AHSEC Class 11 Swadesh Adhyan Chapter 2 question Answer | Here are the notes, text-based questions and answers, previous year questions and some important questions and answers for Chapter 2 of AHSEC Class 11 Swadesh Adhyan. তলত স্বদেশ অধ্যয়নৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ৰ টোকা, ( অসমৰ জনসংখ্যা আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য) পাঠ্যভিত্তিক প্ৰশ্নোত্তৰ, বিগত বৰ্ষৰ প্ৰশ্ন আৰু কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ আগবঢ়ালোঁ।
অধ্যায় ২: অসমৰ জনসংখ্যা আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য
পাঠটোৰ সাৰাংশ
এই অধ্যায়টোত অসমৰ জনসংখ্যা, ইয়াৰ বৃদ্ধি, বিতৰণ, ঘনত্ব, লিংগ গাঁথনি, বয়সৰ সংৰচনা আৰু সাক্ষৰতাৰ হাৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
- জনসংখ্যা বৃদ্ধি আৰু বিতৰণ: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ জনসংখ্যা ৩,১২,০৫,৫৭৬ জন, যি ভাৰতৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ ২.৫৯ শতাংশ। অসমৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ সৰ্বভাৰতীয় হাৰতকৈ অধিক, যাৰ প্ৰধান কাৰণ হ’ল জন্মৰ হাৰ বৃদ্ধি, মৃত্যুৰ হাৰ হ্ৰাস আৰু আন্তঃৰাজ্যিক তথা আন্তৰ্জাতিক প্ৰব্ৰজন। ১৮২৬ চনত বৃটিছ শাসনৰ সময়ত চাহ বাগান আৰু খনি অঞ্চলত বনুৱা হিচাপে বহু লোকৰ আগমন ঘটে। স্বাধীনতাৰ পিছত, পূব পাকিস্তানৰ (বৰ্তমান বাংলাদেশ) পৰা হোৱা প্ৰব্ৰজনে জনসংখ্যাৰ গাঁথনি সলনি কৰে।
- জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব: ২০১১ চনত অসমৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব আছিল ৩৯৮ জন প্ৰতি বৰ্গ কিলোমিটাৰত। কামৰূপ মেট্ৰ’ (১৩১৩), ধুবুৰী (৮৯৬), বৰপেটা (৭৪২) আদি জিলাত ঘনত্ব বেছি, আনহাতে ডিমা হাচাও (৪৪) আৰু কাৰ্বি আংলং (৯২) আদি পাহাৰীয়া জিলাত ঘনত্ব কম।
- ধৰ্মীয় গাঁথনি: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি, অসমৰ ৬১.৪৭% লোক হিন্দু, ৩৪.২২% মুছলমান, ৩.৭৪% খ্ৰীষ্টান আৰু বাকী অন্যান্য ধৰ্মাৱলম্বী। প্ৰব্ৰজনৰ ফলত কিছুমান জিলাত ধৰ্মীয় গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য কৰা হৈছে।
- লিংগ গাঁথনি: ২০১১ চনত অসমত প্ৰতি ১০০০ জন পুৰুষৰ বিপৰীতে মহিলাৰ সংখ্যা আছিল ৯৫৮ গৰাকী, যিটো ভাৰতৰ বহু ৰাজ্যতকৈ উন্নত। শিশু কন্যাৰ হাৰো (৯৬২) তুলনামূলকভাৱে অধিক।
- বয়সৰ সংৰচনা: অসমৰ জনসংখ্যাৰ এক বৃহৎ অংশ শিশু আৰু যুৱক-যুৱতী। ২০১১ চনত ০-৬ বছৰ বয়সৰ শিশুৰ সংখ্যা মুঠ জনসংখ্যাৰ ১৪.৮৬% আছিল।
- সাক্ষৰতা: ২০১১ চনত অসমৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ আছিল ৭২.১৯% (পুৰুষ ৭৭.৮৫%, মহিলা ৬৬.২৭%)। কামৰূপ মেট্ৰ’ (৮৮.৬৬%) আৰু যোৰহাট (৮১.৩৬%) জিলাত সাক্ষৰতাৰ হাৰ সৰ্বাধিক, আনহাতে ধুবুৰী (৫৯.৩৬%) জিলাত সৰ্বনিম্ন।
অনুশীলনী (পাঠ্যভিত্তিক প্ৰশ্নোত্তৰ)
১। চমুকৈ বুজাই লিখা—
(ক) জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব: প্ৰতি বৰ্গ কিলোমিটাৰত বাস কৰা লোকৰ সংখ্যাক জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বোলা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা মাটিৰ তুলনাত মানুহৰ হেঁচা কিমান, সেইটো জোখা হয়।
(খ) লিংগ গাঁথনি: প্ৰতি এহেজাৰজন পুৰুষৰ বিপৰীতে থকা মহিলাৰ সংখ্যাক লিংগ গাঁথনি বোলা হয়। ই এখন সমাজত মহিলাৰ মৰ্যাদা নিৰূপণ কৰে।
(গ) বয়সৰ গাঁথনি: এখন দেশৰ জনসংখ্যাক বিভিন্ন বয়সৰ গোটত (যেনে- শিশু, কৰ্মঠ, বৃদ্ধ) ভাগ কৰাকে বয়সৰ গাঁথনি বোলা হয়। ই দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত প্ৰভাৱ পেলায়।
(ঘ) বৃত্তিৰ গঠন: এখন দেশৰ কৰ্মৰত জনসংখ্যাক বিভিন্ন বৃত্তিত (যেনে- কৃষি, উদ্যোগ, সেৱা) ভাগ কৰাকে বৃত্তিৰ গঠন বোলা হয়।
(ঙ) জন প্ৰব্ৰজন: যেতিয়া মানুহ এঠাইৰ পৰা আন ঠাইলৈ স্থায়ী বা অস্থায়ীভাৱে বাসস্থান সলনি কৰে, তাক জন প্ৰব্ৰজন বোলা হয়। ইয়াৰ ফলত জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধি আৰু গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন হয়।
(চ) কৰ্মঠ জনসংখ্যা: দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ যি অংশই উৎপাদনমূলক কাম-কাজত জড়িত, তেওঁলোকক কৰ্মঠ জনসংখ্যা (Working Population) বোলা হয়।
২। চমুকৈ উত্তৰ দিয়া—
(ক) ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ জনসংখ্যা কিমান?
উত্তৰ: ৩,১২,০৫,৫৭৬ জন।
(খ) অসমৰ কোনখন জিলাত জনবসতিৰ ঘনত্ব সৰ্বাধিক?
উত্তৰ: কামৰূপ মেট্ৰ’ (১৩১৩ জন প্ৰতি বৰ্গ কি.মি.)।
(গ) অসমৰ কোনখন জিলাত জনবসতিত ঘনত্ব সর্বনিম্ন?
উত্তৰ: ডিমা হাচাও (৪৪ জন প্ৰতি বৰ্গ কি.মি.)।
(ঘ) অসমৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰধান কাৰণ কি?
উত্তৰ: জন্মৰ হাৰ বৃদ্ধি, মৃত্যুৰ হাৰ হ্ৰাস আৰু আন্তঃৰাজ্যিক তথা আন্তৰ্জাতিক প্ৰব্ৰজন।
(ঙ) অসমৰ কোনখন জিলাত সাক্ষৰতাৰ হাৰ সৰ্বাধিক?
উত্তৰ: কামৰূপ মেট্ৰ’ (৮৮.৬৬%)।
(চ) অসমৰ স্থায়ী জন প্ৰব্ৰজনৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: বৃটিছৰ শাসন কালত চাহ বাগানত কাম কৰিবলৈ অনা বনুৱাসকলৰ প্ৰব্ৰজন।
৩। অসমত জনবসতিৰ ঘনত্ব তুলনামূলকভাৱে দেশৰ গড় হাৰতকৈ অধিক, ইয়াৰ মূল কাৰণ কি?
উত্তৰ: অসমত জনবসতিৰ ঘনত্ব দেশৰ গড় হাৰতকৈ অধিক হোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ল বাহিৰৰ পৰা হোৱা নিৰন্তৰ জনপ্ৰব্ৰজন। সাৰুৱা কৃষিভূমি, উদ্যোগ আৰু বাণিজ্যৰ সুবিধাৰ বাবে অসমলৈ বিভিন্ন সময়ত বহু লোকৰ আগমন ঘটিছে, যাৰ ফলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বৃদ্ধি পাইছে।
৪। চমুটোকা লিখা—
(ক) কৰ্মঠ জনসংখ্যা: দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ যি অংশই উৎপাদনমূলক কাম-কাজত জড়িত, তেওঁলোকক কৰ্মঠ জনসংখ্যা বোলা হয়। ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ ৩৮% লোক কৰ্মঠ আছিল।
(খ) জনসংখ্যা বিতৰণ: অসমৰ জনসংখ্যাৰ বিতৰণ সমৰূপ নহয়। ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাৰ সমতল জিলাসমূহত, বিশেষকৈ নগৰীয়া অঞ্চলত জনবসতি ঘন। আনহাতে, পাহাৰীয়া জিলা যেনে ডিমা হাচাও আৰু কাৰ্বি আংলং, তথা বানপানী অধ্যুষিত ধেমাজি জিলাত জনবসতি সেৰেঙা।
(গ) অসমৰ সাক্ষৰতা: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ ৭২.১৯%। পুৰুষৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ ৭৭.৮৫% আৰু মহিলাৰ ৬৬.২৭%। নগৰ অঞ্চলত সাক্ষৰতাৰ হাৰ (৮৮.৪৭%) গ্ৰাম্য অঞ্চলতকৈ (৬৯.৩৪%) বেছি।
৫। অসমৰ জনসংখ্যাৰ লিঙ্গ আৰু ধৰ্মীয় গাঁথনিৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰ:
- লিঙ্গ গাঁথনি: ২০১১ চনত অসমত প্ৰতি ১০০০ জন পুৰুষৰ বিপৰীতে মহিলাৰ সংখ্যা আছিল ৯৫৮ গৰাকী। বাক্সা (৯৭৪), ওদালগুৰি (৯৭৩) আদি জিলাত লিঙ্গ অনুপাত বেছি, আনহাতে কামৰূপ মেট্ৰ’ত (৯৩৬) আটাইতকৈ কম।
- ধৰ্মীয় গাঁথনি: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি, অসমত ৬১.৪৭% হিন্দু, ৩৪.২২% মুছলমান, ৩.৭৪% খ্ৰীষ্টান আৰু বাকী অন্যান্য ধৰ্মাৱলম্বী লোক আছে। ধুবুৰী, গোৱালপাৰা, বৰপেটা, নগাঁও আদি জিলাত মুছলমান ধৰ্মাৱলম্বী লোকৰ সংখ্যা অধিক।
৬। বয়সৰ গাঁথনি বুলিলে কি বুজা? অসমৰ জনসংখ্যাৰ ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি বয়সৰ গাঁথনি কেনে ধৰণৰ বুজাই লিখা।
উত্তৰ: এখন দেশৰ জনসংখ্যাক বিভিন্ন বয়সৰ গোটত (যেনে- শিশু, কৰ্মঠ, বৃদ্ধ) ভাগ কৰাকে বয়সৰ গাঁথনি বোলা হয়। ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমত ০-৬ বছৰ বয়সৰ শিশুৰ সংখ্যা মুঠ জনসংখ্যাৰ ১৪.৮৬% আছিল। মৰিগাঁও (১৭.১১%), নগাঁও (১৬.২৯%), ধুবুৰী (১৮.৮৯%) আদি জিলাত শিশুৰ সংখ্যাৰ হাৰ বেছি, আনহাতে কামৰূপ মেট্ৰ’ (১০.০০%) আৰু যোৰহাটত (১১.৪১%) কম। ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে অসমৰ জনসংখ্যাৰ এক বৃহৎ অংশ নিৰ্ভৰশীল।
৭। অসমৰ জনসংখ্যাৰ বিতৰণ বিভিন্ন ভৌগোলিক কাৰকৰ প্ৰভাৱ সম্পৰ্কে বহলাই লিখা।
উত্তৰ: অসমৰ জনসংখ্যাৰ বিতৰণত ভৌগোলিক কাৰকে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়।
- সমতল ভূমি: ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু বৰাক উপত্যকাৰ সাৰুৱা সমতল ভূমিত কৃষি, যাতায়াত আৰু বসতিৰ সুবিধা থকাৰ বাবে জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বেছি।
- পাহাৰীয়া অঞ্চল: ডিমা হাচাও, কাৰ্বি আংলং আদি পাহাৰীয়া জিলাত দুৰ্গম ভূ-প্ৰকৃতিৰ বাবে জনবসতি সেৰেঙা।
- নদী আৰু জলসম্পদ: নদীৰ পাৰৰ সাৰুৱা অঞ্চলত জনবসতি গঢ়ি উঠে, কিন্তু বানপানী অধ্যুষিত অঞ্চল যেনে ধেমাজিত জনবসতি কম।
- নগৰীকৰণ: যাতায়াত, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আৰু কৰ্মসংস্থানৰ সুবিধা থকা নগৰীয়া অঞ্চল যেনে কামৰূপ মেট্ৰ’ত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব সৰ্বাধিক।
বিগত বৰ্ষৰ AHSEC প্ৰশ্নোত্তৰ (২০১৫-২০২৫)
১. প্ৰশ্ন: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব কিমান? (AHSEC 2015)
উত্তৰ: ৩৯৮ জন প্ৰতি বৰ্গ কিলোমিটাৰত।
২. প্ৰশ্ন: অসমৰ কোনখন জিলাত লিংগ অনুপাত সৰ্বাধিক? (AHSEC 2016)
উত্তৰ: বাক্সা (৯৭৪)।
৩. প্ৰশ্ন: অসমলৈ হোৱা জনপ্ৰব্ৰজনৰ দুটা প্ৰধান কাৰণ উল্লেখ কৰা। (AHSEC 2017)
উত্তৰ: (ক) অৰ্থনৈতিক কাৰণ (যেনে- চাহ বাগানত বনুৱাৰ প্ৰয়োজন) আৰু (খ) ৰাজনৈতিক কাৰণ (যেনে- দেশ বিভাজনৰ ফলত হোৱা প্ৰব্ৰজন)।
৪. প্ৰশ্ন: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ কিমান? (AHSEC 2018)
উত্তৰ: ৭২.১৯%।
৫. প্ৰশ্ন: অসমৰ কোনখন জিলাত জনবসতিৰ ঘনত্ব সৰ্বনিম্ন? (AHSEC 2019)
উত্তৰ: ডিমা হাচাও (৪৪)।
৬. প্ৰশ্ন: অসমৰ জনসংখ্যাৰ ধৰ্মীয় গাঁথনিৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা। (AHSEC 2020)
উত্তৰ: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমত ৬১.৪৭% হিন্দু, ৩৪.২২% মুছলমান, ৩.৭৪% খ্ৰীষ্টান আৰু বাকী অন্যান্য ধৰ্মাৱলম্বী লোক আছে। প্ৰব্ৰজনৰ ফলত ধুবুৰী, বৰপেটা, নগাঁও আদি জিলাত মুছলমান জনসংখ্যাৰ হাৰ বৃদ্ধি পাইছে।
৭. প্ৰশ্ন: জন প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকাৰসমূহ কি কি? (AHSEC 2022)
উত্তৰ: জন প্ৰব্ৰজন তিনি প্ৰকাৰৰ হ’ব পাৰে: (ক) স্থায়ী, (খ) অস্থায়ী আৰু (গ) দৈনিক।
৮. প্ৰশ্ন: অসমৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিত প্ৰব্ৰজনৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা। (AHSEC 2018)
উত্তৰ: অসমৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিত প্ৰব্ৰজনৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। বৃটিছৰ দিনত চাহ বাগানৰ বাবে আৰু স্বাধীনতাৰ পিছত পূব পাকিস্তানৰ পৰা হোৱা প্ৰব্ৰজনে অসমৰ জনসংখ্যা দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি কৰিছে। ইয়াৰ ফলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বাঢ়িছে আৰু জনগাঁথনিৰো পৰিৱৰ্তন হৈছে।
৯. প্ৰশ্ন: “নিৰ্ভৰশীল জনসংখ্যা” বুলিলে কি বুজা? (AHSEC 2023)
উত্তৰ: শিশু আৰু বৃদ্ধলোক যিসকলে কোনো উৎপাদনমূলক কামত জড়িত নহয় আৰু নিজৰ দায়িত্ব নিজে বহন কৰিবলৈ অক্ষম, তেওঁলোকক নিৰ্ভৰশীল জনসংখ্যা বোলা হয়।
১০. প্ৰশ্ন: অসমৰ জনসংখ্যা বিতৰণৰ তাৰতম্যৰ কাৰণসমূহ ব্যাখ্যা কৰা। (AHSEC 2017)
উত্তৰ: অসমৰ জনসংখ্যা বিতৰণৰ তাৰতম্যৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল ভৌগোলিক কাৰক (যেনে- ভূ-প্ৰকৃতি, জলবায়ু), অৰ্থনৈতিক কাৰক (যেনে- উদ্যোগ, কৃষি), আৰু নগৰীকৰণ। সমতল ভূমিত জনবসতি ঘন আৰু পাহাৰীয়া অঞ্চলত সেৰেঙা।
১০টা অতিৰিক্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নোত্তৰ
১. প্ৰশ্ন: ১৮৭২ চনৰ লোকপিয়লত অসমৰ মুঠ জনসংখ্যা কিমান আছিল?
উত্তৰ: ২২ লাখ।
২. প্ৰশ্ন: ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি অসমৰ গ্ৰাম্য আৰু নগৰীয়া জনসংখ্যাৰ শতাংশ কিমান?
উত্তৰ: গ্ৰাম্য জনসংখ্যা ৮৬% আৰু নগৰীয়া জনসংখ্যা ১৪%।
৩. প্ৰশ্ন: অসমৰ কোনকেইখন জিলাত মুছলমান ধৰ্মাৱলম্বী লোকৰ সংখ্যা অধিক?
উত্তৰ: ধুবুৰী, গোৱালপাৰা, নগাঁও, বৰপেটা আৰু দৰং।
৪. প্ৰশ্ন: ২০১১ চনত অসমত ০-৬ বছৰ বয়সৰ শিশু কন্যাৰ লিংগ অনুপাত কিমান আছিল?
উত্তৰ: প্ৰতি ১০০০ জন শিশু ল’ৰাৰ বিপৰীতে ৯৬২ গৰাকী।
৫. প্ৰশ্ন: অসমৰ কোনখন জিলাত সাক্ষৰতাৰ হাৰ সৰ্বনিম্ন?
উত্তৰ: ধুবুৰী (৫৯.৩৬%)।
৬. প্ৰশ্ন: “বৃত্তিৰ গাঁথনি” (Occupation Structure) বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: বিভিন্ন অৰ্থনৈতিক কাৰ্যত নিযুক্ত থকা লোকৰ সংখ্যাক বৃত্তিৰ গাঁথনি বোলা হয়।
৭. প্ৰশ্ন: অসমলৈ হোৱা দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ জন প্ৰব্ৰজন কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰ: বৃটিছৰ শাসন কালত (১৮২৬ চনৰ পিছত) চাহ বাগানৰ বনুৱা হিচাপে কুকি, চিংফৌ, মুণ্ডা, চাওতাল আদি জনগোষ্ঠীৰ লোকৰ আগমন হৈছিল।
৮. প্ৰশ্ন: ২০১১ চনত অসমৰ কোনকেইখন জিলাত শিশুৰ সংখ্যাৰ শতাংশ সৰ্বাধিক আছিল?
উত্তৰ: মৰিগাঁও, নগাঁও, ধুবুৰী, গোৱালপাৰা, কৰিমগঞ্জ আৰু দৰং।
৯. প্ৰশ্ন: জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব কেনেকৈ উলিওৱা হয়?
উত্তৰ: মুঠ জনসংখ্যাক মুঠ মাটি-কালিৰে হৰণ কৰি জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব উলিওৱা হয়।
১০. প্ৰশ্ন: অসমৰ জনসংখ্যাৰ বৈশিষ্ট্য অধ্যয়ন কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ?
উত্তৰ: এখন ঠাইৰ জনসংখ্যা, ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য আৰু বিতৰণে সেই ঠাইখনৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰত উন্নতি নিৰূপণ কৰে, সেয়ে ইয়াৰ অধ্যয়ন গুৰুত্বপূৰ্ণ।
