| শ্ৰেণী | অষ্টম শ্ৰেণী (Class 8) |
|---|---|
| বিষয় | সমাজ বিজ্ঞান (Social Science) |
| পাঠৰ নাম | সংবিধান আৰু ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা |
| খণ্ড | ৰাজনৈতিক (political) |
| পাঠৰ নং | অধ্যায় 1 (Chapter 1) |
| পাঠ্যক্ৰম | ৰাজ্যিক শৈক্ষিক গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ পৰিষদ (SCERT) |
সংবিধান আৰু ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা
১। চমু উত্তৰ লিখা
(ক) সংবিধান বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰ: ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নীতি-নিয়ম আৰু আইন-কানুনৰ সামগ্ৰিক ৰূপকে সংবিধান বোলে।
(খ) সংবিধান পৰিৱৰ্তন কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোক কি বোলে?
উত্তৰ: সংবিধান পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰক্ৰিয়াক সংশোধন প্ৰক্ৰিয়া বোলে।
(গ) নেপালত কোন চনত গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠিত হয়?
উত্তৰ: নেপালত ২০০৮ চনত গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠিত হয়।
(ঘ) লিখিত সংবিধানৰ প্ৰচলন থকা তিনিখন ৰাষ্ট্ৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: ভাৰত, আমেৰিকা, জাপান।
২। চমু টোকা লিখা
(ক) নমনীয় সংবিধান
উত্তৰ: নমনীয় সংবিধান সহজে সংশোধনযোগ্য, য’ত সাধাৰণ আইন প্ৰণয়নৰ দ্বাৰা পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি। ই লিখিত বা অলিখিত হ’ব পাৰে। উদাহৰণ: ইংলেণ্ডৰ অলিখিত সংবিধান, যিটো সহজে সংশোধন কৰা যায়।
(খ) অলিখিত সংবিধান
উত্তৰ: অলিখিত সংবিধান লিখিত দস্তাবেজৰূপে থাকে না। ই প্ৰথা, ৰীতি-নীতি, ঐতিহ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ি উঠে। উদাহৰণ: ইংলেণ্ডৰ সংবিধান।
(গ) ক্ষমতাৰ বিভাজন
উত্তৰ: সংবিধানে চৰকাৰৰ তিনিটা অংগ—কাৰ্যপালিকা, বিধানমণ্ডল, ন্যায়পালিকাৰ ক্ষমতা আৰু কৰ্তব্য নিৰ্ধাৰণ কৰে। ই ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ ৰোধ কৰি সাংবিধানিক নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থা কৰে।
৩। শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা
(ক) ইংলেণ্ডৰ সংবিধান লিখিত/অলিখিত।
উত্তৰ: অলিখিত।
(খ) ভাৰতবৰ্ষৰ সংবিধান অনমনীয়/নমনীয় আৰু অনমনীয়ৰ সংমিশ্ৰণ।
উত্তৰ: নমনীয় আৰু অনমনীয়ৰ সংমিশ্ৰণ।
(গ) কাৰ্যপালিকাই/বিধানমণ্ডলে/ন্যায়পালিকাই দেশৰ আইনসমূহ প্ৰস্তুত কৰে।
উত্তৰ: বিধানমণ্ডলে।
৪। সংবিধান কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি? ব্যখ্যা কৰা।
উত্তৰ: সংবিধান প্ৰধানত দুই প্ৰকাৰৰ: লিখিত আৰু অলিখিত। সংশোধনৰ ভিত্তিত ই নমনীয় আৰু অনমনীয় হ’ব পাৰে।
লিখিত সংবিধান:
লিখিত সংবিধান দস্তাবেজৰূপে থাকে। পৃথিৱীৰ অধিকাংশ ৰাষ্ট্ৰত (যেনে ভাৰত, আমেৰিকা) এই ধৰণৰ সংবিধান আছে।
- বৈশিষ্ট্য:
- স্পষ্ট আৰু নিৰ্দিষ্ট।
- ক্ষমতাৰ বিভাজন আৰু অধিকাৰৰ বিষয়ে সুনিৰ্দিষ্ট উল্লেখ।
অলিখিত সংবিধান:
অলিখিত সংবিধান লিখিত ৰূপত নাথাকে, প্ৰথা-ৰীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। উদাহৰণ: ইংলেণ্ড।
- বৈশিষ্ট্য:
- পৰম্পৰা, ঐতিহ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ে।
- কোনো নিৰ্দিষ্ট দস্তাবেজ নাথাকে।
নমনীয় সংবিধান:
সহজে সংশোধনযোগ্য। উদাহৰণ: ইংলেণ্ড।
অনমনীয় সংবিধান:
জটিল প্ৰক্ৰিয়াৰে সংশোধন কৰা হয়। উদাহৰণ: আমেৰিকা।
৫। উত্তৰ লিখা
(ক) লিখিত আৰু অলিখিত সংবিধানৰ দুটা পার্থক্য
উত্তৰ:
- ৰূপ: লিখিত সংবিধান দস্তাবেজৰূপে থাকে, অলিখিত থাকে না।
- নিৰ্দিষ্টতা: লিখিত সংবিধানৰ ৰচনাকাল জানিব পাৰি, অলিখিতৰ নিৰ্দিষ্ট তথ্য নাথাকে।
(খ) অনমনীয় সংবিধানৰ দুটা বৈশিষ্ট্য
উত্তৰ:
- সংশোধন প্ৰক্ৰিয়া জটিল আৰু কঠিন।
- সদায় লিখিত ৰূপত থাকে।
৬। ‘গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰত সংবিধানৰ প্ৰয়োজন আছে’— যুক্তিসহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰত সংবিধানৰ প্ৰয়োজনীয়তা অপৰিহাৰ্য। যুক্তিসমূহ:
(ক) শৃংখলাৰ বাবে: ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নীতি-নিয়ম নিৰ্ধাৰণ কৰি অৰাজকতা ৰোধ কৰে। সংবিধান অবিহনে শাসন ব্যৱস্থা অস্থিৰ হ’ব পাৰে।
(খ) অধিকাৰৰ সুৰক্ষা: নাগৰিকৰ অধিকাৰ (যেনে মতপ্ৰকাশ, শিক্ষা) আৰু কৰ্তব্য নিৰ্ধাৰণ কৰি তাৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে।
(গ) ক্ষমতাৰ বিভাজন: কাৰ্যপালিকা, বিধানমণ্ডল, ন্যায়পালিকাৰ ক্ষমতা নিৰ্দিষ্ট কৰি অপব্যৱহাৰ ৰোধৰ ব্যৱস্থা কৰে।
(ঘ) নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়া: জনতাৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচনৰ পদ্ধতি নিৰ্ধাৰণ কৰে, যাৰ দ্বাৰা গণতন্ত্ৰ শক্তিশালী হয়।
(ঙ) সমন্বয়: চৰকাৰৰ তিনিঅংগৰ মাজত দায়িত্ব ভাগ কৰি পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক স্থিৰ কৰে, যাতে সংঘাত নহয়।
সংবিধান গণতন্ত্ৰৰ মূল ভিত্তি, যিয়ে শাসন ব্যৱস্থা আৰু নাগৰিকৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰে।
