ভাগৱত-ধৰ্ম্মকথন । দ্বিতীয় স্কন্ধ। শ্লোক ১-৪৩
শ্লোক ১:
জয় জয় কৃষ্ণ যাৰ স্মৰণ মঙ্গল।
যাগ যোগাদিৰো হৰিনাম মহাফল।।
হেনয় পৰমানন্দ মাধৱক নিত।
সুমৰিয়ো নৰ নিৰন্তৰে একচিত্ত।।১।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণৰ নাম স্মৰণ কৰাটোৱেই মহামঙ্গলময়। যাগ-যজ্ঞ, যোগ আদি সকলো ধৰ্ম্মানুষ্ঠানতকৈ হৰিনাম লোৱাটোৱেই মহাফলদায়ক। কৃষ্ণই পৰমানন্দৰ আধাৰ, গতিকে মানুহে একাগ্ৰচিত্তে তেওঁক সদায় স্মৰণ কৰিব লাগে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণভক্তিৰ মহিমা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ নাম স্মৰণ কৰাটোৱেই সকলো ধৰ্ম্মানুষ্ঠানতকৈ শ্ৰেষ্ঠ। যাগ-যজ্ঞ, যোগ আদি কৰাতকৈ হৰিনাম লোৱাটোৱেই পৰম পুণ্যৰ কাম। কৃষ্ণই পৰমানন্দৰ আধাৰ, গতিকে তেওঁক স্মৰণ কৰিলে মানুহে শান্তি আৰু আনন্দ লাভ কৰে। এই শ্লোকত একাগ্ৰচিত্তে কৃষ্ণক স্মৰণ কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে।
শ্লোক ২ :
কৃষ্ণকথা অমৃতক পিয়ো সাৱধানে।
কৰিয়ো যতন যাৱে প্রাণ থাকে মানে।।
ঘোৰ কলিযুগে মলমতি মনুষ্যৰ।।
নাহি আন ধৰ্ম্ম হৰিকীৰ্ত্তনত পৰ।।২।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণকথা অমৃতৰ দৰে পিয়াহ। যেতিয়ালৈকে প্ৰাণ থাকে, তেতিয়ালৈকে কৃষ্ণকথা শুনিবলৈ যত্ন কৰা। কলিযুগত মানুহৰ বুদ্ধি মলিন হৈছে, গতিকে হৰিকীৰ্ত্তনতকৈ আন কোনো ধৰ্ম্ম নাই।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কলিযুগত হৰিকীৰ্ত্তনৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথা কোৱা হৈছে। কলিযুগত মানুহৰ বুদ্ধি মলিন হৈছে, গতিকে হৰিকীৰ্ত্তনেই একমাত্ৰ ধৰ্ম্ম। কৃষ্ণকথা অমৃতৰ দৰে, ই মানুহক পবিত্ৰ কৰে। গতিকে যেতিয়ালৈকে প্ৰাণ থাকে, তেতিয়ালৈকে কৃষ্ণকথা শুনিবলৈ যত্ন কৰা উচিত।
শ্লোক ৩ :
শৰীৰত আছে কলিকৃত যত দোষ।
গুচোক প্রথমে কৰা হৰি হৰি ঘোষ।।
কৃষ্ণৰ চৰণে কৰি অশেষ প্রণতি।
অচ্যুতৰ কিঙ্কৰ শঙ্কৰ নিগদতি।।৩।।অৰ্থঃ
কলিযুগৰ দোষবোৰ শৰীৰত বাস কৰিছে। এই দোষবোৰ দূৰ কৰিবলৈ প্ৰথমে হৰি হৰি ঘোষণা কৰা। কৃষ্ণৰ চৰণত অশেষ প্ৰণতি কৰা। অচ্যুতৰ সেৱক শঙ্কৰে এই কথা কৈছে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কলিযুগৰ দোষবোৰ দূৰ কৰাৰ উপায় বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কলিযুগত মানুহৰ শৰীৰত নানান দোষ বাস কৰে। এই দোষবোৰ দূৰ কৰিবলৈ হৰিনাম লোৱাটোৱেই উত্তম উপায়। কৃষ্ণৰ চৰণত শৰণ লৈ তেওঁক ভজনা কৰিলে সকলো দোষ দূৰ হয়। শঙ্কৰদেৱে কৃষ্ণৰ সেৱক হৈ এই কথা কৈছে।
শ্লোক ৪ :
দ্বিতীয় স্কন্ধৰ কথা শুনিয়ো উৎসুকে।
নৃপতিৰ প্রশ্ন পাচে শুনি মুনি শুকে।।
কৃষ্ণ পদ পঙ্কজক হৃদয়ত ধৰি।
দিলন্ত সিদ্ধান্ত তাঙ্ক সাধুৰ্ব্বাদ কৰি৷৷৪৷৷অৰ্থঃ
দ্বিতীয় স্কন্ধৰ কথা উৎসুক মনেৰে শুনা। ৰজাৰ প্ৰশ্ন শুনি মুনি শুকদেৱে কৃষ্ণৰ চৰণকমল হৃদয়ত ধাৰণ কৰি তেওঁক সিদ্ধান্ত দিলে আৰু সাধুবাদ কৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত দ্বিতীয় স্কন্ধৰ আৰম্ভণিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ৰজা পৰীক্ষিতে মুনি শুকদেৱক প্ৰশ্ন কৰিছিল। শুকদেৱে কৃষ্ণৰ চৰণকমল হৃদয়ত ধাৰণ কৰি ৰজাক সিদ্ধান্ত দিলে আৰু তেওঁক সাধুবাদ কৰিলে। এই শ্লোকত গুৰু-শিষ্যৰ সম্পৰ্কৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৫:
ধন্য নৰপতি মতি উত্তম তোহ্মাৰ।
পুছিলাহা যিটো কথা সংসাৰতে সাৰ।।
মোক্ষৰো সাধন ইটো জগতৰে হিত।
লভিলা মুকুতি যিটো তাহাৰো বাঞ্ছিত।।৫৷৷অৰ্থঃ
হে ৰাজন, তোমাৰ বুদ্ধি উত্তম। তুমি সংসাৰৰ সাৰ কথা সুধিলা। এই কথা মোক্ষ সাধনৰ বাবে জগতৰ হিতকৰ। যিজনে এই কথা জানে, তেওঁ মুক্তি লাভ কৰে, যিটো সকলোৰে বাঞ্ছিত।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ৰজা পৰীক্ষিতৰ প্ৰশ্নৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ৰজাই সংসাৰৰ সাৰ কথা সুধিছে, যিটো মোক্ষ সাধনৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। এই কথা জগতৰ হিতকৰ আৰু ইয়াৰ জৰিয়তে মুক্তি লাভ কৰা যায়। শুকদেৱে ৰজাক সাধুবাদ কৰি তেওঁৰ প্ৰশ্নৰ গুৰুত্ব বুজাইছে।
শ্লোক ৬:
নাহি জ্ঞান যাৰ জাতি ধৰ্ম্ম মাত্র কৰে।
নিতে বলি বিশ্ব পঞ্চযজ্ঞক আচৰে।।
তাহাৰ শ্ৰোতব্য কথা আছে অসংখ্যাত।
হৰি বিমুখৰ হোৱৈ ব্যর্থে আয়ু পাত।।৬।।অৰ্থঃ
যিজনৰ জ্ঞান নাই, কিন্তু জাতি আৰু ধৰ্ম্মৰ নামত কাম কৰে, আৰু নিত্যে বিশ্ব পঞ্চযজ্ঞ কৰে, তেওঁৰ শ্ৰোতব্য কথা অসংখ্য। কিন্তু হৰিৰ পৰা বিমুখ হোৱা লোকৰ আয়ু ব্যৰ্থ হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত জ্ঞানহীন লোকৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। যিজনে জাতি আৰু ধৰ্ম্মৰ নামত কাম কৰে, কিন্তু হৰিৰ পৰা বিমুখ হয়, তেওঁৰ আয়ু ব্যৰ্থ হয়। ইয়াত জ্ঞান আৰু ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৭:
দিন ভৈলে ধন কুটুম্বৰ চিন্তা কৰৈ।
নিদ্ৰা স্ত্ৰী আলাপে ৰাত্ৰি আয়ু হৰৈ।।
মিছা বিষয়ক মাত্ৰ কৰৈ অভিলাষ।
সিহেতু নেদেখৈ নৰে আপুন বিনাশ।।৭৷৷অৰ্থঃ
দিনত ধন-সম্পত্তি আৰু কুটুম্বৰ চিন্তা কৰে, ৰাতি নিদ্ৰা আৰু স্ত্ৰী-সহবাসত আয়ু নষ্ট কৰে। মিছা বিষয়ৰ প্ৰতি মাত্ৰ আকাংক্ষা কৰে, সেয়েহে মানুহে নিজৰ বিনাশ নেদেখে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত সংসাৰৰ মায়াত বন্দী হোৱা মানুহৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। মানুহে দিনত ধন-সম্পত্তি আৰু পৰিয়ালৰ চিন্তাত, আৰু ৰাতি নিদ্ৰা আৰু স্ত্ৰী-সহবাসত আয়ু নষ্ট কৰে। মিছা বিষয়ৰ প্ৰতি আকাংক্ষা কৰি মানুহে নিজৰ বিনাশ নেদেখে। ইয়াত সংসাৰৰ মায়াৰ পৰা মুক্ত হোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৮:
হেন জানি যাৰ ইচ্ছা মোক্ষক সৰ্ব্বথা।
পৰীক্ষিত তেৱে শুনিয়োক কৃষ্ণ-কথা।।
দিবে চিত্ত কৃষ্ণ-গুণ নাম কীৰ্ত্তনত।
কৃষ্ণৰেসে পাদপদ্ম স্মৰিবে মনত।।৮৷৷অৰ্থঃ
যিজনৰ মোক্ষ লাভৰ ইচ্ছা আছে, হে পৰীক্ষিত, তেওঁ কৃষ্ণকথা শুনক। কৃষ্ণৰ গুণ কীৰ্ত্তনত মন দিব লাগে আৰু কৃষ্ণৰ চৰণকমল সদায় স্মৰণ কৰিব লাগে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত মোক্ষ লাভৰ উপায় বৰ্ণনা কৰা হৈছে। মোক্ষ লাভ কৰিবলৈ হ’লে কৃষ্ণকথা শুনিব লাগে, কৃষ্ণৰ গুণ কীৰ্ত্তন কৰিব লাগে, আৰু কৃষ্ণৰ চৰণকমল সদায় স্মৰণ কৰিব লাগে। ইয়াত কৃষ্ণভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৯:
নাৰায়ণ স্মৰণেসে পৰম মঙ্গল।
এহিমানে জীৱনৰ জন্মৰ সাফল।।
অন্তকালে হৰি স্মৰে যিটো ভাগ্যৱন্ত।
তাহাৰ মহিমা কহি কোনে পাৱে অন্ত।।৯।।অৰ্থঃ
নাৰায়ণক স্মৰণ কৰাটোৱেই পৰম মঙ্গল। ইয়াতেই জীৱনৰ সাফল্য। অন্তকালত হৰিক স্মৰণ কৰা ভাগ্যৱন্ত লোকৰ মহিমা কোনে বৰ্ণনা কৰিব পাৰে?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰায়ণক স্মৰণ কৰাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। নাৰায়ণক স্মৰণ কৰাটোৱেই পৰম মঙ্গল, আৰু ইয়াতেই জীৱনৰ সাফল্য। অন্তকালত হৰিক স্মৰণ কৰা লোকৰ মহিমা অপৰিসীম। ইয়াত ভক্তিৰ মহিমা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১০:
যিটো ব্রহ্মময় দেখে জগত নিখিল।
যত পাপ পুণ্য সমস্তত নিৱৰ্ত্তিল।।
হৰিৰ কথাত তাৰ ৰতি অবিশ্রাম।
সদায়ে মুখত নেৰৈ ৰাম কৃষ্ণ নাম।।১০।।অৰ্থঃ
যিজনে সমগ্ৰ জগতক ব্ৰহ্মময় দেখে, আৰু সকলো পাপ-পুণ্যৰ পৰা মুক্ত হয়, তেওঁৰ হৰিৰ কথাত অবিৰাম ৰতি থাকে। তেওঁৰ মুখত সদায় ৰাম-কৃষ্ণ নাম থাকে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ব্ৰহ্মজ্ঞানী লোকৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। যিজনে সমগ্ৰ জগতক ব্ৰহ্মময় দেখে, তেওঁ সকলো পাপ-পুণ্যৰ পৰা মুক্ত হয়। তেওঁৰ হৰিৰ কথাত অবিৰাম ৰতি থাকে, আৰু মুখত সদায় ৰাম-কৃষ্ণ নাম থাকে। ইয়াত জ্ঞান আৰু ভক্তিৰ সমন্বয় ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১১:
বুলিবা অপূৰ্ব্ব কিনো কহিলাহা মুনি।
ইটো কথা একো পুৰুষতো নতু শুনি।।
শুনা সাৱধানে আৰু নৃপতি উত্তৰ।
ইটো মহাভাগৱত শাস্ত্র বৈকুণ্ঠৰ।।১১৷৷অৰ্থঃ
হে মুনি, তুমি যি অপূৰ্ব্ব কথা ক’লা, এই কথা কোনো মানুহে আগতে শুনা নাই। হে ৰাজন, সাৱধানেৰে উত্তৰ শুনা, এই মহাভাগৱত শাস্ত্ৰ বৈকুণ্ঠৰ পৰা অহা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত মহাভাগৱত শাস্ত্ৰৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াৰ কথা অপূৰ্ব্ব আৰু ই বৈকুণ্ঠৰ পৰা অহা বুলি কোৱা হৈছে। ইয়াত শাস্ত্ৰৰ প্ৰামাণিকতা আৰু গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১২:
আত মহাধৰ্ম্ম একে নামেসে প্রখ্যাত।
শ্ৰৱণ মাত্রকে কৰে কৃষ্ণক সাক্ষাত।।
পূজা নমস্কাৰ ধ্যান সমস্তে দুষ্কৰ।
হৰিগুণ নামধৰ্ম্ম মহা সুখকৰ।।১২।।অৰ্থঃ
এই শাস্ত্ৰত মহাধৰ্ম্ম হৈছে নামধৰ্ম্ম। শ্ৰৱণ মাত্ৰেই কৃষ্ণক সাক্ষাৎ কৰা যায়। পূজা, নমস্কাৰ, ধ্যান আদি সকলো কঠিন, কিন্তু হৰিগুণ নামধৰ্ম্ম মহা সুখদায়ক।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নামধৰ্ম্মৰ মহিমা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। নামধৰ্ম্ম সহজ আৰু সুখদায়ক, আন ধৰ্ম্মানুষ্ঠানবোৰতকৈ ইয়াৰ গুৰুত্ব বেছি। ইয়াত ভক্তিৰ সহজ পথৰ কথা কোৱা হৈছে।
শ্লোক ১৩:
স্ত্রী বাল্য বৃদ্ধ সমস্তৰে অধিকাৰ।
চণ্ডালকো কৰে নামে তেখনে উদ্ধাৰ।।
দ্বাপৰ যুগত মঞি পঢ়িলো পিতৃত।
তুমি মহা বৈষ্ণৱত কৰিবো বিদিত।।১৩৷৷অৰ্থঃ
স্ত্ৰী, বালক, বৃদ্ধ সকলোৰে নামধৰ্ম্মত অধিকাৰ আছে। চণ্ডালকো নামেৰে তৎক্ষণাত উদ্ধাৰ কৰে। দ্বাপৰ যুগত মই পিতৃৰ পৰা ইয়াক শিকিছো, তুমি মহা বৈষ্ণৱত ইয়াক জনাবা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নামধৰ্ম্মৰ সাৰ্বজনীনতা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। নামধৰ্ম্ম সকলোৰে বাবে উন্মুক্ত, আৰু ই যিকোনো ব্যক্তিক উদ্ধাৰ কৰিব পাৰে। ইয়াত নামধৰ্ম্মৰ মহিমা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৪:
প্রশ্নৰ উত্তৰ দেঞো শুনা সাৱধান।
কৃষ্ণৰ নামেসে জানা পৰম কল্যাণ।।
নামে সাধে যাৰ যেনমত অভিলাষ।
যিবা মোক্ষ চাহৈ বৈকুণ্ঠত দেন্ত বাস।।১৪।।অৰ্থঃ
প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিওঁ, সাৱধানে শুনা। কৃষ্ণৰ নামেই পৰম কল্যাণ। নামে যিজনৰ যেনে অভিলাষ পূৰণ কৰে, যিজনে মোক্ষ বিচাৰে, তেওঁক বৈকুণ্ঠত বাস দিয়ে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণনামৰ মহিমা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণনামে সকলো অভিলাষ পূৰণ কৰে আৰু মোক্ষ দিয়ে। ইয়াত নামধৰ্ম্মৰ শক্তি ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৫:
জ্ঞানৰো জানিবা হৰিনামে মোক্ষ ফল।
নাহিকে নামত পৰে পৰম মঙ্গল।।
চাৰিয়ো বেদৰ সাৰ এহিসে নিশ্চয়।
জানি পৰীক্ষিত তুমি তেজিয়ো সংশয়।।১৫।।অৰ্থঃ
জ্ঞানৰো মোক্ষ ফল হৰিনামে। নামতকৈ পৰম মঙ্গল আন একো নাই। চাৰিওটা বেদৰ সাৰ এইটোৱেই নিশ্চয়। হে পৰীক্ষিত, এই কথা জানি সংশয় ত্যাগ কৰা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত হৰিনামৰ প্ৰাধান্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে। হৰিনামেই জ্ঞান আৰু মোক্ষৰ সাৰ। ইয়াত নামধৰ্ম্মৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৬:
অল্পকালে সাধে সিদ্ধি কৃষ্ণৰ ভকতি।
দুই দণ্ডে পাইলা গতি খট্বাঙ্গ নৃপতি।।
দানৱগণক জিনি নৃপতি পূৰ্ব্বত।
দেৱতাক ৰক্ষা কৰি আছিলা স্বর্গত।।১৬।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণভক্তি অল্পকালতে সিদ্ধি দিয়ে। খট্বাঙ্গ ৰজাই দুই দণ্ডতে গতি লাভ কৰিছিল। পূৰ্ব্বত দানৱগণক জিনি দেৱতাক ৰক্ষা কৰি তেওঁ স্বৰ্গত আছিল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণভক্তিৰ শক্তি বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ভক্তিৰ দ্বাৰা অল্প সময়তে মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৭:
দেৱসৱে বোলে বৰ লোৱা মহীপাল।
ৰাজা বোলে কৈয়ো আগে জীৱো কতকাল।।
দেৱে কহে জীৱা আৰু দুই দণ্ডমানে।
শুনি শীঘ্ৰে পৃথিৱীক আসিলা বিমানে।।১৭।।অৰ্থঃ
দেৱতাসকলে ক’লে, হে মহীপাল, বৰ লোৱা। ৰজাই ক’লে, আগতে কওক, মই কিমান দিন জীয়াই থাকিম। দেৱতাসকলে ক’লে, আৰু দুই দণ্ডমান জীয়াই থাকিবা। শুনি তেওঁ শীঘ্ৰে পৃথিৱীলৈ আহিল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ৰজা খট্বাঙ্গৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁৰ জীৱনৰ শেষ সময়ত দেৱতাসকলে তেওঁক বৰ দিবলৈ ক’লে, কিন্তু ৰজাই জীৱনৰ সময় সীমা জানিবলৈ বিচাৰিলে। ইয়াত সময়ৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৮:
সমস্তকে ত্যজি ৰাজা স্থিৰ কৰি মন।
কৃষ্ণৰ অভয় পদে পশিল শৰণ।।
মুহূর্তে খট্বাঙ্গে পাইলা পৰম গতিক।
জীৱা সাত দিন তুমি চিন্তা কৰা কিক।।১৮।।অৰ্থঃ
ৰজাই সকলো ত্যাগ কৰি মন স্থিৰ কৰি কৃষ্ণৰ অভয় চৰণত শৰণ ল’লে। মুহূৰ্ততে খট্বাঙ্গে পৰম গতি লাভ কৰিলে। হে পৰীক্ষিত, তুমি সাত দিন জীয়াই থাকিবা, ইয়াৰ চিন্তা কিয় কৰা?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ শৰণাগত হোৱাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ শৰণাগত হ’লে মুক্তি লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ শক্তি ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ১৯:
এহি বুলি কহিলা ধাৰণা যোগ মুনি।
যাক কহি আছে হৰি ব্ৰহ্মাত আপুনি।।
সংসাৰ তৰণ পথ আছে অসংখ্যাত।
অনেক বিঘিনি তাতো দুষ্কৰ সাক্ষাত।।১৯।।অৰ্থঃ
মুনিয়ে এই বুলি ধাৰণা যোগৰ কথা ক’লে, যিটো হৰিয়ে ব্ৰহ্মাক কৈছিল। সংসাৰ তৰণৰ অসংখ্য পথ আছে, কিন্তু তাত বহুতো বিঘিনি আছে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত সংসাৰ তৰণৰ পথৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। সংসাৰ তৰণৰ পথ কঠিন, কিন্তু ভক্তিৰ দ্বাৰা ইয়াক সহজ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২০:
শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰি কৃষ্ণক আৰাধে।
মহামোক্ষ সাধে একো বিঘিনি নবাধে।।
যাত হন্তে হোৱৈ ৰতি কৃষ্ণৰ চৰণে।
নাহিকে সুগম আতপৰে ত্রিভুৱনে।।২০৷৷অৰ্থঃ
শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰি কৃষ্ণক আৰাধনা কৰিলে মহামোক্ষ সাধে, কোনো বিঘিনিয়ে বাধা নিদিয়ে। কৃষ্ণৰ চৰণত ৰতি জন্মে, ইয়াৰ তুলনাত ত্ৰিভুৱনত আন কোনো সুগম পথ নাই।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা কৃষ্ণক আৰাধনা কৰিলে মহামোক্ষ লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ সহজ পথৰ কথা কোৱা হৈছে।
শ্লোক ২১:
পূৰ্ব্বত ব্রহ্মায়ে একচিত্তে তিনিবাৰ।
বেদত বিচাৰি এহিমানে পাইলা সাৰ।।
শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন মাত্র সুগম ভকতি।
অল্পতে উপজৈ গোৱিন্দত প্ৰেমৰতি।।২১।।অৰ্থঃ
পূৰ্ব্বত ব্ৰহ্মাই একাগ্ৰ মনে তিনিবাৰ বেদ বিচাৰি এই সাৰ পাইছিল। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনেই সুগম ভক্তি, ইয়াৰ দ্বাৰা অল্প সময়তে গোৱিন্দত প্ৰেমৰতি জন্মে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা সহজে ভক্তি আৰু প্ৰেমৰতি লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ সহজ পথৰ কথা কোৱা হৈছে।
শ্লোক ২২:
হেন জানি মহাযত্নে কৃষক সৰ্ব্বথা।
শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা ত্যজি আন কথা।।
শুদ্ধ হুইবা এতেকে ত্যজিব মায়াজালে।
কৃষ্ণৰ পৰম পদ পাইবা অল্পকালে।।২২।।অৰ্থঃ
এতেকে মহা যত্নেৰে কৃষ্ণক শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা, আন কথা ত্যাগ কৰা। ইয়াৰ দ্বাৰা শুদ্ধ হ’বা আৰু মায়াজাল ত্যাগ কৰিবা, অল্প সময়তে কৃষ্ণৰ পৰম পদ পাবা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা মায়াজাল ত্যাগ কৰি কৃষ্ণৰ পৰম পদ লাভ কৰাৰ কথা কোৱা হৈছে। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৩:
দুই অধ্যায়ৰ কথা গৈল এহিমানে।
শুকমুনি কহন্ত ৰাজাত বিদ্যমানে।
জ্ঞানী মনুষ্যৰ এহিমানে প্রয়োজন।
কৰিবে কৃষ্ণৰ মাত্ৰ শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন।।২৩।।অৰ্থঃ
দুই অধ্যায়ৰ কথা এয়াত শেষ হ’ল। শুকমুনিয়ে ৰাজাক এই কথা ক’লে। জ্ঞানী মানুহৰ এইটোৱেই প্ৰয়োজন, কৃষ্ণৰ শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। জ্ঞানী মানুহৰ প্ৰয়োজন কৃষ্ণৰ শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৪:
যেন ফল পাৱৈ সৱে দেৱতাক যজি।
লভে সৰ্ব্ব সিদ্ধি প্রভু মাধৱক ভজি।।
অজ্ঞানীসে সেৱৈ আন দেৱতাসকল।
যেন পুত্ৰ ভাৰ্য্যাৰ ভজনে তুচ্ছ ফল।।২৪।।অৰ্থঃ
যেনেকৈ দেৱতাক যজি ফল পোৱা যায়, তেনেকৈ মাধৱক ভজি সকলো সিদ্ধি লাভ কৰা যায়। অজ্ঞানীসকলে আন দেৱতাক সেৱা কৰে, যেনেকৈ পুত্ৰ-ভাৰ্য্যাৰ সেৱাত তুচ্ছ ফল পোৱা যায়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণভক্তিৰ প্ৰাধান্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণক ভজিলে সকলো সিদ্ধি লাভ কৰিব পাৰি, আন দেৱতাক সেৱা কৰিলে তুচ্ছ ফল পোৱা যায়। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৫:
ভকত জনৰ সঙ্গে ৰঙ্গে সৰ্ব্বক্ষণ।
কৃষক আৰাধি কৰে শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন।।
এহিমানে মাত্র পুৰুষাৰ্থ পুৰুষৰ।।
আন কৰ্ম্ম সৱে ব্যর্থ হৰি বিমুখৰ।।২৫।।অৰ্থঃ
ভক্তজনৰ সৈতে ৰং কৰি সদায় কৃষ্ণক আৰাধনা কৰে, শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰে। এইটোৱেই পুৰুষৰ পুৰুষাৰ্থ, আন সকলো কৰ্ম্ম হৰিৰ পৰা বিমুখ হ’লে ব্যৰ্থ।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ভক্তিৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ভক্তজনৰ সৈতে কৃষ্ণক আৰাধনা কৰিলে পুৰুষাৰ্থ সিদ্ধ হয়, আন কৰ্ম্মবোৰ ব্যৰ্থ। ইয়াত ভক্তিৰ প্ৰাধান্য ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৬:
শুনন্তে উপজৈ জ্ঞান শুদ্ধ হোৱৈ মতি।
ইহ পৰলোকত সুখত বিৰকতি।।
মোক্ষতো অধিক সুখ সপ্রেম ভকতি।
হেন হৰিকথাত নকৰৈ কোনে ৰতি।।২৬।।অৰ্থঃ
শুনিলে জ্ঞান জন্মে, মন শুদ্ধ হয়, ইহলোক আৰু পৰলোকৰ সুখত বিৰক্তি জন্মে। মোক্ষতকৈও অধিক সুখ সপ্ৰেম ভক্তিৰ। হেন হৰিকথাত কোনে ৰতি নকৰে?
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত হৰিকথা শ্ৰৱণৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। হৰিকথা শুনিলে জ্ঞান আৰু শুদ্ধি লাভ হয়, ইহলোক আৰু পৰলোকৰ সুখত বিৰক্তি জন্মে। সপ্ৰেম ভক্তি মোক্ষতকৈও অধিক সুখদায়ক। ইয়াত হৰিকথাৰ মহিমা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৭:
হেন শুনি সূতত শৌনকে বিনাৱন্ত।
আউৰ কিবা শুকত নৃপতি পুছিলন্ত।।
শুনিতে উৎসুক আছে দুয়ো বৈষ্ণৱৰ।
যেন ভৈলা সংবাদ কহিয়ো নিৰন্তৰ।।২৭।।অৰ্থঃ
এনেকুৱা কথা শুনি শৌনকে সূতক বিনৱ কৰিলে, আৰু শুকমুনিক ৰজাই আৰু কি সুধিলে। দুয়ো বৈষ্ণৱে শুনিবলৈ উৎসুক হৈ আছে, সেই সংবাদ কৈ দিয়ক।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শৌনক আৰু ৰজাৰ উৎসুকতাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোকে শুকমুনিৰ মুখত হৰিকথা শুনিবলৈ আগ্ৰহী হৈছে। ইয়াত ভক্তিৰ প্ৰতি উৎসুকতা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৮:
ক্ষণিকো নুশুনে কৃষ্ণকথা যিটো নৰ।
ব্যর্থে আয়ু হৰে সূৰ্য্য সিটো মনুষ্যৰ।।
হেন জানি কৃষ্ণকথা সংসাৰতে সাৰ।
কহিয়োক হৌক আয়ু সাম্ফল আহ্মাৰ।।২৮৷৷অৰ্থঃ
যিজন মানুহে ক্ষণিকো কৃষ্ণকথা নুশুনে, সূৰ্য্যই তেওঁৰ আয়ু ব্যৰ্থ কৰে। হেন জানি কৃষ্ণকথা সংসাৰৰ সাৰ, কৈ দিয়ক, মোৰ আয়ু সফল হওক।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণকথা নুশুনা মানুহৰ আয়ু ব্যৰ্থ হয়। কৃষ্ণকথা সংসাৰৰ সাৰ, ইয়াক শুনিলে আয়ু সফল হয়। ইয়াত কৃষ্ণকথাৰ প্ৰয়োজনীয়তা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ২৯:
যাৰ কৰ্ণ পথক নগৈল দামোদৰ।
কুকুৰ সদৃশ সিটো নিৰ্গত পামৰ।।
বিষ্ঠা মূত্র ভুঞ্জৈ যেন অধম শূকৰে।
উটে যেন কণ্টকক চোবাই আতি মৰে।।২৯।।অৰ্থঃ
যিজনৰ কাণত দামোদৰৰ কথা নপৰে, সি কুকুৰৰ দৰে নিৰ্গত পামৰ। সি অধম শূকৰৰ দৰে বিষ্ঠা-মূত্ৰ ভুঞ্জে, আৰু উটৰ দৰে কণ্টক চোবাই মৰে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণকথা নুশুনা মানুহৰ দুৰ্দশা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোক পশুৰ দৰে নিৰ্গত আৰু অধম হয়। ইয়াত কৃষ্ণকথাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩০:
যেন গাধে ব্যর্থে মাত্র বহি মৰে ভাৰ।
এহি চাৰিগোটা পশু পটন্তৰ তাৰ।।
নপাতয় কাণ যিটো কৃষ্ণৰ কথাত।
ভৈলা দুই কর্ণ তাৰ দুই ভিতি গাত।।৩০৷৷অৰ্থঃ
যেনেকৈ গাধে ভাৰ বহি মৰে, তেনেকৈ এই চাৰিটা পশুৰ দৰে হয়। যিজনে কৃষ্ণৰ কথাত কাণ নিদিয়ে, তাৰ দুয়ো কাণ দুয়োফালে থাকে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণকথা নুশুনা মানুহৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোক পশুৰ দৰে হয় আৰু কৃষ্ণৰ কথা শুনিবলৈ অক্ষম হয়। ইয়াত কৃষ্ণকথাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩১:
হৰিগুণ নগাই কৰৈ আনসে ব্যাখ্যান।
জানা জিহ্বা ভৈল তাৰ বেঙ্গৰ সমান।।
যাৰ শিৰে নকৰে কৃষ্ণক নমস্কাৰ।
কিৰীটি যুগুত মাথা ভাৰ ভৈল তাৰ।।৩১।।অৰ্থঃ
যিজনে হৰিগুণ নগাই আন কথা ব্যাখ্যা কৰে, তাৰ জিভা বেঙৰ দৰে হয়। যিজনে কৃষ্ণক নমস্কাৰ নকৰে, তাৰ মূৰ কিৰীটিৰ দৰে ভাৰ হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত হৰিগুণ নগোৱা আৰু কৃষ্ণক নমস্কাৰ নকৰা মানুহৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোকৰ জিভা আৰু মূৰ অধম হয়। ইয়াত হৰিগুণ গোৱাৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩২:
কৃষ্ণৰ নকৰৈ কৰ্ম্ম যিটো হস্ত দুই।
কঙ্কণ সহিতে সিটো শৱ সম হুই।।
কৃষ্ণৰ মূৰ্ত্তিক যিটো নেদেখৈ অধম।
তাৰ চক্ষু সম্যকে মৈৰাৰ চকা সম।।৩২।।অৰ্থঃ
যিজনে কৃষ্ণৰ কৰ্ম্ম নকৰে, তাৰ হাত কঙ্কণ সহিতে শৱৰ দৰে হয়। যিজনে কৃষ্ণৰ মূৰ্ত্তি নেদেখে, তাৰ চকু মৈৰাৰ চকাৰ দৰে হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ কৰ্ম্ম নকৰা আৰু কৃষ্ণৰ মূৰ্ত্তি নেদেখা মানুহৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোকৰ হাত আৰু চকু অধম হয়। ইয়াত কৃষ্ণৰ কৰ্ম্ম আৰু মূৰ্ত্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৩:
কৃষ্ণৰ থানক যিটো নকৰে গমন।
বৃক্ষৰ সদৃশ তাৰ দুখানি চৰণ।।
ভকতৰ পদৰেণু নলৱৈ যি জন।
জীৱন্ততে শৱ সিটো মৃতক সমান।।৩৩।।অৰ্থঃ
যিজনে কৃষ্ণৰ থানলৈ নাযায়, তাৰ দুখনি ভৰি বৃক্ষৰ দৰে হয়। যিজনে ভক্তৰ পদৰেণু নলয়, সি জীয়াই থকা শৱৰ দৰে হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণৰ থানলৈ নযোৱা আৰু ভক্তৰ পদৰেণু নলোৱা মানুহৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোকৰ ভৰি আৰু জীৱন অধম হয়। ইয়াত কৃষ্ণৰ থান আৰু ভক্তৰ পদৰেণুৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৪:
কৃষ্ণপদ তুলসীৰ নলৈলেক ঘ্রাণ।
কাঢ়ন্ত নিশ্বাস সিটো ভাথিৰ সমান।।
হৰি হৰি বোলন্তে নুহিকে ৰোমাঞ্চিত।
বজ্ৰ শিলা সদৃশ জানিবা তাৰ চিত্ত।।৩৪।।অৰ্থঃ
যিজনে কৃষ্ণপদ তুলসীৰ গোন্ধ নলয়, তাৰ নিশ্বাস ভাথিৰ দৰে হয়। যিজনে হৰি হৰি বোলোঁতে ৰোমাঞ্চিত নহয়, তাৰ চিত্ত বজ্ৰ শিলাৰ দৰে হয়।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণপদ তুলসীৰ গোন্ধ নলোৱা আৰু হৰিনামত ৰোমাঞ্চিত নহোৱা মানুহৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁলোকৰ নিশ্বাস আৰু চিত্ত অধম হয়। ইয়াত কৃষ্ণপদ তুলসী আৰু হৰিনামৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৫:
হেন জানি সূত পূৰিয়োক অভিমত।
যি কথা কহিলা শুকে ৰাজাৰ আগত।।
কহিয়োক সমস্তে শুনোহো সাৱধানে।
তৃতীয় অধ্যায় কথা গৈলা এহিমানে।।৩৫৷৷অৰ্থঃ
এতেকে হে সূত, আপোনাৰ অভিমত পূৰণ কৰক, শুকমুনিয়ে ৰাজাক যি কথা কৈছিল, সেই কথা কৈ দিয়ক। সাৱধানে শুনিম, তৃতীয় অধ্যায়ৰ কথা এয়াত শেষ হ’ল।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শুকমুনিৰ কথাৰ প্ৰতি উৎসুকতা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শুকমুনিয়ে ৰাজাক যি কথা কৈছিল, সেই কথা শুনিবলৈ সূতক অনুৰোধ কৰা হৈছে। ইয়াত ভক্তিৰ প্ৰতি উৎসুকতা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৬:
শুনা সামাজিক জন ভাগৱত কথা।
মনুষ্য জন্মক ইটো নকৰিয়ো বৃথা।।
পুৰাণৰ সূৰ্য্য ইটো মহাভাগৱত।
ব্যাস মহাঋষি আৰ কহিছা মহত্ত্ব।।৩৬।।অৰ্থঃ
হে সামাজিক জন, ভাগৱত কথা শুনা, মনুষ্য জন্মক বৃথা নকৰিবা। পুৰাণৰ সূৰ্য্য এই মহাভাগৱত, ব্যাস মহাঋষিয়ে ইয়াৰ মহত্ত্ব কৈছে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত মহাভাগৱতৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। মহাভাগৱত পুৰাণৰ সূৰ্য্য, ইয়াৰ কথা শুনিলে মনুষ্য জন্ম সফল হয়। ইয়াত মহাভাগৱতৰ প্ৰয়োজনীয়তা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৭:
আৰ অন্তৰ্গত পৰমাৰ্থ কথা যত।
মঞি মাত্র জানো নাৰদৰ প্রসাদত।।
মোত হন্তে মহামুনি শুকে জানিলন্ত।
বিদুৰে ইহাক জানন্ত কি নজানন্ত।।৩৭৷৷অৰ্থঃ
আন অন্তৰ্গত পৰমাৰ্থ কথা মই নাৰদৰ প্ৰসাদত জানিছো। মোৰ পৰা মহামুনি শুকই জানিলে, বিদুৰে ইয়াক জানেনে নাজানে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত নাৰদৰ প্ৰসাদত লাভ কৰা জ্ঞানৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শুকমুনিয়ে এই জ্ঞান লাভ কৰিছে, বিদুৰে ইয়াক জানেনে নাজানে তাক উল্লেখ কৰা হৈছে। ইয়াত জ্ঞানৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৮:
টীকা-ভাষ্য চাই মহা বুদ্ধিৰ প্ৰভাৱে।
কেহো জনে আৰ তত্ত্ব অর্থক নপাৱে।।
বৈকুণ্ঠৰ শাস্ত্র কৃষ্ণ মুখৰ বচন।
আৰ কি তত্ত্বক জানে যেই সেই জন।।৩৮৷৷অৰ্থঃ
টীকা-ভাষ্য চাই মহা বুদ্ধিৰ প্ৰভাৱে কিছুমানে তত্ত্ব আৰু অৰ্থ নাপায়। বৈকুণ্ঠৰ শাস্ত্ৰ কৃষ্ণৰ মুখৰ বচন, আৰু কি তত্ত্বক জানে যিজনে সেই জন।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত বৈকুণ্ঠৰ শাস্ত্ৰৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণৰ মুখৰ বচনেই পৰম তত্ত্ব, ইয়াক বুজিবলৈ মহা বুদ্ধিৰ প্ৰয়োজন। ইয়াত শাস্ত্ৰৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৩৯:
শুদ্ধ ভাৱে লৈলে যিটো কৃষ্ণত শৰণ।
ভকতিৰ প্ৰসাদে নিৰ্ম্মল যাৰ মন।।
সি সি মহাজনে আৰ তত্ত্বক জানয়।
ভাগৱত পুৰাণৰ কহিলো নির্ণয়।।৩৯।।অৰ্থঃ
যিজনে শুদ্ধ ভাৱে কৃষ্ণত শৰণ লয়, ভক্তিৰ প্ৰসাদত যাৰ মন নিৰ্ম্মল হয়, সেই মহাজনে তত্ত্বক জানে। ভাগৱত পুৰাণৰ নিৰ্ণয় কৈছো।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কৃষ্ণত শৰণ লোৱাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শুদ্ধ ভাৱে কৃষ্ণত শৰণ ল’লে মন নিৰ্ম্মল হয় আৰু তত্ত্বজ্ঞান লাভ কৰিব পাৰি। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৪০:
জানিয়া কৃষ্ণত কৰা একান্ত ভকতি।
কলিযুগে কৃষ্ণনাম কীৰ্ত্তনেসে গতি।।
বিশ্বামিত্র পৰাশৰ আদি মুনিগণ।
জল বায়ু পত্র মাত্র কৰন্ত ভোজন।।৪০।।অৰ্থঃ
জানি কৃষ্ণত একান্ত ভক্তি কৰা, কলিযুগত কৃষ্ণনাম কীৰ্ত্তনেই গতি। বিশ্বামিত্র, পৰাশৰ আদি মুনিসকলে জল, বায়ু, পত্ৰ মাত্ৰ ভোজন কৰে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কলিযুগত কৃষ্ণনাম কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কলিযুগত কৃষ্ণনাম কীৰ্ত্তনেই মুক্তিৰ পথ। মুনিসকলে কঠোৰ তপস্যা কৰে, কিন্তু কলিযুগত নাম কীৰ্ত্তনেই শ্ৰেষ্ঠ। ইয়াত নাম কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৪১:
কামিনী জনৰ মুখপদ্ম সুললিত।
দেখি তাৰসৱো ভৈল কামে বিমোহিত।।
দধি দুগ্ধ ঘৃত মিশ্ৰ কৰি শালি অন্ন।
প্রৱন্ধিয়া প্রতিনিতে ভুঞ্জৈ যিটো জন।।৪১।।অৰ্থঃ
কামিনীসকলৰ মুখপদ্ম সুললিত, দেখি তেওঁলোক কামত বিমোহিত হয়। দধি, দুগ্ধ, ঘৃত মিশ্ৰিত শালি অন্ন প্ৰৱন্ধিয়া প্ৰতিদিনে ভুঞ্জে যিজনে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত কামৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ আৰু ভোগৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কামিনীসকলৰ মুখপদ্ম দেখি মানুহ কামত বিমোহিত হয়। ভোগবিলাসত মগ্ন হোৱা মানুহৰ কথা কোৱা হৈছে। ইয়াত সংসাৰৰ মায়াৰ কথা ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৪২:
সিয়ো জনে পাৰে যদি ইন্দ্রিয় জিনিত।
বিন্ধ্যগিৰি পাৰে তেৱে সাগৰ তড়িত।।
ইন্দ্রিয়ক জিনিবাৰ আছে যাৰ মতি।
সততে কৰিবে যত্ন সন্তৰ সঙ্গতি।।৪২।।অৰ্থঃ
সিয়ো জনে যদি ইন্দ্ৰিয় জয় কৰিব পাৰে, তেন্তে বিন্ধ্যগিৰি পাৰ হ’ব পাৰে, সাগৰ তৰিব পাৰে। ইন্দ্ৰিয় জয় কৰিবলৈ যিজনৰ ইচ্ছা আছে, তেওঁ সদায় সন্তৰ সঙ্গতি কৰিবলৈ যত্ন কৰিব লাগে।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত ইন্দ্ৰিয় জয় কৰাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইন্দ্ৰিয় জয় কৰিলে অসাধ্য সাধন কৰিব পাৰি। সন্তৰ সঙ্গতিৰ দ্বাৰা ইন্দ্ৰিয় জয় কৰিব পাৰি। ইয়াত ইন্দ্ৰিয় জয়ৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
শ্লোক ৪৩:
শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন মাত্র কৰিবে কৃষ্ণৰ।
ইন্দ্রিয়ক জিনি হৈবে কৃতার্থ সি নৰ।।
হেন জানি যতনে ত্যজিয়ো আন কাম।
শঙ্কৰে ৰচিলা ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।।৪৩।।অৰ্থঃ
কৃষ্ণৰ শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন মাত্ৰ কৰিব লাগে, ইন্দ্ৰিয় জয় কৰি সেই নৰ কৃতাৰ্থ হ’ব। এতেকে যতনেৰে আন কাম ত্যাগ কৰা। শঙ্কৰে ৰচিলা, ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।
ব্যাখ্যাঃ
এই শ্লোকত শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে। শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ দ্বাৰা ইন্দ্ৰিয় জয় কৰি কৃতাৰ্থ হ’ব পাৰি। আন কাম ত্যাগ কৰি কৃষ্ণৰ নাম লোৱাটোৱেই শ্ৰেষ্ঠ। ইয়াত ভক্তিৰ গুৰুত্ব ফুটি উঠিছে।
