| মাধ্যম | অসমীয়া (Assamese) |
|---|---|
| বিষয় | সাধাৰন বিজ্ঞান (General Science) |
| পাঠৰ নাম | ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ (Chemical Reactions and Equations) |
| শ্ৰেণী | দশম (Class X) |
| অধ্যায় | অধ্যায় ১ (Chapter 1) |
| পাঠ্যক্ৰম | ছেবা (SEBA) |
ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ
MCQ আৰু উত্তৰ
প্রশ্ন ১. মেগনেছিয়ামৰ ফিটা এডাল বায়ুত জ্বলোৱাৰ আগতে পৰিষ্কাৰ কৰাৰ প্রয়োজন কিয়?
ক) ইয়াক চিকচিকীয়া কৰিবলৈ
খ) অক্সাইডৰ স্তৰ আঁতৰাবলৈ, যিয়ে বিক্ৰিয়াৰ গতি কমায়
গ) ইয়াৰ ওজন বঢ়াবলৈ
ঘ) ইয়াক অবিক্ৰিয়াশীল কৰিবলৈ
উত্তৰ: খ) অক্সাইডৰ স্তৰ আঁতৰাবলৈ, যিয়ে বিক্ৰিয়াৰ গতি কমায়
প্রশ্ন ২. হাইড্ৰ’জেন আৰু ক্ল’ৰিনৰ মাজত হোৱা বিক্ৰিয়াৰ সন্তুলিত সমীকৰণ কি?
ক) H₂ + Cl₂ → HCl
খ) H₂ + Cl₂ → 2HCl
গ) 2H₂ + Cl₂ → 2HCl
ঘ) H₂ + 2Cl₂ → 2HCl
উত্তৰ: খ) H₂ + Cl₂ → 2HCl
প্রশ্ন ৩. BaCl₂ + Na₂SO₄ → BaSO₄ + 2NaCl বিক্ৰিয়াত BaSO₄ৰ অৱস্থা কি?
ক) কঠিন (s)
খ) তৰল (l)
গ) জলীয় (aq)
ঘ) গেছ (g)
উত্তৰ: ক) কঠিন (s)
প্রশ্ন ৪. বগা ৰং সানিবলৈ ব্যৱহৃত কলিচুণৰ সংকেত কি?
ক) Ca(OH)₂
খ) CaCO₃
গ) CaO
ঘ) CaSO₄
উত্তৰ: গ) CaO
প্রশ্ন ৫. পানীৰ বিদ্যুৎ বিশ্লেষণত সংগ্ৰহ কৰা হাইড্ৰ’জেন গেছৰ পৰিমাণ অক্সিজেনৰ দুগুণ কিয়?
ক) অক্সিজেন বেছি সক্ৰিয়
খ) পানীত হাইড্ৰ’জেন পৰমাণু অক্সিজেনৰ দুগুণ
গ) অক্সিজেন দ্ৰুত ওলাই যায়
ঘ) হাইড্ৰ’জেন ঘন
উত্তৰ: খ) পানীত হাইড্ৰ’জেন পৰমাণু অক্সিজেনৰ দুগুণ
প্রশ্ন ৬. লোৰ গজাল এটা ক’পাৰ ছালফেট দ্ৰৱত ডুবালে দ্ৰৱৰ ৰং কি হয়?
ক) সেউজীয়া
খ) নীলা থাকে
গ) ৰঙা
ঘ) বৰণহীন
উত্তৰ: ক) সেউজীয়া
প্রশ্ন ৭. তলৰ কোনটো দ্বিঅপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ?
ক) Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu
খ) 2H₂ + O₂ → 2H₂O
গ) Na₂CO₃ + CaCl₂ → CaCO₃ + 2NaCl
ঘ) CaCO₃ → CaO + CO₂
উত্তৰ: গ) Na₂CO₃ + CaCl₂ → CaCO₃ + 2NaCl
প্রশ্ন ৮. 4Na + O₂ → 2Na₂O বিক্ৰিয়াত কোনটো জাৰিত হৈছে?
ক) O₂
খ) Na
গ) Na₂O
ঘ) কোনোটো নহয়
উত্তৰ: খ) Na
প্রশ্ন ৯. 2PbO + C → 2Pb + CO₂ বিক্ৰিয়াৰ বাবে কোনটো উক্তি অশুদ্ধ?
ক) লেড বিজাৰিত হৈছে
খ) কার্বন ডাই অক্সাইড জাৰিত হৈছে
গ) কার্বন জাৰিত হৈছে
ঘ) লেড অক্সাইড বিজাৰিত হৈছে
উত্তৰ: খ) কার্বন ডাই অক্সাইড জাৰিত হৈছে
প্রশ্ন ১০. Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe বিক্ৰিয়াটো কোন প্রকাৰৰ?
ক) সংযোজন বিক্ৰিয়া
খ) দ্বিঅপসাৰণ বিক্ৰিয়া
গ) বিযোজন বিক্ৰিয়া
ঘ) অপসাৰণ বিক্ৰিয়া
উত্তৰ: ঘ) অপসাৰণ বিক্ৰিয়া
প্রশ্ন ১১. লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড লোৰ গুড়িৰ সৈতে যোগ কৰিলে কোন গেছ উৎপন্ন হয়?
ক) ক্ল’ৰিন
খ) অক্সিজেন
গ) হাইড্ৰ’জেন
ঘ) কার্বন ডাই অক্সাইড
উত্তৰ: গ) হাইড্ৰ’জেন
প্রশ্ন ১২. ৰাসায়নিক সমীকৰণ সন্তুলিত কৰাৰ প্রয়োজন কিয়?
ক) সুন্দৰ দেখাবলৈ
খ) ভৰ সংৰক্ষণৰ নীতি পালন কৰিবলৈ
গ) বিক্ৰিয়াৰ গতি বঢ়াবলৈ
ঘ) বিকাৰকৰ সংখ্যা কমাবলৈ
উত্তৰ: খ) ভৰ সংৰক্ষণৰ নীতি পালন কৰিবলৈ
প্রশ্ন ১৩. হাইড্ৰ’জেন ছালফাইড বায়ুত দাহিলে কি হয়, সঠিক সমীকৰণ কোনটো?
ক) H₂S + O₂ → H₂O + SO₂
খ) 2H₂S + 3O₂ → 2H₂O + 2SO₂
গ) H₂S + 2O₂ → H₂O + SO₂
ঘ) 2H₂S + O₂ → H₂O + SO₂
উত্তৰ: খ) 2H₂S + 3O₂ → 2H₂O + 2SO₂
প্রশ্ন ১৪. তলৰ কোনটো বিযোজন বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ?
ক) ZnCO₃ → ZnO + CO₂
খ) H₂ + Cl₂ → 2HCl
গ) BaCl₂ + K₂SO₄ → BaSO₄ + 2KCl
ঘ) Mg + 2HCl → MgCl₂ + H₂
উত্তৰ: ক) ZnCO₃ → ZnO + CO₂
প্রশ্ন ১৫. তলৰ কোনটো তাপবর্জী বিক্ৰিয়া?
ক) N₂ + O₂ → 2NO
খ) C + O₂ → CO₂
গ) 2H₂O → 2H₂ + O₂
ঘ) CaCO₃ → CaO + CO₂
উত্তৰ: খ) C + O₂ → CO₂
প্রশ্ন ১৬. শ্বসনক তাপবর্জী বিক্ৰিয়া বুলি কিয় কোৱা হয়?
ক) ই তাপ শোষে
খ) ই কার্বন ডাই অক্সাইড নিৰ্গত কৰে
গ) ই তাপশক্তি নিৰ্গত কৰে
ঘ) ই অক্সিজেনৰ উপস্থিতিত হয়
উত্তৰ: গ) ই তাপশক্তি নিৰ্গত কৰে
প্রশ্ন ১৭. তলৰ কোনটো পোহৰৰ দ্বাৰা সংঘটিত বিযোজন বিক্ৰিয়া?
ক) CaCO₃ → CaO + CO₂
খ) 2AgCl → 2Ag + Cl₂
গ) 2H₂O → 2H₂ + O₂
ঘ) H₂ + Cl₂ → 2HCl
উত্তৰ: খ) 2AgCl → 2Ag + Cl₂
প্রশ্ন ১৮. ছিলভাৰৰ পৰিশোধনত ক’পাৰৰ দ্বাৰা অপসাৰণত ছিলভাৰৰ সৈতে কি উৎপন্ন হয়?
ক) CuSO₄
খ) Cu(NO₃)₂
গ) CuCl₂
ঘ) CuO
উত্তৰ: খ) Cu(NO₃)₂
প্রশ্ন ১৯. তলৰ কোনটোৱে বিক্ৰিয়াত বগা অধঃক্ষেপ গঠন কৰে?
ক) NaCl
খ) AgCl
গ) NaNO₃
ঘ) CuSO₄
উত্তৰ: খ) AgCl
প্রশ্ন ২০. তেল আৰু চৰ্বিযুক্ত খাদ্য নাইট্ৰ’জেনৰ পৰিবেশত পেকেটত কিয় ভৰোৱা হয়?
ক) সোৱাদ বঢ়াবলৈ
খ) জাৰণ আৰু দুৰ্গন্ধতা ৰোধ কৰিবলৈ
গ) ওজন বঢ়াবলৈ
ঘ) খৰচ কমাবলৈ
উত্তৰ: খ) জাৰণ আৰু দুৰ্গন্ধতা ৰোধ কৰিবলৈ
আপুনি দিয়া প্রশ্নোত্তৰবোৰ অসমীয়া ভাষাত আছে আৰু ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰা। মই দেখিছোঁ যে আপুনি প্ৰশ্নৰ উত্তৰসমূহ ইতিমধ্যে দিছে, কিন্তু কিছুমান ঠাইত সমীকৰণ সন্তুলিত কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে বা সঠিককৈ প্ৰকাশ কৰা নাই। মই আপোনাৰ প্ৰশ্নোত্তৰবোৰ পৰীক্ষা কৰি, প্ৰয়োজন অনুসৰি সংশোধন কৰি, সঠিক আৰু সন্তুলিত সমীকৰণৰ সৈতে উত্তৰ প্ৰদান কৰিম।
পাঠভিত্তিক ক্রিয়াকলাপৰ প্রশ্নোত্তৰ
Q. 1. বায়ু দহনৰ আগতে মেগনেছিয়ামৰ ফিটা এডাল পৰিচাৰ কৰি ল’ব লাগে কিয়?
Ans. মেগনেছিয়ামৰ ফিটা বায়ুত দহনৰ আগতে পৰিষ্কাৰ কৰা প্রয়োজন কাৰণ ইয়াৰ ওপৰত অক্সিডৰ স্তৰ (MgO) জমা হ’ব পাৰে, যিয়ে বিক্ৰিয়াৰ গতি কমাই দিয়ে। পৰিষ্কাৰ কৰিলে এই স্তৰ আঁতৰি যায় আৰু মেগনেছিয়ামে অক্সিজেনৰ সৈতে সহজে বিক্ৰিয়া কৰি উজ্জ্বল শিখাৰ সৈতে জ্বলি MgO উৎপন্ন কৰে।
সমীকৰণ: 2Mg (s) + O₂ (g) → 2MgO (s)
Q. 2. তলৰ ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াবোৰৰ বাবে সম্বলিত সমীকৰণ লিখা।
(i) হাইড্ৰ’জেন + ক্ল’ৰিন → হাইড্ৰ’জেন ক্ল’ৰাইড
Ans. H₂ (g) + Cl₂ (g) → 2HCl (g)
(ii) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড + এলুমিনিয়াম ছালফেট → বেৰিয়াম ছালফেট + এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড
Ans. 3BaCl₂ (aq) + Al₂(SO₄)₃ (aq) → 3BaSO₄ (s) + 2AlCl₃ (aq)
(iii) ছ’ডিয়াম + পানী → ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড + হাইড্ৰ’জেন
Ans. 2Na (s) + 2H₂O (l) → 2NaOH (aq) + H₂ (g)
Q. 3. তলৰ বিক্ৰিয়াবোৰৰ বাবে অৱস্থা চিহ্ন (State symbols) সহ একোটা সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।
(i) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড আৰু ছ’ডিয়াম ছালফেটৰ জলীয় দ্ৰৱৰ মাজত বিক্রিয়া ঘটি অদ্রাব্য বেৰিয়াম ছালফেট আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্ৰৱ প্ৰস্তুত হয়।
Ans. BaCl₂ (aq) + Na₂SO₄ (aq) → BaSO₄ (s) + 2NaCl (aq)
(ii) ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱ (পানীত) হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিডৰ দ্ৰৱ (পানীত) ৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইডৰ দ্ৰৱ আৰু পানী উৎপন্ন কৰে।
Ans. NaOH (aq) + HCl (aq) → NaCl (aq) + H₂O (l)
পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ (প্রথম খণ্ড)
Q. 1. এটা পদাৰ্থ ‘X’ ৰ দ্ৰৱক বগা ৰঙ সানিবলৈ (White washing) ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(i) পদার্থ ‘X’ ৰ নাম আৰু সংকেত লিখা।
Ans. পদার্থ ‘X’ হ’ল কলিচুণ (Quick lime), সংকেত: CaO.
(ii) পানীৰে সৈতে পদার্থ ‘X’ এ কৰা বিক্রিয়াটো লিখা।
Ans. CaO (s) + H₂O (l) → Ca(OH)₂ (aq) (পোৱা চুণ বা Slaked lime)
Q. 2. কাৰ্যকলাপ 1.7 ত এটা পৰীক্ষানলত, সংগ্ৰহ কৰা গেছৰ পৰিমাণ আনটো পৰীক্ষানলত সংগ্ৰহ কৰা গেছৰ পৰিমাণৰ দুগুণ কিয়? এই গেছটোৰ নাম লিখা।
Ans. কাৰ্যকলাপ 1.7 ত পানীৰ বিদ্যুৎ বিশ্লেষণ (Electrolysis)ৰ কথা কোৱা হৈছে। পানী (H₂O) বিদ্যুৎৰ দ্বাৰা বিযোজিত হৈ হাইড্ৰ’জেন (H₂) আৰু অক্সিজেন (O₂) গেছ উৎপন্ন কৰে। সমীকৰণ: 2H₂O (l) → 2H₂ (g) + O₂ (g)। ইয়াত হাইড্ৰ’জেনৰ পৰিমাণ অক্সিজেনৰ দুগুণ কাৰণ পানীৰ অণুত হাইড্ৰ’জেন পৰমাণুৰ সংখ্যা (2) অক্সিজেন পৰমাণুৰ সংখ্যাৰ (1) দুগুণ। গেছৰ নাম: প্রথমটো হাইড্ৰ’জেন (H₂) আৰু দ্বিতীয়টো অক্সিজেন (O₂)।
পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ (দ্বিতীয় খণ্ড)
Q. 1. লোৰ গজাল এটা ডুবাই ৰাখিলে ক’পাৰ ছালফেট দ্রৱ এটাৰ ৰঙৰ পৰিবৰ্তন ঘটে কিয়?
Ans. ক’পাৰ ছালফেট (CuSO₄) দ্ৰৱৰ ৰং নীলা। লোৰ গজাল (Fe) ডুবালে লোৱে তামা (Cu) তকৈ অধিক সক্ৰিয় হোৱাৰ বাবে CuSO₄ৰ পৰা তামাক অপসাৰণ কৰে আৰু ফেৰাছ ছালফেট (FeSO₄) গঠন হয়, যাৰ ৰং সেউজীয়া। ফলত দ্ৰৱৰ ৰং নীলাৰ পৰা সেউজীয়ালৈ পৰিবৰ্তন হয়।
সমীকৰণ: Fe (s) + CuSO₄ (aq) → FeSO₄ (aq) + Cu (s)
Q. 2. কার্যকলাপ 1.10-ত দিয়া বিক্ৰিয়াটোৰ বাহিৰে আন এটা দ্বিঅপসৰণ বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ দিয়া।
Ans. দ্বিঅপসৰণ বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ:
Na₂CO₃ (aq) + CaCl₂ (aq) → CaCO₃ (s) + 2NaCl (aq)
Q. 3. তলৰ বিক্রিয়া কেইটাত জাৰিত আৰু বিজাৰিত হোৱা পদার্থসমূহ বাচি উলিওৱা।
(i) 4Na (s) + O₂ (g) → 2Na₂O (s)
Ans. জাৰিত: Na (ছ’ডিয়াম অক্সিজেনৰ সৈতে যুক্ত হৈ Na₂O গঠন কৰে); বিজাৰিত: O₂ (অক্সিজেন লাভ কৰি Na₂Oত পৰিণত হয়)।
(ii) CuO (s) + H₂ (g) → Cu (s) + H₂O (l)
Ans. জাৰিত: H₂ (হাইড্ৰ’জেন অক্সিজেনৰ সৈতে যুক্ত হৈ H₂O গঠন কৰে); বিজাৰিত: CuO (তামাৰ অক্সাইডৰ পৰা অক্সিজেন হেৰাই Cu হয়)।
পাঠভিত্তিক অনুশীলনীৰ প্রশ্নোত্তৰ
Q. 1. তলৰ বিক্ৰিয়াটোৰ বাবে উক্তিসমূহৰ কোনকেইটা অশুদ্ধ?
2PbO (s) + C (s) → 2Pb (s) + CO₂ (g)
(a) লেড বিজ্ঞাৰিত হৈছে।
(b) কার্বন ডাই অক্সাইড জাৰিত হৈছে।
(c) কার্বন জাৰিত হৈছে।
(d) লেড অক্সাইড বিজাৰিত হৈছে।
Ans. অশুদ্ধ উক্তি: (b)।
ব্যাখ্যা:
- (a) সঠিক: PbOৰ পৰা Pb হৈছে, অক্সিজেন হেৰাইছে, গতিকে বিজাৰিত।
- (b) অশুদ্ধ: CO₂ জাৰিত হোৱা নাই, ই উৎপন্ন হৈছে।
- (c) সঠিক: Cৰ পৰা CO₂ হৈছে, অক্সিজেন লাভ কৰিছে, গতিকে জাৰিত।
- (d) সঠিক: PbO বিজাৰিত হৈ Pb হৈছে।
শুদ্ধ উত্তৰ: (b)।
Q. 2. Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe
ওপৰৰ বিক্ৰিয়াটো এটা উদাহৰণ:
(a) সংযোজন বিক্ৰিয়াৰ
(b) দ্বিঅপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ
(c) বিযোজন বিক্ৰিয়াৰ
(d) অপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ
Ans. (d) এটা অপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ।
ব্যাখ্যা: Al অধিক সক্ৰিয় হোৱাৰ বাবে Fe₂O₃ৰ পৰা Fe অপসাৰণ কৰে।
Q. 3. কি ঘটে যেতিয়া লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড লোৰ গুড়িত যোগ কৰা হয়?
(a) হাইড্ৰ’জেন গেছ আৰু আইৰন ক্ল’ৰাইড উৎপন্ন হয়।
(b) ক্ল’ৰিন গেছ আৰু আইৰন হাইড্ৰ’ক্সাইড উৎপন্ন হয়।
(c) বিক্রিয়া নঘটে।
(d) আইৰন, লৱণ আৰু পানী উৎপন্ন হয়।
Ans. (a) হাইড্ৰ’জেন গেছ আৰু আইৰন ক্ল’ৰাইড উৎপন্ন হয়।
সমীকৰণ: Fe (s) + 2HCl (aq) → FeCl₂ (aq) + H₂ (g)
Q. 4. সম্বলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ কি? ৰাসায়নিক সমীকৰণসমূহ কিয় সন্তুলিত কৰিব লাগে?
Ans. সম্বলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ হ’ল এনে এক সমীকৰণ য’ত বিক্ৰিয়াৰ আগৰ আৰু পিছৰ পৰমাণুৰ সংখ্যা সমান থাকে। উদাহৰণ: 2H₂ (g) + O₂ (g) → 2H₂O (l)।
সন্তুলনৰ প্ৰয়োজন কাৰণ ভৰ সংৰক্ষণৰ নীতি (Law of Conservation of Mass) অনুসৰি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত পৰমাণুৰ সৃষ্টি বা ধ্বংস নহয়, কেৱল পুনৰ্বিন্যাস হয়। তাৰ বাবে সমীকৰণৰ দুয়োফালে পৰমাণুৰ সংখ্যা সমান হ’ব লাগিব।
Q. 5. তলৰ উক্তিসমূহ ৰাসায়নিক সমীকৰণৰ ৰূপত লিখা আৰু সন্তলন কৰা।
(a) হাইড্ৰ’জেন গেছে নাইট্ৰ’জেনৰে সৈতে লগ হৈ এমনিয়া প্রস্তুত কৰে।
Ans. N₂ (g) + 3H₂ (g) → 2NH₃ (g)
(b) হাইড্ৰ’জেন ছালফাইডে বায়ুত দাহিত হৈ পানী আৰু ছালফাৰ ডাই অক্সাইড উৎপন্ন কৰে।
Ans. 2H₂S (g) + 3O₂ (g) → 2H₂O (l) + 2SO₂ (g)
(c) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইডে এলুমিনিয়াম ছালফেটৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড আৰু বেৰিয়াম ছালফেটৰ অধঃক্ষেপ উৎপন্ন কৰে।
Ans. 3BaCl₂ (aq) + Al₂(SO₄)₃ (aq) → 2AlCl₃ (aq) + 3BaSO₄ (s)
(d) পটেছিয়াম ধাতুৱে পানীৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি পটেছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড আৰু হাইড্ৰ’জেন গেছ উৎপন্ন কৰে।
Ans. 2K (s) + 2H₂O (l) → 2KOH (aq) + H₂ (g)
Q. 6. তলৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণসমূহ সন্তলন কৰা।
(a) HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + H₂O
Ans. 2HNO₃ (aq) + Ca(OH)₂ (aq) → Ca(NO₃)₂ (aq) + 2H₂O (l)
(b) NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + H₂O
Ans. 2NaOH (aq) + H₂SO₄ (aq) → Na₂SO₄ (aq) + 2H₂O (l)
(c) NaCl + AgNO₃ → AgCl + NaNO₃
Ans. NaCl (aq) + AgNO₃ (aq) → AgCl (s) + NaNO₃ (aq)
(d) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + HCl
Ans. BaCl₂ (aq) + H₂SO₄ (aq) → BaSO₄ (s) + 2HCl (aq)
Q. 7. তলৰ বিক্ৰিয়াবোৰৰ বাবে সন্তলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণবোৰ লিখা।
(a) কেলছিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড + কার্বন ডাই অক্সাইড → কেলছিয়াম কার্বনেট + পানী
Ans. Ca(OH)₂ (aq) + CO₂ (g) → CaCO₃ (s) + H₂O (l)
(b) যিংক + ছিলভাৰ নাইট্রেট → যিংক নাইট্রেট + ছিলভাৰ
Ans. Zn (s) + 2AgNO₃ (aq) → Zn(NO₃)₂ (aq) + 2Ag (s)
(c) এলুমিনিয়াম + ক’পাৰ ক্ল’ৰাইড → এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড + ক’পাৰ
Ans. 2Al (s) + 3CuCl₂ (aq) → 2AlCl₃ (aq) + 3Cu (s)
(d) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড + পটেছিয়াম ছালফেট → বেৰিয়াম ছালফেট + পটেছিয়াম ক্ল’ৰাইড
Ans. BaCl₂ (aq) + K₂SO₄ (aq) → BaSO₄ (s) + 2KCl (aq)
Q. 8. তলত দিয়াবোৰৰ বাবে সন্তলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা আৰু প্ৰতিটো কোন প্ৰকাৰৰ বিক্রিয়া চিনাক্ত কৰা।
(a) পটেছিয়াম ব্র’মাইড (aq) + বেৰিয়াম আয়’ডাইড (aq) → পটেছিয়াম আয়’ডাইড (aq) + বেৰিয়াম ব্র’মাইড (s)
Ans. 2KBr (aq) + BaI₂ (aq) → 2KI (aq) + BaBr₂ (s)
প্ৰকাৰ: দ্বিঅপসাৰণ বিক্ৰিয়া।
(b) যিংক কার্বনেট (s) → যিংক অক্সাইড (s) + কার্বন ডাই অক্সাইড (g)
Ans. ZnCO₃ (s) → ZnO (s) + CO₂ (g)
প্ৰকাৰ: বিযোজন বিক্ৰিয়া।
(c) হাইড্ৰ’জেন (g) + ক্ল’ৰিন (g) → হাইড্ৰ’জেন ক্ল’ৰাইড (g)
Ans. H₂ (g) + Cl₂ (g) → 2HCl (g)
প্ৰকাৰ: সংযোজন বিক্ৰিয়া।
(d) মেগনেছিয়াম (s) + হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড (aq) → মেগনেছিয়াম ক্ল’ৰাইড (aq) + হাইড্ৰ’জেন (g)
Ans. Mg (s) + 2HCl (aq) → MgCl₂ (aq) + H₂ (g)
প্ৰকাৰ: অপসাৰণ বিক্ৰিয়া।
Q. 9. তাপবর্জী আৰু তাপগ্রাহী বিক্রিয়া বুলিলে কি বুজা? উদাহৰণ দিয়া।
Ans.
- তাপবর্জী বিক্ৰিয়া: যি বিক্ৰিয়াত তাপ উৎপন্ন হয়, তাক তাপবর্জী বিক্ৰিয়া বোলে।
উদাহৰণ: C (s) + O₂ (g) → CO₂ (g) + তাপ - তাপগ্রাহী বিক্রিয়া: যি বিক্ৰিয়াত তাপ শোষিত হয়, তাক তাপগ্রাহী বিক্ৰিয়া বোলে।
উদাহৰণ: N₂ (g) + O₂ (g) + তাপ → 2NO (g)
Q. 10. শ্বসনক এটা তাপবর্জী বিক্রিয়া বুলি কিয় বিবেচনা কৰা হৈছে? ব্যাখ্যা কৰা।
Ans. শ্বসনত গ্লুক’জ (C₆H₁₂O₆) অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি কার্বন ডাই অক্সাইড (CO₂), পানী (H₂O) আৰু তাপশক্তি উৎপন্ন কৰে। যিহেতু এই প্ৰক্ৰিয়াত তাপ নিৰ্গত হয়, সেয়েহে ই তাপবর্জী বিক্ৰিয়া।
সমীকৰণ: C₆H₁₂O₆ (aq) + 6O₂ (g) → 6CO₂ (g) + 6H₂O (l) + তাপ
Q. 11. বিযোজন বিক্রিয়াক সংযোজন বিক্ৰিয়াৰ বিপৰীত বোলা হয় কিয়? এই সমূহ বিক্ৰিয়াৰ বাবে সমীকৰণ লিখা।
Ans. বিযোজন বিক্ৰিয়াত এটা যৌগ ভাঙি দুই বা ততোধিক পদার্থত বিভক্ত হয়, আনহাতে সংযোজন বিক্ৰিয়াত দুই বা ততোধিক পদার্থ মিলি এটা যৌগ গঠন কৰে। এই কাৰণে ইহঁত বিপৰীত।
- বিযোজন: 2H₂O (l) → 2H₂ (g) + O₂ (g)
- সংযোজন: 2H₂ (g) + O₂ (g) → 2H₂O (l)
Q. 12. তাপ, পোহৰ আৰু বিদ্যুৎ শক্তিৰে সংঘটিত বিযোজন বিক্ৰিয়াৰ একোটাকৈ সমীকৰণ লিখা।
Ans.
- তাপ: CaCO₃ (s) → CaO (s) + CO₂ (g)
- পোহৰ: 2AgCl (s) → 2Ag (s) + Cl₂ (g)
- বিদ্যুৎ: 2H₂O (l) → 2H₂ (g) + O₂ (g)
Q. 13. অপসৰণ আৰু দ্বিঅপসৰণ বিক্ৰিয়াৰ মাজত পাৰ্থক্য কি? এই বিক্রিয়াবোৰৰ বাবে সমীকৰণ লিখা।
Ans.
- অপসৰণ: এটা অধিক সক্ৰিয় ধাতুৱে কম সক্ৰিয় ধাতুক দ্ৰৱৰ পৰা অপসাৰণ কৰে।
উদাহৰণ: Zn (s) + CuSO₄ (aq) → ZnSO₄ (aq) + Cu (s) - দ্বিঅপসৰণ: দুটা যৌগৰ আয়নবোৰৰ বিনিময় হৈ নতুন যৌগ গঠন হয়।
উদাহৰণ: NaCl (aq) + AgNO₃ (aq) → AgCl (s) + NaNO₃ (aq)
Q. 14. ছিলভাৰৰ পৰিশোধনত ছিলভাৰ নাইট্রেট দ্ৰৱৰ পৰা ছিলভাৰ আহৰণ কৰোঁতে ক’পাৰ ধাতুৰ দ্বাৰা অপসাৰণ সংঘটিত কৰা হয়। জড়িত বিক্ৰিয়াটো লিখা।
Ans. Cu (s) + 2AgNO₃ (aq) → Cu(NO₃)₂ (aq) + 2Ag (s)
Q. 15. অধঃক্ষেপণ বিক্রিয়া মানে কি বুজা? উদাহৰণ দি ব্যাখ্যা কৰা।
Ans. অধঃক্ষেপণ বিক্ৰিয়া হ’ল য’ত দুটা দ্ৰৱৰ বিক্ৰিয়াৰ ফলত এটা অদ্ৰৱণীয় পদার্থ (অধঃক্ষেপ) গঠন হয় আৰু তলত জমা হয়।
উদাহৰণ: AgNO₃ (aq) + NaCl (aq) → AgCl (s) + NaNO₃ (aq)
ব্যাখ্যা: AgCl বগা অধঃক্ষেপ হিচাপে তলত জমা হয়।
Q. 16. অক্সিজেন লাভ আৰু হেৰুৱা সংজ্ঞাৰে তলৰ পদসমূহ দুটাকৈ উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা কৰা।
(a) জাৰণ (b) বিজাৰণ
Ans.
- জাৰণ: পদার্থই অক্সিজেন লাভ কৰিলে বা ইলেক্ট্ৰন হেৰুৱালে।
উদাহৰণ:
- 2Mg (s) + O₂ (g) → 2MgO (s)
- C (s) + O₂ (g) → CO₂ (g)
- বিজাৰণ: পদার্থই অক্সিজেন হেৰুৱালে বা ইলেক্ট্ৰন লাভ কৰিলে।
উদাহৰণ:
- CuO (s) + H₂ (g) → Cu (s) + H₂O (l)
- ZnO (s) + C (s) → Zn (s) + CO (g)
Q. 17. এটা উজ্জ্বল মুগা ৰঙৰ মৌল ‘X’ ক বায়ুত গৰম কৰাত ক’লা হৈ পৰিল। মৌল ‘X’ আৰু উৎপন্ন হোৱা ক’লা ৰঙৰ যৌগটোৰ নাম লিখা।
Ans. মৌল ‘X’ হ’ল তামা (Cu), আৰু ক’লা ৰঙৰ যৌগটো হ’ল তামাৰ অক্সাইড (CuO)।
সমীকৰণ: 2Cu (s) + O₂ (g) → 2CuO (s)
Q. 18. লোৰ বস্তুত ৰঙৰ প্ৰলেপ দিও কিয়?
Ans. লোৰ বস্তুত ৰঙৰ প্ৰলেপ দিয়া হয় ক্ষয় (Corrosion)ৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ। লো বায়ুৰ অক্সিজেন আৰু আৰ্দ্ৰতাৰ সংস্পৰ্শত আহিলে মৰিছা (Fe₂O₃·nH₂O) গঠন হয়। ৰংৰ প্ৰলেপে এই সংস্পৰ্শ বন্ধ কৰে।
Q. 19. তেল আৰু চৰ্বি থকা খাদ্যবস্তু নাইট্ৰ’জেনৰ পৰিবেশত পেকেটত ভৰোৱা হয় কিয়?
Ans. তেল আৰু চৰ্বি থকা খাদ্যবস্তু বায়ুৰ অক্সিজেনৰ সৈতে জাৰিত হৈ দুৰ্গন্ধযুক্ত (Rancid) হয়। নাইট্ৰ’জেন নিষ্ক্ৰিয় গেছ হোৱাৰ বাবে জাৰণ প্ৰক্ৰিয়া বন্ধ কৰে আৰু খাদ্য সংৰক্ষিত থাকে।
Q. 20. এটা উদাহৰণেৰে সৈতে তলৰ পদসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
(a) ক্ষয়ীভৱন (b) চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধতা
Ans.
- ক্ষয়ীভৱন: ধাতুৱে বায়ু, পানী বা আৰ্দ্ৰতাৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি অক্সাইড বা অন্য যৌগ গঠন কৰিলে।
উদাহৰণ: 4Fe (s) + 3O₂ (g) + 2xH₂O (l) → 2Fe₂O₃·xH₂O (s) (মৰিছা) - চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধতা: তেল বা চৰ্বি জাৰিত হৈ পচি দুৰ্গন্ধযুক্ত হোৱা প্ৰক্ৰিয়া।
উদাহৰণ: মাখন (Butter) বায়ুত ৰাখিলে জাৰিত হৈ দুৰ্গন্ধ নিৰ্গত হয়।
নতুন MCQ প্ৰশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১. ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত কোনটো পৰিৱৰ্তন সাধাৰণতে দেখা যায়?
ক) বৰণৰ পৰিৱৰ্তন
খ) ওজনৰ পৰিৱৰ্তন
গ) গঠনৰ পৰিৱৰ্তন
ঘ) কঠিনতাৰ পৰিৱৰ্তন
উত্তৰ: ক) বৰণৰ পৰিৱৰ্তন
প্রশ্ন ২. জঁকা সমীকৰণৰ পৰা কি বুজা যায়?
ক) বিক্ৰিয়াৰ তাপ
খ) বিক্ৰিয়ক আৰু বিক্ৰিয়াজাত পদাৰ্থৰ চিহ্ন
গ) বিক্ৰিয়াৰ সময়
ঘ) বিক্ৰিয়াৰ অনুঘটক
উত্তৰ: খ) বিক্ৰিয়ক আৰু বিক্ৰিয়াজাত পদাৰ্থৰ চিহ্ন
প্রশ্ন ৩. ৰাসায়নিক সমীকৰণৰ এটা সীমাবদ্ধতা কি?
ক) বিক্ৰিয়াৰ তাপ শোষণ বা নিৰ্গমন জনা নাযায়
খ) বিক্ৰিয়কৰ নাম জানিব পাৰি
গ) পৰমাণুৰ সংখ্যা জানিব পাৰি
ঘ) বিক্ৰিয়াৰ গতি জানিব পাৰি
উত্তৰ: ক) বিক্ৰিয়াৰ তাপ শোষণ বা নিৰ্গমন জনা নাযায়
প্রশ্ন ৪. মামৰ গঠনৰ বাবে কোনটো অত্যাৱশ্যকীয়?
ক) নাইট্ৰ’জেন
খ) জলীয় বাষ্প আৰু অক্সিজেন
গ) কার্বন ডাই অক্সাইড
ঘ) হাইড্ৰ’জেন
উত্তৰ: খ) জলীয় বাষ্প আৰু অক্সিজেন
প্রশ্ন ৫. ক্ষয়ীভৱনৰ এটা উদাহৰণ কি?
ক) ছিলভাৰৰ কলা চামনি
খ) তামৰ সেউজীয়া আৱৰণ
গ) লোৰ মৰিছা
ঘ) ওপৰৰ সকলো
উত্তৰ: ঘ) ওপৰৰ সকলো
প্রশ্ন ৬. ৰাসায়নিক সমীকৰণৰ প্ৰয়োজনীয়তা কি?
ক) বিক্ৰিয়াৰ সময় জানিবলৈ
খ) মৌলৰ অনুপাত জানিবলৈ
গ) পদাৰ্থৰ ওজন জানিবলৈ
ঘ) বিক্ৰিয়াৰ গতি জানিবলৈ
উত্তৰ: খ) মৌলৰ অনুপাত জানিবলৈ
প্রশ্ন ৭. বিক্ৰিয়ক পদাৰ্থ কাক বোলে?
ক) বিক্ৰিয়াৰ ফলত উৎপন্ন পদাৰ্থ
খ) বিক্ৰিয়াত ভাগ লোৱা পদাৰ্থ
গ) বিক্ৰিয়াৰ অনুঘটক
ঘ) বিক্ৰিয়াৰ মধ্যস্থিত পদাৰ্থ
উত্তৰ: খ) বিক্ৰিয়াত ভাগ লোৱা পদাৰ্থ
প্রশ্ন ৮. ভৰৰ নিত্যতা সূত্ৰ অনুসৰি কি সত্য?
ক) ভৰৰ সৃষ্টি হয়
খ) ভৰৰ ধ্বংস হয়
গ) ভৰ অপৰিৱৰ্তিত থাকে
ঘ) ভৰ কমি যায়
উত্তৰ: গ) ভৰ অপৰিৱৰ্তিত থাকে
প্রশ্ন ৯. দ্বিঅপসাৰণ বিক্ৰিয়াৰ এটা বৈশিষ্ট্য কি?
ক) এটা মৌল আন এটা মৌলক অপসাৰণ কৰে
খ) আয়নৰ বিনিময় ঘটে
গ) এটা যৌগ বিভক্ত হয়
ঘ) দুটা পদাৰ্থ মিলিত হয়
উত্তৰ: খ) আয়নৰ বিনিময় ঘটে
প্রশ্ন ১০. ৰেডক্স বিক্ৰিয়াত কি ঘটে?
ক) কেৱল জাৰণ হয়
খ) কেৱল বিজাৰণ হয়
গ) জাৰণ আৰু বিজাৰণ একেলগে হয়
ঘ) কোনো পৰিৱৰ্তন নহয়
উত্তৰ: গ) জাৰণ আৰু বিজাৰণ একেলগে হয়
প্রশ্ন ১১. ক’পাৰ পাউডাৰ গৰম কৰিলে ইয়াৰ ৰং কি হয়?
ক) সেউজীয়া
খ) ক’লা
গ) মুগা
ঘ) বগা
উত্তৰ: খ) ক’লা
প্রশ্ন ১২. ছিলভাৰ ক্ল’ৰাইড সূৰ্যৰ পোহৰত ৰাখিলে কি ৰং হয়?
ক) বগা
খ) মটীয়া
গ) ক’লা
ঘ) নীলা
উত্তৰ: খ) মটীয়া
প্রশ্ন ১৩. ইথানলৰ জাৰণত কি উৎপন্ন হয়?
ক) ইথানয়িক এছিড
খ) কার্বন ডাই অক্সাইড
গ) হাইড্ৰ’জেন
ঘ) পানী
উত্তৰ: ক) ইথানয়িক এছিড
প্রশ্ন ১৪. তাপবর্জী বিক্ৰিয়াৰ এটা উদাহৰণ কি?
ক) CaO + H₂O → Ca(OH)₂
খ) 2AgBr → 2Ag + Br₂
গ) N₂ + O₂ → 2NO
ঘ) CaCO₃ → CaO + CO₂
উত্তৰ: ক) CaO + H₂O → Ca(OH)₂
প্রশ্ন ১৫. তাপগ্ৰাহী বিক্ৰিয়াত কি ঘটে?
ক) তাপ নিৰ্গত হয়
খ) তাপ শোষিত হয়
গ) তাপ অপৰিৱৰ্তিত থাকে
ঘ) তাপ কমি যায়
উত্তৰ: খ) তাপ শোষিত হয়
প্রশ্ন ১৬. প্রতিষ্ঠাপন বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ কোনটো?
ক) NaOH + HCl → NaCl + H₂O
খ) CuSO₄ + Zn → ZnSO₄ + Cu
গ) 2H₂ + O₂ → 2H₂O
ঘ) CaCO₃ → CaO + CO₂
উত্তৰ: খ) CuSO₄ + Zn → ZnSO₄ + Cu
প্রশ্ন ১৭. চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধতা কিয় হয়?
ক) অক্সিজেনৰ সৈতে জাৰণৰ বাবে
খ) পানীৰ সৈতে বিক্ৰিয়াৰ বাবে
গ) নাইট্ৰ’জেনৰ সৈতে মিলনৰ বাবে
ঘ) তাপৰ প্ৰভাৱত
উত্তৰ: ক) অক্সিজেনৰ সৈতে জাৰণৰ বাবে
প্রশ্ন ১৮. ছিলভাৰ ক্ল’ৰাইডৰ বিযোজনত কি গেছ উৎপন্ন হয়?
ক) হাইড্ৰ’জেন
খ) অক্সিজেন
গ) ক্ল’ৰিন
ঘ) কার্বন ডাই অক্সাইড
উত্তৰ: গ) ক্ল’ৰিন
প্রশ্ন ১৯. ক’পাৰ অক্সাইডৰ ৰং কি?
ক) সেউজীয়া
খ) ক’লা
গ) মুগা
ঘ) বগা
উত্তৰ: খ) ক’লা
প্রশ্ন ২০. জাৰণ বিক্ৰিয়াত পদাৰ্থই কি লাভ কৰে?
ক) হাইড্ৰ’জেন
খ) অক্সিজেন
গ) ইলেক্ট্ৰন
ঘ) কার্বন
উত্তৰ: খ) অক্সিজেন
