SEBA Class 10 Science Chapter 7 question Answer in Assamese | নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয় | Chapter 6 | Class 10 Science Solution Assam | SEBA Class 10 Science Answer
দশম শ্ৰেণীৰ বিজ্ঞান পাঠ্যপুথিৰ ৭ নং অধ্যায় “নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়”ৰ সকলো পাঠভিত্তিক আৰু অনুশীলনীৰ প্ৰশ্নোত্তৰ, তলত সুন্দৰকৈ সজাই আগবঢ়ালো।
নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়
পাঠভিত্তিক প্ৰশ্নোত্তৰ (In-text Questions)
পৃষ্ঠা নং – ১১৯ (Page 119 in book)
প্ৰশ্ন ১: প্ৰতীপ ক্ৰিয়া আৰু খোজ কঢ়াৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰ:
| প্ৰতীপ ক্ৰিয়া (Reflex Action) | খোজ কঢ়া (Walking) |
|---|---|
| ১. ই এক অনৈচ্ছিক আৰু স্বতঃস্ফূৰ্ত ক্ৰিয়া। | ১. ই এক ঐচ্ছিক ক্ৰিয়া যাক আমি ইচ্ছা অনুসৰি কৰোঁ। |
| ২. ই স্নায়ুৰজ্জুৰ (spinal cord) দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়। | ২. ই পশ্চাৎ মস্তিস্কৰ চেৰিবেলামৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়। |
| ৩. ই অতি ক্ষিপ্ৰতাৰে সংঘটিত হয়। | ৩. ই এক তুলনামূলকভাৱে মন্থৰ আৰু জটিল প্ৰক্ৰিয়া। |
| ৪. ইয়াত চিন্তা-চৰ্চাৰ প্ৰয়োজন নহয়। | ৪. ইয়াত চিন্তা-চৰ্চা আৰু শৰীৰৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ প্ৰয়োজন হয়। |
প্ৰশ্ন ২: দুটা নিউৰনৰ মাজৰ সংযোগী পথ বা চাইনেপ্সত কি ঘটে?
উত্তৰ: দুটা নিউৰনৰ মাজৰ সংযোগী পথ বা চাইনেপ্সত (Synapse) এটা নিউৰনৰ এক্সনৰ শেষ প্ৰান্ত আৰু আনটো নিউৰনৰ ডেনড্ৰাইটৰ মাজত এটা সূক্ষ্ম ফাঁক থাকে। যেতিয়া এটা বৈদ্যুতিক প্ৰেৰণা (electrical impulse) এক্সনৰ শেষ প্ৰান্ত পায়হি, তেতিয়া ই কিছুমান ৰাসায়নিক পদাৰ্থ (নিউৰ’ট্ৰান্সমিটাৰ) মুক্ত কৰে। এই ৰাসায়নিক পদাৰ্থবোৰে চাইনেপ্সৰ ফাঁকটো পাৰ হৈ পৰৱৰ্তী নিউৰনৰ ডেনড্ৰাইটত এক নতুন বৈদ্যুতিক প্ৰেৰণাৰ সৃষ্টি কৰে। এইদৰেই বাৰ্তা এটা নিউৰনৰ পৰা আনটোলৈ প্ৰেৰণ হয়।
প্ৰশ্ন ৩: প্ৰতীপ ক্ৰিয়াত মগজুৰ ভূমিকা কি?
উত্তৰ: প্ৰতীপ ক্ৰিয়া মূলতঃ স্নায়ুৰজ্জুৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয় আৰু ইয়াত মগজুৰ পোনপটীয়া ভূমিকা নাথাকে। ইয়াৰ ফলত ক্ৰিয়াটো অতি খৰকৈ সংঘটিত হয়। অৱশ্যে, প্ৰতীপ ক্ৰিয়া সংঘটিত হোৱাৰ তথ্যটো স্নায়ুৰজ্জুৰ পৰা মগজুলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। মগজুৱে এই তথ্যটো বিশ্লেষণ কৰে আৰু পৰিস্থিতিটোৰ বিষয়ে আমাক সচেতন কৰে, কিন্তু ক্ৰিয়াটো সংঘটিত হৈ যোৱাৰ পিছতহে।
প্ৰশ্ন ৪: মগজুৰ কোন অংশই দেহ লৰচৰ আৰু সমতা ৰক্ষা কৰাত অংশ লয়?
উত্তৰ: পশ্চাৎ মস্তিস্কত (hindbrain) থকা চেৰিবেলাম (Cerebellum) নামৰ অংশটোৱে দেহৰ ভংগীমা, লৰচৰ আৰু সমতা ৰক্ষা কৰাত সহায় কৰে। খোজ কঢ়া, চাইকেল চলোৱা আদিৰ দৰে ঐচ্ছিক ক্ৰিয়াবোৰৰ সঠিকতা ইয়াৰ দ্বাৰাই নিয়ন্ত্ৰিত হয়।
প্ৰশ্ন ৫: আমি ধূপকাঠিৰ গোন্ধ কেনেকৈ লওঁ?
উত্তৰ: আমাৰ নাকত থকা ঘ্ৰাণসংগ্ৰাহী কোষবোৰে (olfactory receptors) ধূপকাঠিৰ পৰা অহা গোন্ধৰ ৰাসায়নিক কণিকাবোৰ চিনাক্ত কৰে। এই কোষবোৰে এক বৈদ্যুতিক সংকেত সৃষ্টি কৰে, যি ঘ্ৰাণ স্নায়ুৰ (olfactory nerve) জৰিয়তে প্ৰমস্তিস্কৰ (forebrain) নিৰ্দিষ্ট অংশলৈ যায়। মগজুৱে এই সংকেতটো বিশ্লেষণ কৰি আমি ধূপকাঠিৰ গোন্ধ অনুভৱ কৰোঁ।
পৃষ্ঠা নং – ১২২ (Page 122 in PDF)
প্ৰশ্ন ১: উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ (Plant Hormone) বিলাক কি কি?
উত্তৰ: উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ বা হৰম’ন হ’ল কিছুমান ৰাসায়নিক পদাৰ্থ যিয়ে উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি, বিকাশ আৰু পৰিৱেশৰ প্ৰতি সঁহাৰি দিয়া কাৰ্যবোৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয় কৰে। প্ৰধান উদ্ভিদ হৰম’নবোৰ হ’ল – অক্সিন, জিব্বাৰেলিন, চাইট’কাইনিন আৰু এবচাইচিচ্ এচিড।
প্ৰশ্ন ২: নিলাজী বনৰ পাতৰ চলন পৰিঘটনাটো কাণ্ডৰ কুমলীয়া আগৰ পোহৰৰ দিশত গতি কৰা পৰিঘটনাটোৰ মাজত কি পাৰ্থক্য আছে?
উত্তৰ:
| নিলাজী বনৰ পাতৰ চলন | কাণ্ডৰ পোহৰৰ দিশত গতি |
|---|---|
| ১. ই বৃদ্ধি-নিৰ্ভৰশীল চলন নহয়। | ১. ই বৃদ্ধি-নিৰ্ভৰশীল চলন। |
| ২. ই স্পৰ্শৰ (উদ্দীপনা) দিশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰে। | ২. ই পোহৰৰ (উদ্দীপনা) দিশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে (পোহৰানুবৰ্তী চলন)। |
| ৩. ই কোষৰ পানীৰ পৰিমাণৰ তাৰতম্যৰ বাবে হয়। | ৩. ই কোষৰ বৃদ্ধিৰ বাবে হয়। |
| ৪. ই এক ক্ষিপ্ৰ চলন। | ৪. ই এক মন্থৰ চলন। |
প্ৰশ্ন ৩: উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগোৱা এবিধ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰ: অক্সিন (Auxin)। ই কোষৰ আকাৰ ডাঙৰ আৰু দীঘল হোৱাত সহায় কৰি উদ্ভিদৰ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগায়।
প্ৰশ্ন ৪: কোনো এক আধাৰত চাৰিওফালে আকৰ্ষৰ বৃদ্ধিত অক্সিনে কেনেকৈ সহায় কৰে?
উত্তৰ: যেতিয়া মটৰ মাহৰ দৰে উদ্ভিদৰ আকৰ্ষই (tendril) কোনো আধাৰ স্পৰ্শ কৰে, তেতিয়া অক্সিন হৰম’ন স্পৰ্শ কৰা অংশৰ পৰা আঁতৰি আনটো ফালে জমা হয়। অক্সিনৰ গাঢ়তা স্পৰ্শ নকৰা ফালটোত বেছি হোৱাৰ বাবে সেইফালৰ কোষবোৰ খৰকৈ বৃদ্ধি হয়। ইয়াৰ ফলত আকৰ্ষডাল আধাৰৰ চাৰিওফালে মেৰিয়াই যায় আৰু ওপৰলৈ বগাই যোৱাত সহায় কৰে।
প্ৰশ্ন ৫: জলানুবেগী (Hydrotropism) ৰ পৰীক্ষা মূলক আৰ্হি এটা প্ৰস্তুত কৰা।
উত্তৰ:
- এটা পাত্ৰত কিছু মাটি লৈ মাজত এটা সৰু মাটিৰ পাত্ৰ ৰাখিব লাগে, য’ত পানী ভৰাই থোৱা হ’ব।
- ডাঙৰ পাত্ৰটোত এটা উদ্ভিদৰ পুলি ৰুব লাগে।
- কিছুদিনৰ পিছত উদ্ভিদজোপাৰ শিপাবোৰ নিৰীক্ষণ কৰিলে দেখা যাব যে শিপাবোৰ পানী থকা সৰু পাত্ৰটোৰ ফালে গতি কৰিছে।
- এই পৰীক্ষাটোৱে দেখুৱায় যে উদ্ভিদৰ শিপাই পানীৰ উদ্দীপনাৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনায়, যাক জলানুবেগী চলন বোলা হয়।
পৃষ্ঠা নং – ১২৫ (Page 125 in book)
প্ৰশ্ন ১: প্ৰাণীদেহৰ ৰাসায়নিক সমন্বয় কেনেকৈ সংঘটিত হয়?
উত্তৰ: প্ৰাণীদেহত ৰাসায়নিক সমন্বয় অন্তঃস্ৰাৱী গ্ৰন্থিৰ (endocrine glands) পৰা নিঃসৰিত হোৱা হৰম’নৰ দ্বাৰা সংঘটিত হয়। এই হৰম’নবোৰ পোনপটীয়াকৈ তেজত মিহলি হয় আৰু তেজৰ জৰিয়তে শৰীৰৰ বিভিন্ন লক্ষ্য অংগলৈ (target organs) গৈ সিহঁতৰ কাৰ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। এইদৰে বৃদ্ধি, বিকাশ আৰু অন্যান্য বিপাকীয় ক্ৰিয়াৰ সমন্বয় সাধন হয়।
প্ৰশ্ন ২: আয়ডিন পুষ্ট লৱণ খোৱাটো কিয় আৱশ্যক?
উত্তৰ: থাইৰয়ড গ্ৰন্থিয়ে থাইৰক্সিন হৰম’ন প্ৰস্তুত কৰিবলৈ আয়ডিনৰ প্ৰয়োজন হয়। থাইৰক্সিনে শৰীৰৰ কাৰ্ব’হাইড্ৰেট, প্ৰ’টিন আৰু চৰ্বিৰ বিপাকীয় ক্ৰিয়া নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। খাদ্যত আয়ডিনৰ অভাৱ হ’লে থাইৰক্সিনৰ উৎপাদন কমি যায়, যাৰ ফলত গৰল ৰোগ (Goitre) হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে। সেয়েহে আয়ডিন পুষ্ট লৱণ খোৱাটো আৱশ্যক।
প্ৰশ্ন ৩: আমাৰ দেহৰ তেজত এড্রিনেলিনৰ নিঃসৰণ ঘটিলে দেহত কেনে প্ৰতিক্ৰিয়া হয়?
উত্তৰ: যেতিয়া তেজত এড্রিনেলিনৰ নিঃসৰণ হয়, তেতিয়া ই শৰীৰক জৰুৰীকালীন পৰিস্থিতিৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে। ইয়াৰ ফলত:
- হৃদযন্ত্ৰৰ ধপধপনি বাঢ়ি যায়, যাৰ ফলত পেশীবোৰলৈ অক্সিজেনৰ যোগান বৃদ্ধি পায়।
- পাচনতন্ত্ৰ আৰু ছাললৈ তেজৰ প্ৰবাহ কমি যায়।
- শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ হাৰ বাঢ়ি যায়।
- এই সকলোবোৰ প্ৰতিক্ৰিয়াই শৰীৰক যুঁজিবলৈ বা পলাবলৈ (fight or flight) শক্তি যোগায়।
প্ৰশ্ন ৪: কিছুমান ডায়েবেটিচ ৰোগীক ইনচুলিনৰ বেজী দিয়া হয় কিয়?
উত্তৰ: ডায়েবেটিচ ৰোগীৰ দেহত অগ্নাশয় গ্ৰন্থিয়ে পৰ্যাপ্ত পৰিমাণৰ ইনচুলিন হৰম’ন উৎপন্ন কৰিব নোৱাৰে। ইনচুলিনে তেজত শৰ্কৰাৰ (গ্লুক’জ) মাত্ৰা নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। ইনচুলিনৰ অভাৱত তেজত শৰ্কৰাৰ মাত্ৰা বাঢ়ি যায়, যি শৰীৰৰ বাবে ক্ষতিকাৰক। সেয়েহে, তেজত শৰ্কৰাৰ মাত্ৰা নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ কিছুমান ডায়েবেটিচ ৰোগীক ইনচুলিনৰ বেজী দিয়া হয়।
অনুশীলনী (End-of-chapter Exercises)
পৃষ্ঠা নং – ১২৫-১২৬ (Page 125-126 in book)
প্ৰশ্ন ১: তলত উল্লেখ কৰা কোনবিধ উদ্ভিদৰ সঞ্জীৱনী পদাৰ্থ?
উত্তৰ: (d) চাইট’কাইনিন
প্ৰশ্ন ২: দুটা নিউৰণৰ মাজৰ ফাঁকটোক কি বুলি কয়?
উত্তৰ: (b) চাইনেপ্স
প্ৰশ্ন ৩: মগজুৱে কি কাম কৰে —
উত্তৰ: (d) ওপৰৰ আটাইকেইটা (ভাৱ আৰু চিন্তা কৰা, হৃদপিণ্ড স্পন্দন নিয়ন্ত্ৰণ, দেহৰ সমতা ৰক্ষা)।
প্ৰশ্ন ৪: আমাৰ দেহৰ গ্ৰাহক অংগৰ কাম কি? গ্ৰাহক অংগই যথোপযুক্তভাৱে কাম নকৰিলে কেনে পৰিস্থিতি হ’ব ভাবাচোন। ইয়াৰ ফলত কি সমস্যা হ’ব পাৰে?
উত্তৰ: আমাৰ দেহৰ গ্ৰাহক অংগবোৰে (যেনে চকু, কাণ, নাক, ছাল) পৰিৱেশৰ পৰা উদ্দীপনা (যেনে পোহৰ, শব্দ, গোন্ধ) গ্ৰহণ কৰি মগজুলৈ বাৰ্তা পঠিয়ায়।
যদি গ্ৰাহক অংগই সঠিকভাৱে কাম নকৰে, তেন্তে আমি পৰিৱেশৰ পৰিৱৰ্তন বা বিপদৰ বিষয়ে তথ্য নাপাম। উদাহৰণস্বৰূপে, ছালৰ গ্ৰাহকে কাম নকৰিলে আমি গৰম বস্তু স্পৰ্শ কৰিলেও গম নাপাম আৰু আমাৰ হাত পুৰি যাব পাৰে।
প্ৰশ্ন ৫: নিউৰন গঠনৰ এটা চিত্ৰ আঁকা। ইয়াৰ কাৰ্য বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰ:
কাৰ্য: নিউৰনৰ ডেনড্ৰাইটে আন নিউৰনৰ পৰা বাৰ্তা গ্ৰহণ কৰে। এই বাৰ্তাটো কোষদেহৰ মাজেৰে বৈদ্যুতিক প্ৰেৰণা হিচাপে এক্সনলৈ যায়। এক্সনৰ শেষ প্ৰান্তত ই ৰাসায়নিক সংকেতলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ চাইনেপ্সৰ মাজেৰে পৰৱৰ্তী নিউৰনলৈ প্ৰেৰণ হয়। এইদৰে নিউৰনে শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশৰ মাজত তথ্যৰ আদান-প্ৰদান কৰে।
প্ৰশ্ন ৬: উদ্ভিদৰ পোহৰানুবেগী প্ৰতিক্ৰিয়া কেনেকৈ সংঘটিত হয়?
উত্তৰ: উদ্ভিদৰ কাণ্ডৰ আগত অক্সিন নামৰ হৰম’ন সংশ্লেষণ হয়। যেতিয়া পোহৰ এটা ফালৰ পৰা পৰে, তেতিয়া অক্সিন পোহৰ নপৰা ছাঁ পৰা অংশলৈ ব্যাপন ঘটে। ছাঁ পৰা অংশত অক্সিনৰ গাঢ়তা বঢ়াৰ ফলত সেইফালৰ কোষবোৰ খৰকৈ বৃদ্ধি হয়। ইয়াৰ ফলত কাণ্ডডাল পোহৰৰ দিশে ভাঁজ খায়।
প্ৰশ্ন ৭: স্নায়ুৰজ্জুত আঘাত হ’লে কেনে বাৰ্তাত ব্যাঘাট ঘটে?
উত্তৰ: স্নায়ুৰজ্জুত আঘাত হ’লে প্ৰতীপ ক্ৰিয়াৰ বাৰ্তাত ব্যাঘাট ঘটিব। ইয়াৰ উপৰিও, শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশৰ পৰা মগজুলৈ যোৱা সংবেদী বাৰ্তা আৰু মগজুৰ পৰা শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশলৈ অহা আজ্ঞাবাহী বাৰ্তাৰ আদান-প্ৰদানত বাধা আহিব। ইয়াৰ ফলত শৰীৰৰ কিছু অংশ অচল (paralysis) হৈ পৰিব পাৰে।
প্ৰশ্ন ৮: উদ্ভিদৰ ৰাসায়নিক সমন্বয় কেনেদৰে সংঘটিত হয়?
উত্তৰ: উদ্ভিদৰ ৰাসায়নিক সমন্বয় বিভিন্ন উদ্ভিদ হৰম’নৰ দ্বাৰা সংঘটিত হয়। এই হৰম’নবোৰ উদ্ভিদৰ এটা অংশত উৎপন্ন হৈ আন অংশলৈ ব্যাপন ঘটে আৰু বৃদ্ধি, বিকাশ, ফুল ফুলা, ফল ধৰা আদি বিভিন্ন ক্ৰিয়া নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
প্ৰশ্ন ৯: জীৱদেহৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়ৰ কাৰণে কি প্ৰয়োজন?
উত্তৰ: জীৱদেহৰ বিভিন্ন অংগ আৰু তন্ত্ৰৰ মাজত সুসংগঠিতভাৱে কাম কৰিবলৈ আৰু পৰিৱেশৰ উদ্দীপনাৰ প্ৰতি সঠিক সঁহাৰি জনাবলৈ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়ৰ প্ৰয়োজন। প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত এই কাম স্নায়ুতন্ত্ৰ আৰু হৰম’ন তন্ত্ৰই কৰে, আৰু উদ্ভিদৰ ক্ষেত্ৰত হৰম’নে কৰে।
প্ৰশ্ন ১০: ঐচ্ছিক ক্ৰিয়া আৰু প্ৰতীপ ক্ৰিয়াৰ মাজত পাৰ্থক্য কেনেকৈ উলিয়াবা?
উত্তৰ: ঐচ্ছিক ক্ৰিয়া আমাৰ ইচ্ছা অনুসৰি মগজুৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয় (যেনে লিখা)। আনহাতে, প্ৰতীপ ক্ৰিয়া স্বতঃস্ফূৰ্ত আৰু স্নায়ুৰজ্জুৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয় (যেনে গৰম বস্তুত হাত লাগিলে আঁতৰাই অনা)।
প্ৰশ্ন ১১: প্ৰাণীৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয়ৰ স্নায়ুতন্ত্ৰৰ আৰু হৰম’নৰ ক্ৰিয়াৰ মাজত তুলনামূলক আলোকপাত কৰা।
উত্তৰ:
| স্নায়ুতন্ত্ৰ | হৰম’ন তন্ত্ৰ |
|---|---|
| ১. বাৰ্তা বৈদ্যুতিক প্ৰেৰণা হিচাপে যায়। | ১. বাৰ্তা ৰাসায়নিক পদাৰ্থ (হৰম’ন) হিচাপে যায়। |
| ২. ক্ৰিয়া অতি ক্ষিপ্ৰ। | ২. ক্ৰিয়া তুলনামূলকভাৱে মন্থৰ। |
| ৩. প্ৰভাৱ ক্ষণস্থায়ী। | ৩. প্ৰভাৱ দীৰ্ঘস্থায়ী। |
| ৪. বাৰ্তা নিৰ্দিষ্ট কোষলৈ যায়। | ৪. তেজৰ জৰিয়তে গোটেই শৰীৰলৈ যায়। |
প্ৰশ্ন ১২: নিলাজী বনৰ পাতৰ চলনৰ লগত আমাৰ ভৰিৰ চলনৰ আচৰণৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰ: নিলাজী বনৰ পাতৰ চলন স্পৰ্শৰ প্ৰতি এক অনৈচ্ছিক সঁহাৰি, যি কোষৰ পানীৰ পৰিমাণৰ তাৰতম্যৰ বাবে হয় আৰু ইয়াত কোনো বিশেষ কলা জড়িত নহয়। আনহাতে, আমাৰ ভৰিৰ চলন এক ঐচ্ছিক ক্ৰিয়া, যি মগজুৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত আৰু ইয়াত স্নায়ু আৰু পেশী কলাৰ দৰে বিশেষ কলা জড়িত হৈ থাকে।