ চিহ্ন “-লৈ” কেতিয়াবা নিমিত্ত অৰ্থত ব্যৱহাৰ হয়। যেনে: ভাতলৈ চাউল নাই।
AHSEC পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন (AHSEC 2022): কাৰক কাক বোলে? অসমীয়াত বিভক্তি কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি? প্ৰত্যেকৰে একোটাকৈ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: বাক্যৰ ক্ৰিয়া পদৰ লগত আন পদৰ যি সম্বন্ধ, তাকে কাৰক বোলে। অসমীয়াত বিভক্তি ৭ প্ৰকাৰৰ। যেনে:
- প্ৰথমা (-এ): ৰামে খায়।
- দ্বিতীয়া (-ক): হৰিক মাতা।
- তৃতীয়া (-ৰে): হাতেৰে লিখা।
- চতুৰ্থী (-লৈ): গাঁৱলৈ যোৱা।
- পঞ্চমী (-ৰ পৰা): গছৰ পৰা পৰিল।
- ষষ্ঠী (-ৰ): ৰামৰ কিতাপ।
- সপ্তমী (-ত): পানীত মাছ থাকে।
(খ) ক্ৰিয়া বিভক্তি (Kriya Bibhokti)
ক্ৰিয়া ধাতুৰ পাছত যোগ হৈ কাল, পুৰুষ আৰু ভাব অনুসৰি ক্ৰিয়া পদ গঠন কৰা বিভক্তিক ক্ৰিয়া বিভক্তি বোলে।
উদাহৰণ:
ধাতু: খা
- বৰ্তমান কাল:
- মই খাওঁ (উত্তম পুৰুষ)
- তুমি খোৱা (মধ্যম পুৰুষ)
- সি/তাই খায় (নাম পুৰুষ)
- অতীত কাল:
- মই খালোঁ (উত্তম পুৰুষ)
- তুমি খালা (মধ্যম পুৰুষ)
- সি/তাই খালে (নাম পুৰুষ)
- ভৱিষ্যত কাল:
- মই খাম (উত্তম পুৰুষ)
- তুমি খাবা (মধ্যম পুৰুষ)
- সি/তাই খাব (নাম পুৰুষ)
ইয়াত -ওঁ, -অৱা, -অয়, -লোঁ, -লা, -লে, -ম, -বা, -ব আদি হ’ল ক্ৰিয়া বিভক্তি।
AHSEC পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন (AHSEC 2019): তলৰ বাক্যটোৰ পৰা ক্ৰিয়া বিভক্তি বাছি উলিওৱা: “মই কাইলৈ স্কুললৈ যাম।”
উত্তৰ: বাক্যটোত ক্ৰিয়া পদটো হ’ল “যাম”। ইয়াত মূল ধাতু ‘যা’ৰ লগত ‘-ম’ বিভক্তি যোগ হৈছে। গতিকে ক্ৰিয়া বিভক্তিটো হ’ল ‘-ম’।
২. প্ৰত্যয় (Protyoy – Suffix)
যি বৰ্ণ বা বৰ্ণসমষ্টি ধাতু বা শব্দৰ পিছত যোগ হৈ নতুন শব্দ গঠন কৰে, তাক প্ৰত্যয় বোলে। প্ৰত্যয় দুই প্ৰকাৰৰ:
(ক) কৃৎ প্ৰত্যয় (Krit Protyoy)
(খ) তদ্ধিত প্ৰত্যয় (Taddhit Protyoy)
(ক) কৃৎ প্ৰত্যয় (Krit Protyoy)
ধাতুৰ পিছত যি প্ৰত্যয় যোগ হৈ নতুন শব্দ (বিশেষ্য বা বিশেষণ) গঠন কৰে, তাক কৃৎ প্ৰত্যয় বোলে।
উদাহৰণ:
| ধাতু | কৃৎ প্ৰত্যয় | নতুন শব্দ |
|---|---|---|
| লিখ্ | + অক | লেখক (বিশেষ্য) |
| খা | + অন | খাওন (বিশেষ্য) |
| পঢ়্ | + উৱা | পঢ়ুৱৈ (বিশেষ্য) |
| নী | + অনীয় | নয়নীয় (বিশেষণ) |
| চল্ | + অন্ত | চলন্ত (বিশেষণ) |
AHSEC পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন (AHSEC 2020): কৃৎ প্ৰত্যয় কাক বোলে? উদাহৰণ দি বুজাই লিখা।
উত্তৰ: ধাতুৰ পিছত যি প্ৰত্যয় যোগ হৈ নতুন শব্দ গঠন কৰে, তাক কৃৎ প্ৰত্যয় বোলে। যেনে: ‘লিখ্’ ধাতুৰ লগত ‘অক’ প্ৰত্যয় যোগ হৈ ‘লেখক’ শব্দটো গঠন হৈছে।
প্ৰশ্ন (AHSEC 2018): প্ৰত্যয় ভাঙা: লেখক, ডুবন্ত
উত্তৰ:
- লেখক = লিখ্ + অক
- ডুবন্ত = ডুব্ + অন্ত
(খ) তদ্ধিত প্ৰত্যয় (Taddhit Protyoy)
নাম শব্দৰ পিছত যি প্ৰত্যয় যোগ হৈ নতুন শব্দ গঠন কৰে, তাক তদ্ধিত প্ৰত্যয় বোলে।
উদাহৰণ:
| মূল শব্দ | তদ্ধিত প্ৰত্যয় | নতুন শব্দ |
|---|---|---|
| মানুহ | + আলী | মানুহালী (বিশেষ্য) |
| মাছ | + উৱা | মাছুৱৈ (বিশেষ্য) |
| সমাজ | + ইক | সামাজিক (বিশেষণ) |
| অসম | + ঈয়া | অসমীয়া (বিশেষণ) |
| জ্ঞান | + ঈ | জ্ঞানী (বিশেষণ) |
AHSEC পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন (AHSEC 2022): তদ্ধিত প্ৰত্যয়ৰ সংজ্ঞা দি দুটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: নাম শব্দৰ পিছত যি প্ৰত্যয় যোগ হৈ নতুন শব্দ গঠন কৰে, তাক তদ্ধিত প্ৰত্যয় বোলে। যেনে: ‘সমাজ’ শব্দৰ লগত ‘ইক’ প্ৰত্যয় যোগ হৈ ‘সামাজিক’ শব্দটো গঠন হৈছে। আন এটা উদাহৰণ হ’ল: মুখ + ৰ = মুখৰ।
প্ৰশ্ন (AHSEC 2019): প্ৰত্যয় ভাঙা: মুখৰ, মানৱ
উত্তৰ:
- মুখৰ = মুখ + ৰ
- মানৱ = মনু + অ
৩. জতুৱা ঠাঁচ (Jotua Thas – Idioms)
যিবিলাক শব্দ বা খণ্ডবাক্যই নিজৰ প্ৰকৃত অৰ্থ এৰি এক বিশেষ লাক্ষণিক অৰ্থ প্ৰকাশ কৰে, সেইবোৰক জতুৱা ঠাঁচ বা খণ্ডবাক্য বোলে।
কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ জতুৱা ঠাঁচ আৰু তাৰ অৰ্থ:
| জতুৱা ঠাঁচ | অৰ্থ | বাক্যত প্ৰয়োগ |
|---|---|---|
| অকলশৰীয়া | одиতীয়, সহায়হীন | ল’ৰাজন অকলশৰীয়া হোৱাত বহু কষ্ট কৰিবলগীয়া হৈছে। |
| কপাল ফুলা | সৌভাগ্য হোৱা | লটাৰীটো জিকি ৰমেনৰ কপাল ফুলিল। |
| গাত ধূলি পৰা | বিপদত পৰা | মিছা কথা কৈ সি নিজেই নিজৰ গাত ধূলি পেলালে। |
| চকুত ধূলি দিয়া | ফাঁকি দিয়া | চোৰটোৱে পুলিচৰ চকুত ধূলি দি পলাই গ’ল। |
| টান আপদীয়া | বিপদজনক | মানুহজন বৰ টান আপদীয়া, তেওঁৰ লগত কথা পাতোতে সাৱধান হ’বা। |
| পানীৰ তলৰ কাঁইট | শত্ৰু, যাক সহজে চিনিব নোৱাৰি | সি দেখাতহে ভাল, আচলতে সি এটা পানীৰ তলৰ কাঁইট। |
| হাত লৰা | চোৰ স্বভাৱৰ | তাৰ হাত লৰা স্বভাৱটোৰ বাবে কোনেও তাক বিশ্বাস নকৰে। |
AHSEC পূৰ্ববৰ্তী প্ৰশ্ন:
প্ৰশ্ন (AHSEC 2023): অৰ্থ লিখি বাক্য সাজা: কপাল ফুলা, হাত লৰা
উত্তৰ:
- কপাল ফুলা (সৌভাগ্য হোৱা): চাকৰিটো পাই হঠাতে যেন তাৰ কপাল ফুলিল।
- হাত লৰা (চোৰ স্বভাৱৰ): মানুহটোৰ হাত লৰা বুলি সকলোৱে জানে।
প্ৰশ্ন (AHSEC 2020): তলত দিয়া জতুৱা ঠাঁচ দুটাৰ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰি একোটাকৈ বাক্য সাজা: চকুত ধূলি দিয়া, পানীৰ তলৰ কাঁইট
উত্তৰ:
- চকুত ধূলি দিয়া (ফাঁকি দিয়া): চোৰটোৱে পহৰাদাৰৰ চকুত ধূলি দি সাৰি গ’ল।
- পানীৰ তলৰ কাঁইট (গুপ্ত শত্ৰু): তুমি যাক বন্ধু বুলি ভাবিছা, সি আচলতে এটা পানীৰ তলৰ কাঁইট।