ব্রহ্মা-নাৰদ সম্বাদ – । দ্বিতীয় স্কন্ধ। শ্লোক ৬২-১০৩
শ্লোক ৬২:
শুক নিগদতি ৰাজা শুনা মহাশয়।
তুমি যিবা পুছিলা আহ্মাত অৰ্থচয়।।
তাতো পূৰ্ব্বকথা এক কহিবো তোহ্মাত।
ব্রহ্মা নাৰদৰ যিটো সম্বাদ সাক্ষাত।।৬২।।অৰ্থঃ
শুকমুনিয়ে ক’লে, হে মহাৰাজ, তুমি মোক যি প্ৰশ্ন কৰিলা, তাৰ উত্তৰ দিবলৈ আগতে এটা পূৰ্ব্বকথা কওঁ, ব্ৰহ্মা আৰু নাৰদৰ সাক্ষাত সম্বাদৰ কথা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শুকমুনিয়ে ৰজা পৰীক্ষিতক ব্ৰহ্মা আৰু নাৰদৰ সংবাদৰ কথা ক’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। ইয়াত গুৰু-শিষ্যৰ সম্পৰ্কৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৩:
একদিনা প্রজাপতি চিত্ত থিৰ কৰি।
শুদ্ধ থানে বসি যম নিয়মক ধৰি।।
প্রজাৰ কুশল চিন্তি কৰি যজ্ঞচয়।
কৃষ্ণৰ চৰণ চিন্তি আছা কৃপাময়।।৬৩।।অৰ্থঃ
এদিনা প্ৰজাপতি ব্ৰহ্মাই চিত্ত স্থিৰ কৰি শুদ্ধ স্থানত বসি যম-নিয়ম ধৰি প্ৰজাৰ কুশল চিন্তি যজ্ঞ কৰি কৃষ্ণৰ চৰণ চিন্তি কৃপাময় হৈ আছিল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মাৰ ধ্যান আৰু কৃষ্ণৰ প্ৰতি ভক্তিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ব্ৰহ্মাই প্ৰজাৰ মংগল চিন্তি কৃষ্ণৰ চৰণত মনোনিবেশ কৰিছে। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৪:
পাচে কृष্ণদেৱৰ সেৱক মনোৰম।
ব্ৰহ্মাৰ তনয় ঋষি নাৰদ উত্তম।।
জানিবাক মহামুনি কৃষ্ণৰ মায়াক।
সেৱা কৰি সন্তোষ কৰিলা বিধাতাক।।৬৪।।অৰ্থঃ
পিছত কৃষ্ণদেৱৰ সেৱক মনোৰম ব্ৰহ্মাৰ পুত্ৰ ঋষি নাৰদে কৃষ্ণৰ মায়া জানিবলৈ বিধাতাক সেৱা কৰি সন্তোষ কৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ কৃষ্ণৰ মায়া জানিবলৈ ইচ্ছা আৰু ব্ৰহ্মাক সেৱা কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। নাৰদে কৃষ্ণৰ মায়া বুজিবলৈ বিধাতাক সেৱা কৰিছে। ইয়াত জ্ঞান আৰু ভক্তিৰ সমন্বয় ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৫:
তুষ্ট ভৈলা পিতামহ দেখি মুনিৰাজ।
সেহিবেলা তান্ত পুছিলন্ত এহি কাজ।।
জগতকে কৃপা কৰি পৰম মহন্ত।
কৰযোৰে বিধাতাৰ আগে বিনাৱন্ত।।৬৫।।অৰ্থঃ
মুনিৰাজ নাৰদক দেখি পিতামহ ব্ৰহ্মা তুষ্ট হ’ল। তেতিয়া তেওঁক এই কাম সুধিলে। জগতক কৃপা কৰি পৰম মহন্ত নাৰদে কৰযোৰে ব্ৰহ্মাৰ আগত বিনৱ কৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ ব্ৰহ্মাৰ প্ৰতি কৃতজ্ঞতা আৰু জগতৰ হিতৰ বাবে প্ৰশ্ন কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত গুৰু-শিষ্যৰ সম্পৰ্কৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৬:
নাৰদ বদতি নমো দেৱ সৃষ্টিকৰ।
বুজায়োক মোক জ্ঞান সাধন সুন্দৰ।।
জগত প্রকাশে কোনে কাহাত আশ্রয়।
কোনে স্ৰজে কোনে পালে কাহাত থাকয়।।৬৬।।অৰ্থঃ
নাৰদে ক’লে, হে সৃষ্টিকৰ দেৱ, মোক সুন্দৰ জ্ঞান সাধন বুজাই দিয়ক। জগতক কোনে প্ৰকাশ কৰে, কাৰ আশ্ৰয়ত থাকে, কোনে সৃষ্টি কৰে, কোনে পালন কৰে, ক’ত থাকে?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ জ্ঞানৰ প্ৰতি ইচ্ছা আৰু জগতৰ সৃষ্টি, স্থিতি আৰু সংহাৰৰ তত্ত্ব জানিবলৈ প্ৰশ্নৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত জ্ঞানৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৭:
কাহাৰ অধীন স্বৰূপত কিবা হয়।
ইসৱ সংশয় মোৰ ছেদিবে লাগায়।।
আছোক ইসৱ কথা আপুনাকো কহ।
কোন জ্ঞানদাতা গুৰু তযু পিতামহ।।৬৭।।অৰ্থঃ
কাৰ অধীন, স্বৰূপত কি হয়, এই সংশয় মোৰ ছেদ কৰিব লাগে। এই কথা আপুনিও কওক, কোন জ্ঞানদাতা গুৰু, আপোনাৰ পিতামহ?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ সংশয় আৰু জ্ঞানদাতা গুৰুৰ বিষয়ে জানিবলৈ ইচ্ছাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত গুৰুৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৮:
তযু সেৱ্য দেৱ কোন অধীন কাহাৰ।
স্বৰূপত কিবা তুমি কহা কৰি সাৰ।।
মোৰ মনে তোহ্মাকে ঈশ্বৰ বুলি কয়।
তযু তপ দেখি তাতো সংশয় লাগয়।।৬৮।।অৰ্থঃ
আপোনাৰ সেৱ্য দেৱ কোন, কাৰ অধীন, স্বৰূপত কি হয়, সাৰ কথা কওক। মোৰ মনে আপোনাক ঈশ্বৰ বুলি কয়, কিন্তু আপোনাৰ তপস্যা দেখি সংশয় হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ ব্ৰহ্মাৰ প্ৰতি সংশয় আৰু তেওঁৰ ঈশ্বৰত্বৰ বিষয়ে জানিবলৈ ইচ্ছাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত জ্ঞান আৰু ভক্তিৰ সমন্বয় ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৬৯:
এতেকে তোহ্মাতো কৰি আছে শ্রেষ্ঠ দেৱ।
তাতেসে ভকতি ভাৱে কৰা নিতে সেৱ।।
মোৰ মহা সংশয় ছেদিয়ো কৃপাময়।
যিমতে বুজিবো তেনে বুজাইবে লাগায়।।৬৯।।অৰ্থঃ
এতেকে আপোনাক শ্ৰেষ্ঠ দেৱ বুলি ভক্তি ভাৱে নিত্যে সেৱা কৰো। মোৰ মহা সংশয় ছেদ কৰক, যেনেকৈ বুজিব পাৰো তেনেকৈ বুজাই দিয়ক।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ ব্ৰহ্মাৰ প্ৰতি ভক্তি আৰু সংশয় ছেদ কৰিবলৈ অনুৰোধৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত গুৰুৰ কৃপাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭০:
নাৰদৰ বাণী শুনি বিধি নিগদতি।
ধন্য ধন্য কৃপালু নাৰদ মহামতি।।
মোক পুনু আসি তুমি কৃপাসে কৰিলা।
যাতো গোৱিন্দৰ গুণ কহিবে বুলিলা।।৭০।।অৰ্থঃ
নাৰদৰ বাণী শুনি ব্ৰহ্মাই ক’লে, ধন্য ধন্য হে কৃপালু নাৰদ মহামতি। মোক পুনৰ কৃপা কৰি আহিলা, গোৱিন্দৰ গুণ ক’বলৈ ধৰিলা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মাই নাৰদ মুনিক ধন্যবাদ দি কৃষ্ণৰ গুণ কহিবলৈ অনুৰোধ কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭১:
মহাধৰ্ম্ম কृष্ণকথা শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন।
এতেকে বর্ণাঞো শুনা হুয়া একমন।।
ঈশ্বৰ বুলিয়া যিবা মানাহা আহ্মাক।
ইয়ো সাঙ্গে মিছা নুহিকয় তযু বাক।।৭১।।অৰ্থঃ
মহাধৰ্ম্ম কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন, এতেকে একাগ্ৰ মনে শুনা। ঈশ্বৰ বুলি মোক মানা, ইয়াত মিছা নাই, তোমাৰ বাক্য সত্য।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব আৰু ব্ৰহ্মাৰ ঈশ্বৰত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত কৃষ্ণকথাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭২:
যাতো ঈশ্বৰৰ কৰ্ম্ম আহ্মাত আছয়।
কৃষ্ণ সেৱাতেসে মোৰ ইটো মহোদয়।।
কৃষ্ণ পাদপদ্ম মঞি কৰিছো আশ্রয়।
তাতেসে আহ্মাক লোকে ঈশ্বৰ বোলয়।।৭২।।অৰ্থঃ
ঈশ্বৰৰ কৰ্ম্ম মোৰ মাজত আছে, কৃষ্ণ সেৱাৰ দ্বাৰাহে মোৰ এই মহোদয়। কৃষ্ণৰ চৰণকমলত মই আশ্ৰয় লৈছো, সেয়েহে লোকে মোক ঈশ্বৰ বোলে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মাৰ ঈশ্বৰত্বৰ কাৰণ কৃষ্ণ সেৱা বুলি কোৱা হৈছে। কৃষ্ণৰ চৰণত আশ্ৰয় লোৱাৰ দ্বাৰাহে ব্ৰহ্মাই ঈশ্বৰত্ব লাভ কৰিছে। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৩:
মোৰ ইষ্টদেৱ দেৱ দৈৱকী তনয়।
কৃষ্ণ বিনে সেৱ আন দেৱ নাহিকয়।।
যাৰ প্রকাশিত ইটো সমস্তে জগত।
নিমিত্ত মাত্রকে মঞি কাৰোহো বেকত।।৭৩।।অৰ্থঃ
মোৰ ইষ্টদেৱ দৈৱকী তনয় কৃষ্ণ, কৃষ্ণৰ বিনে আন দেৱতা নাই। যিজনৰ দ্বাৰা এই সমস্ত জগত প্ৰকাশিত হয়, মই কেৱল নিমিত্ত মাত্ৰ।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ প্ৰতি ব্ৰহ্মাৰ ভক্তি আৰু তেওঁৰ ঈশ্বৰত্বৰ কাৰণ কৃষ্ণ বুলি কোৱা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে ইষ্টদেৱ। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৪:
নমো নমো হেন ভগৱন্ত বাসুদেৱ।
কায় বাক্য মনে তান পাৱে কৰো সেৱ।।
যাহাৰ আগত মায়া ৰৈবে নপাৰিয়া।
লাজে ভয়ে দূৰ হুয়া থাকে আন্তৰিয়া।।৭৪।।অৰ্থঃ
নমো নমো হেন ভগৱন্ত বাসুদেৱ, কায়, বাক্য, মনে তেওঁৰ চৰণত সেৱা কৰো। যিজনৰ আগত মায়া ৰ’ব নোৱাৰি, লাজে ভয়ে দূৰৈত থাকে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত বাসুদেৱ কৃষ্ণৰ প্ৰতি ব্ৰহ্মাৰ ভক্তি আৰু মায়াৰ অসাৰতা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ আগত মায়া অপাৰগ। ইয়াত কৃষ্ণৰ মহিমা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৫:
তুমিসৱে সেহি মহামায়ায়ে ভুলিলা।
তাতেসে জগত গুৰু আহ্মাক বুলিলা।।
যি কথা পুছিলা তাৰ লৈয়ো পৰিচ্ছেদ।
সৱে কৃষ্ণময় ইটো কৈলো সত্য ভেদ।।৭৫।।অৰ্থঃ
তুমিসকলে সেই মহামায়াৰ দ্বাৰা ভুলিলা, সেয়েহে জগত গুৰু মোক বুলিলা। যি কথা সুধিলা, তাৰ পৰিচ্ছেদ লোৱা, সকলো কৃষ্ণময়, ইয়াক সত্য ভেদ কৈছো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত মহামায়াৰ দ্বাৰা ভ্ৰম আৰু সকলো কৃষ্ণময় বুলি কোৱা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে গুৰু। ইয়াত কৃষ্ণৰ সাৰ্বভৌমত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৬:
চাৰি বেদ চৌদ্ধ শাস্ত্রে কৃষ্ণকে কহয়।
কৃষ্ণৰেসে অংশ সৱে জগত নিশ্চয়।।
কৃষ্ণক পাইবাক লাগি কৰে যত যাগ।
তপ জপ কৰিয়া কৃষ্ণক পাৱে লাগ।। ৭৬৷৷অৰ্থঃ
চাৰি বেদ আৰু চৌদ্ধ শাস্ত্ৰত কৃষ্ণক কোৱা হৈছে। কৃষ্ণৰেই অংশ এই জগত নিশ্চয়। কৃষ্ণক পাবলৈ যাগ, তপ, জপ কৰে, কৃষ্ণক পায়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত বেদ আৰু শাস্ত্ৰত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব আৰু তেওঁক পাবলৈ কৰা যাগ-যজ্ঞৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে লক্ষ্য। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৭:
জ্ঞানপথে কৃষ্ণকেসে সেৱে জ্ঞানীগণ।
কৈলো সেহি সেৱ্য মোৰ নন্দৰ নন্দন।।
লীলা কৰি তেহো পূৰ্ব্বে প্রকৃতি স্ৰজিলা।
মায়াগুণ দ্বাৰে ইটো ব্রহ্মাণ্ড কৰাইলা।।৭৭৷৷অৰ্থঃ
জ্ঞানপথে জ্ঞানীসকলে কৃষ্ণক সেৱা কৰে, মোৰ সেৱ্য নন্দৰ নন্দন কৃষ্ণ। তেওঁ লীলা কৰি পূৰ্ব্বে প্ৰকৃতি সৃষ্টি কৰিলে, মায়াৰ গুণেৰে এই ব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টি কৰালে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ লীলা আৰু মায়াৰ দ্বাৰা ব্ৰহ্মাণ্ড সৃষ্টিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণই মায়াৰ দ্বাৰা জগত সৃষ্টি কৰে। ইয়াত কৃষ্ণৰ সৃষ্টি শক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৮:
তাহাৰ ভিতৰে ভৈলা বিৰাট শৰীৰ।
ঊৰ্দ্ধে সাতলোক তাতে বুজা মহাধীৰ।।
অধত অতল আৰু বিতল সুতল।
তলাতল আদি সাতো পৰম বহল।।৭৮।।অৰ্থঃ
তাৰ ভিতৰত বিৰাট শৰীৰ হ’ল, ওপৰত সাতলোক, তাত বুজা মহাধীৰ। অধঃত অতল, বিতল, সুতল, তলাতল আদি সাতো পৰম বহল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত বিৰাট শৰীৰ আৰু সাতলোকৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ সৃষ্টিৰ মাজত এই সকলো অস্তিত্ব আছে। ইয়াত কৃষ্ণৰ সৃষ্টিৰ বিস্তৃতি ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭৯:
দেৱ দৈত্য মনুষ্য বিভাগি তাতে ৰৈলা।
চাৰি বৰ্ণ কৃষ্ণৰ দেহত হন্তে ভৈলা।।
শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন ধৰ্ম্ম চাৰিয়ো বৰ্ণৰ।
নিজপিতৃ কৃষ্ণ মাত্র সেৱ্য জগতৰ।।৭৯।।অৰ্থঃ
দেৱ, দৈত্য, মনুষ্য বিভাগ কৰি তাত ৰ’ল, চাৰি বৰ্ণ কৃষ্ণৰ দেহৰ পৰা হ’ল। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন ধৰ্ম্ম চাৰিওটা বৰ্ণৰ, নিজ পিতৃ কৃষ্ণ মাত্ৰ জগতৰ সেৱ্য।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত দেৱ, দৈত্য, মনুষ্য আৰু চাৰি বৰ্ণৰ উৎপত্তি আৰু শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন ধৰ্ম্মৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে পিতৃ। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮০:
হেন কৃষ্ণ সেৱা এৰে যিটো মন্দমতি।
অৱশ্যেকে মৰি সিটো যাইবে অধোগতি।।
মায়াৰ স্ৰজনা ইটো ব্রহ্মাণ্ড যতেক।
সমস্ত বিনাশী মঞি কহিলো প্রত্যেক।।৮০৷৷অৰ্থঃ
হেন কৃষ্ণ সেৱা এৰা মন্দমতি নৰে অৱশ্যে মৰি অধোগতি যাব। মায়াৰ সৃষ্টি এই ব্ৰহ্মাণ্ড সকলো বিনাশী, মই প্ৰত্যেক কৈছো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণ সেৱা ত্যাগ কৰা মানুহৰ অধোগতি আৰু ব্ৰহ্মাণ্ডৰ বিনাশৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণ সেৱাই একমাত্ৰ মুক্তিৰ পথ। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮১:
ব্রহ্মাণ্ডৰ বাজ সিটো কৃষ্ণৰ নগৰ।
কদাচিতো নুহি নাশ জানা মুনিবৰ।।
প্রপঞ্চৰ ভিতৰ নুহিকে সিটো থান।
ভক্তৰ নিমিত্তে কৃষ্ণে কৰিছা নিৰ্ম্মাণ।।৮১।।অৰ্থঃ
ব্ৰহ্মাণ্ডৰ বাহিৰে সিটো কৃষ্ণৰ নগৰ, কদাপি নাশ নহয়, জানিবা মুনিবৰ। প্ৰপঞ্চৰ ভিতৰত সিটো স্থান নাই, ভক্তৰ নিমিত্তে কৃষ্ণে নিৰ্মাণ কৰিছে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ নগৰ বৈকুণ্ঠৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত ভক্তৰ নিমিত্তে কৃষ্ণে বৈকুণ্ঠ নিৰ্মাণ কৰিছে। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮২:
জ্ঞান কৰ্ম্ম যোগ যাগ তপস্যা আচৰে।
কদাচিতো বৈকুণ্ঠক নাযায় সিটো নৰে।।
শ্ৰৱণে কীৰ্ত্তনে সুখে বৈষ্ণৱে পাৱয়।
আৰো কৃষ্ণকথা কহো শুনা মহাশয়।।৮২।।অৰ্থঃ
জ্ঞান, কৰ্ম্ম, যোগ, যাগ, তপস্যা কৰিলেও কদাপি বৈকুণ্ঠলৈ নাযায়। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা বৈষ্ণৱে সুখে পায়, আৰু কৃষ্ণকথা কওঁ, শুনা মহাশয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা বৈকুণ্ঠ লাভৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। জ্ঞান, কৰ্ম্ম আদিৰ দ্বাৰা বৈকুণ্ঠ লাভ কৰিব নোৱাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৩:
এহিমতে কৃষ্ণত উপজে লোক যত।
ঈশ্বৰত কৰি ভিন্ন নুহি বিচাৰত।।
যেন সুৱর্ণত হন্তে জনমে কুণ্ডল।
বিচাৰত নাম মাত্র সুৱর্ণ কেৱল।।৮৩।।অৰ্থঃ
এনেদৰে কৃষ্ণত সকলো লোকৰ উৎপত্তি হয়, ঈশ্বৰত ভিন্ন নহয়। যেনেকৈ সোণৰ পৰা কুণ্ডল জন্মে, বিচাৰত নাম মাত্ৰ সোণ।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ পৰা সকলোৰে উৎপত্তি আৰু ঈশ্বৰত ভিন্নতা নথকাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। যেনেকৈ সোণৰ পৰা কুণ্ডল জন্মে, তেনেকৈ কৃষ্ণৰ পৰা সকলোৰে উৎপত্তি। ইয়াত কৃষ্ণৰ সাৰ্বভৌমত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৪:
এতেকে কৃষ্ণেসে মাত্র নিয়ন্তা ঈশ্বৰ।।
কৃষ্ণতে প্রকাশে চৰাচৰ নিৰন্তৰ৷৷
ভজনীয় দেৱ কृष্ণ বিনে নাহি আন।
বেদ শিৰোৰত্ন মন্ত্রে কহে বিদ্যমান।।৮৪।।অৰ্থঃ
এতেকে কৃষ্ণেই একমাত্ৰ নিয়ন্তা ঈশ্বৰ। কৃষ্ণতে চৰাচৰ প্ৰকাশ হয়। ভজনীয় দেৱ কৃষ্ণৰ বিনে আন নাই, বেদ শিৰোৰত্ন মন্ত্ৰত ইয়াক কোৱা হৈছে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ নিয়ন্তা ঈশ্বৰ হোৱাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে ভজনীয় দেৱতা। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৫:
এহি বুলি ব্রহ্মা তুলি বেদ মন্ত্ৰচয়।
নাৰদত সমস্তে বুজাইলা মহাশয়।।
হেন শুনি মুনি পুনু পুছন্ত সাদৰি।
সৱে যদি কृष্ণময় পূজা কেন কৰি।।৮৫৷৷অৰ্থঃ
এনেকৈ কৈ ব্ৰহ্মাই বেদ মন্ত্ৰ তুলি নাৰদক সকলো বুজাই দিলে। হেন শুনি মুনিয়ে পুনৰ সাদৰেৰে সুধিলে, যদি সকলো কৃষ্ণময়, তেন্তে পূজা কেনেকৈ কৰিব?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদ মুনিৰ পূজাৰ বিষয়ে সংশয় আৰু ব্ৰহ্মাৰ উত্তৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত পূজাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৬:
কিবা দ্রব্যে যজ্ঞ কৰা সংশয় মিলিল।
শুনি ব্রহ্মা হৰিষতে কহিবে লাগিল।।
ধন্য মোৰ পুত্ৰ শুনা সিদ্ধান্ত ইহাৰ।
ময়ো পূৰ্ব্বে এহি কথা কৰিছো বিচাৰ।।৮৬।।অৰ্থঃ
কি দ্ৰব্যৰে যজ্ঞ কৰিব, সংশয় হ’ল। শুনি ব্ৰহ্মাই আনন্দেৰে ক’বলৈ ধৰিলে, ধন্য মোৰ পুত্ৰ, শুনা ইয়াৰ সিদ্ধান্ত। ময়ো পূৰ্ব্বে এই কথা বিচাৰ কৰিছো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত যজ্ঞৰ দ্ৰব্যৰ বিষয়ে সংশয় আৰু ব্ৰহ্মাৰ সিদ্ধান্তৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াত যজ্ঞৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৭:
যদি কৃষ্ণ বিনে বস্তু জগততে নাই।
কৃষ্ণময় দ্রব্য যজো কৃষ্ণক সদায়।।
মোক দেখি মনু আদি যত মহাজন।
হৰি ৰূপ দ্রব্যে কৰৈ তাঙ্ক আৰাধন।।৮৭।।অৰ্থঃ
যদি কৃষ্ণৰ বিনে জগতত আন বস্তু নাই, তেন্তে কৃষ্ণময় দ্ৰব্যৰে কৃষ্ণক সদায় যজ্ঞ কৰো। মোক দেখি মনু আদি যত মহাজনে হৰিৰ ৰূপ দ্ৰব্যেৰে তেওঁক আৰাধনা কৰে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণময় দ্ৰব্যৰে যজ্ঞ কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ ৰূপ দ্ৰব্যেৰে মহাজনে তেওঁক আৰাধনা কৰে। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৮:
সমত্তে কহিলো মঞি তোহ্মাত বুজাই।
মোৰ ইষ্টদেৱ কৃষ্ণবিনে আন নাই।।
কৃষ্ণৰেসে আজ্ঞা মঞি ধৰিয়া শিৰত।
নানামতে স্ৰজো ইটো সমস্তে জগত।।৮৮।।অৰ্থঃ
সকলো কৈছো, তোমাক বুজাইছো। মোৰ ইষ্টদেৱ কৃষ্ণৰ বিনে আন নাই। কৃষ্ণৰ আজ্ঞা মূৰত ধৰি নানা নামেৰে এই সমস্ত জগত সৃষ্টি কৰো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মাই কৃষ্ণৰ আজ্ঞা মূৰত ধৰি জগত সৃষ্টি কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে ইষ্টদেৱ। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮৯:
হৰিৰ অধীন হুয়া হৰে সংহাৰন্ত।
জগতকে ভগৱন্তে আপুনি পালন্ত।।
সেহি কৃষ্ণদেৱ মাত্র সেৱ্য জগতৰ।
কৃষ্ণ বিনে ভজনীয় নাহিকে অপৰ।।৮৯।।অৰ্থঃ
হৰিৰ অধীন হৈ হৰে সংহাৰ কৰে, ভগৱন্তে জগতক আপুনি পালন কৰে। সেই কৃষ্ণদেৱ মাত্ৰ জগতৰ সেৱ্য, কৃষ্ণৰ বিনে ভজনীয় আন নাই।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ অধীনত হৰে সংহাৰ কৰা আৰু ভগৱন্তে জগত পালন কৰাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণেই সকলোৰে ভজনীয়। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯০:
কৃষ্ণ বিনে আন নুহি চৰাচৰ যত।
কৃষ্ণৰ সেৱাৰ কিছু শুনিয়ো মহত্ত্ব।।
মোৰ বাক্য মন ইন্দ্ৰিয়ৰ বৃত্তিচয়।
কদাচিতো মিছা নহে জানা, মহাশয়।।৯০।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণৰ বিনে আন চৰাচৰ নাই। কৃষ্ণৰ সেৱাৰ কিছু মহত্ত্ব শুনা। মোৰ বাক্য, মন, ইন্দ্ৰিয়ৰ বৃত্তি কদাপি মিছা নহয়, জানিবা মহাশয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ সেৱাৰ মহত্ত্ব আৰু ব্ৰহ্মাৰ বাক্যৰ সত্যতাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ সেৱাই সকলোতকৈ শ্ৰেষ্ঠ। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯১:
মোৰ ইটো বল নুহি কহিলো নিশ্চিত।
প্রেমভাৱে হৰিপদ ধৰিছো হৃদিত।।
তাতেসে আহ্মাৰ দেখা মহা গুণগণ।
কৃষ্ণ সেৱা বল তুমি জানা তপোধন।।৯১।।অৰ্থঃ
মোৰ এই বল নহয়, নিশ্চিতকৈ কৈছো। প্ৰেমভাৱে হৰিৰ পদ হৃদয়ত ধৰিছো। সেয়েহে মোৰ মহা গুণ দেখা যায়, কৃষ্ণ সেৱাৰ বল তুমি জানা তপোধন।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মাৰ কৃষ্ণ সেৱাৰ বল আৰু প্ৰেমভক্তিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণ সেৱাৰ দ্বাৰাহে মহা গুণ লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯২:
কিছো অর্থ সিদ্ধি নোহে কৃষ্ণকথা বিনে।
মঞি লভি আছো আৰ প্রমাণ আপুনে।।
বেদময় তপোময় মঞি শ্রেষ্ঠজন।
প্রজাপতিসৱো মোক সেৱে অনুক্ষণ।।৯২।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণকথাৰ বিনে কোনো অৰ্থ সিদ্ধি নহয়। মই নিজে প্ৰমাণ লাভ কৰিছো। বেদময়, তপোময় মই শ্ৰেষ্ঠজন, প্ৰজাপতিসকলে মোক অনুক্ষণ সেৱা কৰে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণকথাৰ গুৰুত্ব আৰু ব্ৰহ্মাৰ শ্ৰেষ্ঠত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণকথাই সকলো অৰ্থ সিদ্ধি কৰে। ইয়াত কৃষ্ণকথাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৩:
উত্তম যোগক ধৰি হুয়া সাৱধান।
তভো নজানিলো কৃষ্ণ দেৱৰ প্রমাণ।।
হেন গোৱিন্দৰ পাৱে পৰি কৰে সেৱ।
তান কৃপা বিনে তাঙ্ক নজানয় কেৱ।।৯৩৷৷অৰ্থঃ
উত্তম যোগ ধৰি সাৱধান হৈয়ো কৃষ্ণদেৱৰ প্ৰমাণ নাজানিলো। হেন গোৱিন্দৰ পাৱত পৰি সেৱা কৰো, তেওঁৰ কৃপাৰ বিনে তেওঁক কোনেও নাজানে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত যোগৰ দ্বাৰা কৃষ্ণৰ প্ৰমাণ নোপোৱাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ কৃপাৰ দ্বাৰাহে তেওঁক জানিব পাৰি। ইয়াত কৃষ্ণৰ কৃপাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৪:
আপোনাৰ অন্ত নজানন্ত কৃপাময়।
আনে নজানিবে তাঙ্ক কি কৈবে লাগয়।।
তুমি আমি সনকাদি আৰু মহেশ্বৰ।
দেৱাসুৰ পিতৃ নাগ চাৰণ কিন্নৰ।।৯৪।।অৰ্থঃ
কৃপাময়ে নিজৰ অন্ত নাজানে, আনেও তেওঁক নাজানে, কি ক’ব লাগে? তুমি, মই, সনকাদি, মহেশ্বৰ, দেৱাসুৰ, পিতৃ, নাগ, চাৰণ, কিন্নৰ আদি সকলো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ অপাৰ মহিমা আৰু তেওঁক জানিবলৈ অসামৰ্থ্যৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ মহিমা অপাৰ, তেওঁক কোনেও সম্পূৰ্ণৰূপে নাজানে। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৫:
কৃষ্ণৰ মায়ায়ে সৱে হুয়া বিমোহিত।
কৃষ্ণৰ গুণৰ অন্ত নপাৰে কহিত।।
কিন্তু সৱে আপুনাৰ মতি অনুসাৰে।
অৱতাৰ লীলা গাৱে কৃষ্ণ দেৱতাৰে।।৯৫।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণৰ মায়াৰ দ্বাৰা সকলো বিমোহিত হৈছে, কृष্ণৰ গুণৰ অন্ত ক’ব নোৱাৰে। কিন্তু সকলোৱে নিজৰ মতি অনুসৰি কৃষ্ণদেৱতাৰ অৱতাৰ লীলা গায়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ মায়াৰ দ্বাৰা বিমোহিত হোৱা আৰু তেওঁৰ গুণৰ অপাৰতাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ লীলা সকলোৱে গায়। ইয়াত কৃষ্ণৰ লীলাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৬:
এতেকে প্রণামো মাত্র কৃষ্ণক সদায়।
কহো কৃষ্ণ অৱতাৰ শুনা মহাৰায়।।
প্রকৃতিক কটাক্ষতে কৰে সচেতন।
যাৰ লীলা তনু জলশায়ী নাৰায়ণ।।৯৬।।অৰ্থঃ
এতেকে কৃষ্ণক সদায় প্ৰণাম কৰো, কৃষ্ণৰ অৱতাৰৰ কথা কওঁ, শুনা মহাৰাজ। যিজনে প্ৰকৃতিক কটাক্ষতে সচেতন কৰে, যিজনৰ লীলা তনু জলশায়ী নাৰায়ণ।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ অৱতাৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণই প্ৰকৃতিক সচেতন কৰে আৰু তেওঁৰ লীলা অপাৰ। ইয়াত কৃষ্ণৰ লীলাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৭:
তাঙ্ক বুলি পৰম পুৰুষ মুনিবৰ।
আদ্য অৱতাৰ কৈলো বৈকুণ্ঠনাথৰ।।
কাল মায়া মন প্রাণ ইন্দ্ৰি চৰাচৰ।
মঞি তুমি সনকাদি প্রজাপতি হৰ।।৯৭।।অৰ্থঃ
তেওঁক পৰম পুৰুষ বুলি মুনিয়ে কয়, বৈকুণ্ঠনাথৰ আদ্য অৱতাৰ কৈছো। কাল, মায়া, মন, প্ৰাণ, ইন্দ্ৰিয়, চৰাচৰ, মই, তুমি, সনকাদি, প্ৰজাপতি, হৰ আদি সকলো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ আদ্য অৱতাৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণই সকলোৰে পৰম পুৰুষ। ইয়াত কৃষ্ণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৮:
দেৱাসুৰ গন্ধৰ্ব্ব চাৰণ নৰেশ্বৰ।
যক্ষ ৰাক্ষস পিতৃ সিদ্ধ বিদ্যাধৰ।।
ভূত প্রেত পিশাচাদি মুখ্য তাসম্বাৰ।
সমস্ত জানিবা কৃষ্ণৰেসে অৱতাৰ।।৯৮।।অৰ্থঃ
দেৱাসুৰ, গন্ধৰ্ব্ব, চাৰণ, নৰেশ্বৰ, যক্ষ, ৰাক্ষস, পিতৃ, সিদ্ধ, বিদ্যাধৰ, ভূত, প্ৰেত, পিশাচ আদি সকলো মুখ্য, সমস্ত কৃষ্ণৰে অৱতাৰ।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ বিভিন্ন অৱতাৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। সকলো মুখ্য অৱতাৰ কৃষ্ণৰে অংশ। ইয়াত কৃষ্ণৰ সাৰ্বভৌমত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯৯:
কিণ্ত আতে বুজা তুমি কৰিয়া বিচাৰ।
বিভূতি শকতি কাৰ্য্য কতো অৱতাৰ।।
আৱে শুনা শুদ্ধ সত্য অৱতাৰচয়।
শ্ৰৱণতে মহাসুখে মুকুতি পাৱয়।।৯৯৷৷অৰ্থঃ
কিন্তু ইয়াত বুজা, বিচাৰ কৰি বিভূতি, শক্তি, কাৰ্য্য আদি কেতবোৰ অৱতাৰ। এতিয়া শুদ্ধ সত্য অৱতাৰ শুনা, শ্ৰৱণতে মহাসুখে মুক্তি পোৱা যায়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত অৱতাৰৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ আৰু শুদ্ধ সত্য অৱতাৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শ্ৰৱণৰ দ্বাৰা মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত শ্ৰৱণৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১০০:
অনাদি জনমে জীৱে কুকথা শুনয়।
তাৰ মলে কর্ণপথ বান্ধিয়া আছয়।।
অৱতাৰ চৰিত্রে তাহাক বিনাশয়।
মিলে মহোদয় কৃষ্ণপাৱে ৰতি হয়।।১০০।।অৰ্থঃ
অনাদি জনমত জীৱে কুকথা শুনে, তাৰ ফলত কৰ্ণপথ বন্ধ হৈ থাকে। অৱতাৰ চৰিত্ৰে তাক বিনাশ কৰে, মহোদয় মিলে আৰু কৃষ্ণপাৱত ৰতি হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত অৱতাৰ চৰিত্ৰৰ দ্বাৰা কুকথাৰ বিনাশ আৰু কৃষ্ণপাৱত ৰতি লাভৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। অৱতাৰ চৰিত্ৰই জীৱক পবিত্ৰ কৰে। ইয়াত অৱতাৰৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১০১:
শুনা কিছু কহো মুখ্য মুখ্য অৱতাৰ।
জগতৰ লোকে শুনি তোক সংসাৰ।।
এহি বুলি প্রেমে বিধি কহিবাক লৈলা।
পাঞ্চ ছয় দুই অধ্যায়ৰ কথা গৈলা।।১০১।।অৰ্থঃ
শুনা, কিছু মুখ্য অৱতাৰৰ কথা কওঁ, জগতৰ লোকে শুনি সংসাৰ তৰিব। এনেকৈ কৈ ব্ৰহ্মাই প্ৰেমেৰে ক’বলৈ ধৰিলে, পাঁচ ছয় দুই অধ্যায়ৰ কথা গ’ল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত মুখ্য অৱতাৰৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। অৱতাৰৰ কথা শুনি সংসাৰ তৰিব পাৰি। ইয়াত অৱতাৰৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১০২:
নমো নমো কৃষ্ণ প্রভু কৰুণা সাগৰ
মোক নিজদাস বুলি ধৰা দামোদৰ।।
মোৰ সম মহাপাপী সংসাৰতে নাই।
তুমি সম পাপহৰ কহিতো নপায়।।১০২।।অৰ্থঃ
নমো নমো কৃষ্ণ প্ৰভু, কৰুণা সাগৰ, মোক নিজ দাস বুলি ধৰা দামোদৰ। মোৰ সমান মহাপাপী সংসাৰত নাই, তোমাৰ সমান পাপহৰ ক’তো নাই।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ প্ৰতি ভক্তি আৰু তেওঁৰ কৰুণাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণই সকলো পাপ হৰণ কৰে। ইয়াত কৃষ্ণৰ কৰুণাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১০৩:
এতেকে শৰণ লৈলো তযু চৰণত।
পতিত পাৱন তুনি শুনো জগতত।।
যেহি লাগে তাকে কৰা তুমি পূর্ণকাম।
সামাজিক লোকে ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।।১০৩।।অৰ্থঃ
এতেকে তোমাৰ চৰণত শৰণ লৈলো, তুমি পতিতপাৱন বুলি জগতত শুনো। যিহ লাগে তাকে কৰা, তুমি পূৰ্ণকাম। সামাজিক লোকে ডাকি ৰাম ৰাম বোলক।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ চৰণত শৰণ লোৱাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণই পতিতপাৱন আৰু পূৰ্ণকাম। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
