এই শ্লোকবোৰ মহাভাৰতৰ পৰা উদ্ধৃত হৈছে, য’ত ৰজা পৰীক্ষিতৰ কাহিনী বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁ ধৰ্মৰক্ষা আৰু কলি-নিগ্ৰহৰ বাবে যুদ্ধ কৰিছিল।
শ্লোক ২৬১
শুনিয়ো শৌনক ঋষি বুলিলন্ত সূত।
তহিতে আশ্চর্য্য যেন ভৈল অদভুত।।
কৰি দিগ্বিজয় অজয় পৰীক্ষিত।
পাইলা পাচে ৰথে কুৰুক্ষেত্ৰৰ সন্নিত।।
অৰ্থঃ
হে শৌনক ঋষি, সূত মুনিয়ে ক’লে, তাৰ পিছত এক আশ্চৰ্যজনক ঘটনা ঘটিল। ৰজা পৰীক্ষিতে দিগ্বিজয় কৰি কুৰুক্ষেত্ৰৰ ওচৰত ৰথত উপস্থিত হ’ল।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতৰ দিগ্বিজয়ৰ পিছত কুৰুক্ষেত্ৰত উপস্থিত হোৱাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। তেওঁৰ বীৰত্ব আৰু ধৰ্মৰক্ষাৰ প্ৰতি থকা দায়বদ্ধতা প্ৰদৰ্শিত হৈছে।
শ্লোক ২৬২
দেখিলা নৃপতি তৈতে বিচাৰি ফুৰন্তে।
আছে ধেনু বৃষ দুয়ো দুখত কান্দন্তে।।
মৃণাল ধৱল বৃষ কাম্পৈ তৰতৰি।
চৰণত তাড়ৈ শূদ্রগোটে দণ্ড ধৰি।।
অৰ্থঃ
ৰজাই তাত বিচাৰি ফুৰোঁতে দেখিলে যে এজনী গাই আৰু এটা বলধ দুখত কান্দি আছে। ধবল বৃষই কঁপি আছে, আৰু এজন শূদ্ৰই দণ্ড ধৰি তেওঁলোকক মাৰি আছে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ধৰ্মৰ অৱস্থা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। গাই আৰু বলধই ধৰ্মৰ প্ৰতীক, আৰু শূদ্ৰই তেওঁলোকক মাৰি থকাটোৱে কলিৰ প্ৰভাৱ দেখুৱাইছে।
শ্লোক ২৬৩
ভয়তে তেজিলা যেন মল-মূত্র আতি।
চৰণৰ প্রহাৰে ধেনুক কৰে শাস্তি।।
কান্দন্তে আছন্ত বহি লোতক নয়নে।
অনাথক মাৰৈ যেন দুর্জন টেন্টোনে।।
অৰ্থঃ
ভয়ত গাইয়ে মল-মূত্র ত্যাগ কৰিলে, আৰু শূদ্ৰই গাইক মাৰি শাস্তি দিলে। গাই আৰু বলধ দুয়ো কান্দি আছিল, যেনেকৈ দুৰ্জনে অনাথক মাৰে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ধৰ্মৰ দুৰ্দশা আৰু কলিৰ অত্যাচাৰৰ চিত্ৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে। গাই আৰু বলধৰ কান্দোনে ধৰ্মৰ দুৰ্গতি প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
শ্লোক ২৬৪
হেন দেখি খেদি গৈলা ৰাজা আথে বেথে।
হাতে শৰ ধনু ধৰি সুৱৰ্ণৰ ৰথে।।
মেঘৰ গম্ভীৰ ধ্বনি বুলিলা বচন।
কোন তই কহ অৰে অধম দুৰ্জ্জন।।
অৰ্থঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে ধৰ্মৰ দুৰ্গতি দেখি খং উঠি গৈ শূদ্ৰক শাস্তি দিবলৈ আগবাঢ়িল। তেওঁ সুৱৰ্ণৰ ৰথত উঠি ধনু-শৰ ধৰি মেঘৰ দৰে গম্ভীৰ স্বৰেৰে ক’লে, “হে অধম, তই কোন? কিয় ইমান নিষ্ঠুৰ কাম কৰিছ?”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতৰ ধৰ্মৰক্ষাৰ প্ৰতি থকা দায়বদ্ধতা প্ৰদৰ্শিত হৈছে। তেওঁ শূদ্ৰক শাস্তি দিবলৈ সাজু হৈছে, কিয়নো তেওঁ ধৰ্মৰ প্ৰতীক গাই আৰু বলধক অত্যাচাৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৬৫
মোহোৰ ৰাজ্যত কৰ ইমত দুর্বল।
মৰিবাক শঙ্কা নাই কহিৰ নিস্খল।।
নৃপতিৰ বেশ তই কৰ্ম্মত চণ্ডাল।
হেন জানা পাইলে আসি তোৰ যমকাল।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মোৰ ৰাজ্যত তই ইমান দুৰ্বল কাম কৰিছ? তোৰ মৃত্যুৰ ভয় নাই নেকি? তই নৃপতিৰ বেশ ধাৰণ কৰিছ, কিন্তু কৰ্মত চণ্ডাল। জানিবি, তোৰ মৃত্যুৰ সময় আহিছে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে শূদ্ৰক সতৰ্ক কৰি দিছে যে তেওঁৰ কুকৰ্মৰ বাবে তেওঁৰ মৃত্যু ওচৰচপা হৈছে।
শ্লোক ২৬৬
গৈলন্ত বিদূৰ মাত্র কৃষ্ণ ধনঞ্জয়।
এতেকেসে অন্যায় কৰস দুৰাশয়।।
মঞি বিদ্যমানে তোৰ এতমান গহ।
কৰো শিৰচ্ছেদ দুষ্ট খানিতেক ৰহ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “কৃষ্ণ আৰু অৰ্জুনৰ পিছত তই ইমান অন্যায় কৰিছ। মই থকা অৱস্থাত তই ইমান দুঃসাহস দেখুৱাইছ? দুষ্ট, তোৰ শিৰচ্ছেদ কৰিম, অলপ ৰ’বি।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে শূদ্ৰক শাস্তি দিবলৈ সাজু হৈছে, কিয়নো তেওঁ ধৰ্মৰ প্ৰতীক গাই আৰু বলধক অত্যাচাৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৬৭
মহন্তক পীড়া কৰ মোহোৰ আগত।
ৰহ ৰহ ভাঙ্গো আজি তোহোৰ মহত্ত্ব।।
এহি বুলি পৰীক্ষিত পৰম মহন্ত।
ধেনু বৃষভক দুইকো সম্বোধি বোলন্ত।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মোৰ সন্মুখত মহন্তক পীড়া কৰিছ? ৰ’বি, আজি তোৰ অহংকাৰ ভাঙিম।” এই বুলি ৰজা পৰীক্ষিতে গাই আৰু বলধক সম্বোধন কৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে ধৰ্মৰ প্ৰতীক গাই আৰু বলধক আশ্বাস দিছে যে তেওঁ তেওঁলোকৰ দুখ দূৰ কৰিব।
শ্লোক ২৬৮
কোন তুমি আছা শুক্ল বৃষৰূপ ধৰি।
কোনেবা তোহ্মাৰ ভাঙ্গিলেক তিনি ভৰি।।
কিসক ভ্ৰমাহা একপাৱে মহাশয়।।
মঞি আসি পাইলো আৰ নকৰিবা ভয়।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “হে শুক্ল বৃষ, তুমি কোন? কোনে তোমাৰ তিনিটা ভৰি ভাঙিলে? হে মহাশয়, তুমি কিয় এটা ভৰিৰে ভ্ৰমি আছা? মই আহিছো, আৰু ভয় নকৰিবা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে ধৰ্মৰ প্ৰতীক বৃষক আশ্বাস দিছে যে তেওঁ তেওঁৰ দুখ দূৰ কৰিব।
শ্লোক ২৬৯
যৈত ৰাখৈ কৌৰৱ ৰাজাৰ বাহুদণ্ডে।
শোকে সিটো লোকৰ লোতক নতু পড়ে।।
নাকান্দা নাকান্দা মাৱ ধেনু এৰা খেদ।
কৰো আজি তোহ্মাৰ শত্ৰুৰ স্কন্ধচ্ছেদ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “য’ত কৌৰৱ ৰজাৰ বাহুদণ্ডে ৰক্ষা কৰিছিল, তাত শোকৰ চকুলো নপৰে। হে মাৱ ধেনু, নাকান্দিবা, আজি মই তোমাৰ শত্ৰুৰ শিৰচ্ছেদ কৰিম।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতে ধৰ্মৰ প্ৰতীক গাইক আশ্বাস দিছে যে তেওঁ তেওঁৰ শত্ৰুৰ পৰা প্ৰতিশোধ ল’ব।
শ্লোক ২৭০
কৃষ্ণৰ সেৱক ইটো ৰাজাৰ ৰাজ্যত।
কেহো নতু কৰে আসি দ্রোহ হেনমত।।
যদি দেৱে কৰে তোমাসাক হেন দণ্ড।
তাহাৰো কাটিবো সালঙ্কৃত বাহুখণ্ড।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “কৃষ্ণৰ সেৱক হিচাপে মোৰ ৰাজ্যত কোনেও এনে দ্ৰোহ কৰিব নোৱাৰে। যদি দেৱতাই তোমালোকক এনে শাস্তি দিয়ে, তেন্তে মই তেওঁৰো বাহু কাটিম।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজা পৰীক্ষিতৰ ধৰ্মৰক্ষাৰ প্ৰতি থকা দৃঢ় সংকল্প প্ৰদৰ্শিত হৈছে। তেওঁ ধৰ্মৰ প্ৰতীক গাই আৰু বলধক ৰক্ষা কৰিবলৈ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে।
শ্লোক ২৭১
হেন শুনি ধৰ্ম্মে তাঙ্ক দিলন্ত উত্তৰ।
কি কহিবো কথা মঞি তোহ্মাৰ বংশৰ।।
যাৰ গুণে তুষ্ট হুয়া বসুদেৱ সুত।
হোৱন্ত সাৰথি কতো সভাসদ দূত।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ৰজাক উত্তৰ দিলে, “মই তোমাৰ বংশৰ কথা কি ক’ম? যি বংশৰ গুণত তুষ্ট হৈ কৃষ্ণই সাৰথি, সভাসদ আৰু দূত হৈছিল।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ধৰ্মই পৰীক্ষিতৰ বংশৰ মহিমা বৰ্ণনা কৰিছে। কৃষ্ণই পাণ্ডৱসকলৰ সাৰথি হৈছিল, যাৰ দ্বাৰা পৰীক্ষিতৰ বংশৰ গৌৰৱ প্ৰদৰ্শিত হৈছে।
শ্লোক ২৭২
কৰন্ত মন্ত্রণা কতো মন্ত্রী হুয়া আতি।।
নিদ্ৰা এৰি খাণ্ডা ধৰি ৰখি থাকা ৰাতি।।
ধ্যানতো নেদেখৈ যিটো বেদৰো ৰহস্য।
কৰিলন্ত তাহাঙ্ক পাণ্ডুবংশে বশ্য।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ক’লে, “কৃষ্ণই মন্ত্ৰী হৈ মন্ত্ৰণা দিছিল, ৰাতি নিদ্ৰা ত্যাগ কৰি খাণ্ডা ধৰি ৰক্ষা কৰিছিল। যিটো বেদৰ ৰহস্য ধ্যানতো নেদেখা, তেওঁক পাণ্ডৱ বংশে বশ্য কৰিছিল।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ পাণ্ডৱসকলৰ প্ৰতি থকা সহায় আৰু তেওঁলোকৰ বংশৰ গৌৰৱ বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৭৩
কি কহিবো পাণ্ডৱৰ মহা গুণগণ।
যাক সেৱা কৰন্ত আপুনি নাৰায়ণ।।
তাসম্বাৰ বংশ তুমি পৰম পৱিত্ৰ।
দিবাহা অভয় দান আত কোন চিত্র।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ক’লে, “পাণ্ডৱসকলৰ মহান গুণৰ কথা কি ক’ম? যাক স্বয়ং নাৰায়ণে সেৱা কৰিছিল। তোমাৰ বংশ পৰম পৱিত্ৰ, তুমি অভয় দান দিবা, ইয়াত আচৰিত হ’বলগীয়া একো নাই।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত পাণ্ডৱসকলৰ গৌৰৱ আৰু পৰীক্ষিতৰ বংশৰ পৱিত্ৰতাৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৭৪
কোনে দুখ দেয় যিটো পুছিলা সংশয়।
কহিবে নপাৰো তাক নৃপতি নিশ্চয়।।
জ্ঞানী বোলে দেয় দুখ আত্মায়ে আত্মাক।
কুতৰ্কী পণ্ডিতে দোষে নানা দেৱতাক।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ক’লে, “কোনে দুখ দিয়ে, সেই সংশয়ৰ উত্তৰ মই নিশ্চয়কৈ ক’ব নোৱাৰো। জ্ঞানীসকলে কয় যে আত্মাই আত্মাক দুখ দিয়ে, আনহাতে কুতৰ্কী পণ্ডিতে নানা দেৱতাক দোষ দিয়ে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত দুখৰ কাৰণ সম্পৰ্কে বিভিন্ন দৃষ্টিভংগী বৰ্ণনা কৰা হৈছে। জ্ঞানীসকলে কয় যে দুখৰ কাৰণ আত্মাই, আনহাতে কুতৰ্কীসকলে দেৱতাক দোষ দিয়ে।
শ্লোক ২৭৫
গ্রহে পীড়ৈ দৈৱজ্ঞৰ জ্যোতিষ প্রমাণ।
মীমাংসকে বোলৈ সৱে কৰ্ম্মেসে প্রধান।।
লোকাৱৰ্ত্তি শাস্ত্ৰত স্বভাৱে সৱে কয়।
যাৰ যেন মতি কহৈ নজানে নিশ্চয়।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ক’লে, “দৈৱজ্ঞসকলে জ্যোতিষৰ প্ৰমাণত গ্ৰহৰ পীড়াক দোষ দিয়ে, মীমাংসকসকলে কয় যে কৰ্মেই প্ৰধান। লোকায়ত শাস্ত্ৰত স্বভাৱতে সকলোৱে কয়, যি যেনেকৈ বুজে তেনেকৈ কয়, নিশ্চয় নজানে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত বিভিন্ন শাস্ত্ৰৰ মতে দুখৰ কাৰণ সম্পৰ্কে বিভিন্ন মতামত বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৭৬
একান্ত ভকত সৱে কহে হেন ন্যায়।
মিলৈ সুখ দুখ আদি ঈশ্বৰ ইচ্ছায়।।
তত্ত্ব নপাই কহৱৈ যাহাৰ যেন মতি।
কৰিয়োক বিমৰিষ আপুনি নৃপতি।।
অৰ্থঃ
ধৰ্মই ক’লে, “একান্ত ভক্তসকলে কয় যে সুখ-দুখ ঈশ্বৰৰ ইচ্ছাত হয়। যিয়ে তত্ত্ব নাপায়, সি যেনেকৈ বুজে তেনেকৈ কয়। হে নৃপতি, তুমি নিজে বিচাৰ কৰা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ভক্তসকলৰ মতে সুখ-দুখ ঈশ্বৰৰ ইচ্ছাত হয় বুলি কোৱা হৈছে।
শ্লোক ২৭৭
হেন শুনি পাইলা ৰাজা মনত বিচাৰি।
জানিলো এহেন্তে ধৰ্ম্ম বৃষৰূপধাৰী।।
এতেকেসে পৰ পাপ নকৰা বিদিত।
কৱৈ যিটো হোৱৈ সিটো তেহ্নে পাপচিত্ত।।
অৰ্থঃ
ৰজাই মনত বিচাৰি ক’লে, “মই জানিলো যে তুমিয়েই ধৰ্ম, বৃষৰূপ ধাৰণ কৰিছা। গতিকে আনক পাপ নকৰিবা, যিয়ে যি কৰে সি পাপচিত্ত।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই ধৰ্মক চিনাক্ত কৰিছে আৰু পাপৰ প্ৰতি সতৰ্ক কৰিছে।
শ্লোক ২৭৮
হে ধৰ্ম্ম কিনো ভৈলা তোহ্মাৰ বিষাদ।
ভাঙ্গিলেক তপ শৌচ দয়া তিনি পাদ।।
কেৱলে আছয় মাত্র সত্য নাম ভৰি।
তাকো ভাঙ্গিবাক চাহৈ কলি দণ্ড ধৰি।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “হে ধৰ্ম, তোমাৰ কি হ’ল? তপ, শৌচ আৰু দয়াৰ তিনি পাদ ভাঙিলে। কেৱল সত্য নামহে বাকী আছে, তাকো কলিয়ে ভাঙিবলৈ চেষ্টা কৰিছে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ধৰ্মৰ দুৰ্দশা আৰু কলিৰ প্ৰভাৱৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৭৯
ধেনুৰূপে জানিলো এহেন্তে বসুমতী।
কৃষ্ণৰ বিৰহ তাপে ক্ষীণ ভৈলা আতি।।
ধ্বজ বজ্র পঙ্কজ গুচিল অলঙ্কাৰ।
তাক স্মৰি কান্দন্ত খেদৰ নাহি পাৰ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মই জানিলো যে ধেনুৰূপে বসুমতী আছে। কৃষ্ণৰ বিৰহত তেওঁ ক্ষীণ হৈছে। ধ্বজ, বজ্ৰ, পঙ্কজ আদি অলঙ্কাৰ গুচিল, তাক স্মৰি তেওঁ কান্দিছে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত পৃথিৱীৰ দুৰ্দশা আৰু কৃষ্ণৰ বিৰহত তেওঁৰ কান্দোনৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৮০
হে মাৱ ধৰণী শুনিয়োক ধৰ্ম্ম বাপ।
নকৰা কলিক ভয় তেজিয়ো সন্তাপ।।
পৃথিৱী পৰ্যটি মঞি ফুৰো আকে চাই।
পাপী কলি আউৰ মোৰ হাতৰ নেড়ায়।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “হে মাৱ ধৰণী, হে ধৰ্ম বাপ, কলিক ভয় নকৰিবা, সন্তাপ ত্যাগ কৰা। মই পৃথিৱী পৰ্যটন কৰি ফুৰো, পাপী কলি মোৰ হাতৰ পৰা নিস্তাৰ পাব নোৱাৰে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই ধৰণী আৰু ধৰ্মক আশ্বাস দিছে যে তেওঁ কলিক শাস্তি দিব।
শ্লোক ২৮১
ধৰণীক ধৰ্ম্মক আশ্বাসি এহি বুলি।
ডাবৰ আজুৰি খাণ্ডা ধৰিলন্ত তুলি।।
মোহোৰ ৰাজ্যত আসি কৰ অপকাৰ।
জানিলো পাতকী তোৰ কটকটাই ঘাৰ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ধৰণী আৰু ধৰ্মক আশ্বাস দি ডাবৰ আজুৰি খাণ্ডা ধৰিলে। তেওঁ ক’লে, “মোৰ ৰাজ্যত আহি অপকাৰ কৰিছ, মই জানিলো যে তই পাতকী, তোৰ ঘাৰ কটকটাই।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক শাস্তি দিবলৈ সাজু হৈছে।
শ্লোক ২৮২
হেন দেখি কলিৰ ভয়ত ধাতু যায়।
ৰাজচিহ্ন মানে সৱে পেহ্লাইলা খসাই।।
দণ্ডৱতে পৰি হাতে ধৰিয়া চৰণ।
ত্রাহি ত্রাহি বুলি তান্তে পশিলা শৰণ।।
অৰ্থঃ
ইয়াত কলিয়ে ভয়ত কঁপি উঠিল আৰু ৰাজচিহ্ন খসাই দিলে। তেওঁ দণ্ডৱতে পৰি ৰজাৰ চৰণত ধৰি ক’লে, “ৰক্ষা কৰা, ৰক্ষা কৰা,” আৰু শৰণ ল’লে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পণ কৰিছে।
শ্লোক ২৮৩
আউৰ নকৰিবো দ্রোহ দিয়ো জীৱদান।
ভৈলোহো ভৃত্যৰো ভৃত্য ৰাখা মোৰ প্রাণ।।
এতেকে কাতৰ কৰৈ চৰণত ধৰি।
মহাত্রাসে তৰতৰি কাম্পৈ হাত ভৰি।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে ক’লে, “আৰু দ্ৰোহ নকৰো, মোক জীৱদান দিয়া। মই তোমাৰ ভৃত্যৰো ভৃত্য হ’ম, মোৰ প্ৰাণ ৰাখা।” তেওঁ কাতৰ কৰি ৰজাৰ চৰণত ধৰিলে আৰু ভয়ত কঁপিবলৈ ধৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত কাতৰ কৰিছে আৰু তেওঁৰ প্ৰাণ ভিক্ষা কৰিছে।
শ্লোক ২৮৪
কতো খেৰ কামোৰৈ আঙ্গুলি লৱৈ মুখে।
পৰিত্ৰাণ কৰা বাপ বুলি কান্দৈ দুখে।।
হৰি বিমুখক ধাৱৈ ব্যাঘ্ৰৰ সমান।
বৈষ্ণৱৰ আগে কলি মুষক প্রমাণ।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে খেৰ কামুৰি আঙ্গুলি মুখত লৈ কান্দি ক’লে, “হে বাপ, মোক ৰক্ষা কৰা। হৰিৰ পৰা বিমুখ হোৱাসকলক ব্যাঘ্ৰই ধাৱে, কিন্তু বৈষ্ণৱৰ আগত কলি এটা মূষিকৰ দৰে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে নিজৰ দুৰ্বলতা স্বীকাৰ কৰিছে আৰু বৈষ্ণৱসকলৰ শক্তিৰ কথা উল্লেখ কৰিছে।
শ্লোক ২৮৫
মাৰিলন্ত ঘাৱ বুলি সচকিত কায়া।
কলিৰ কাৰুণ্য শুনি সম্পজিল দায়া।।
মনত বোলন্ত আত আছৈ মহাগুণ।
ইচ্ছামাত্রে উপজৈ কলিত যত পুণ্য।।
অৰ্থঃ
ৰজাই কলিক মাৰিবলৈ উদ্যত হ’ল, কিন্তু কলিৰ কাৰুণ্য শুনি তেওঁৰ দয়া উপজিল। তেওঁ মনত ভাবিলে, “ইয়াত মহাগুণ আছে, কলিত ইচ্ছামাত্ৰে পুণ্য উপজে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিৰ প্ৰতি দয়া দেখুৱাইছে আৰু কলিৰ গুণৰ কথা উল্লেখ কৰিছে।
শ্লোক ২৮৬
মনত আলচৈ নতু হৰি বোলে আসি।
এতেকে উপজে মহা মহাপুণ্যৰাশি।।
কৰিলেসে সিজে পাপ হেন গুণ জানি।
প্রাণে নমাৰিলন্ত কলিক মহামানী।।
অৰ্থঃ
ৰজাই মনত ভাবিলে, “হৰিৰ নাম ল’লে মহা পুণ্যৰাশি উপজে। কলিয়ে পাপ কৰিলেও ইয়াৰ গুণ আছে, গতিকে মই কলিক প্ৰাণে নমাৰো।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক ক্ষমা কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে, কিয়নো হৰিৰ নাম ল’লে পুণ্য লাভ হয়।
শ্লোক ২৮৭
হাসি হাসি বোলন্ত কলিক কৃপাময়।
এৰ এৰ চৰণৰ দিলোহো নির্ভয়।।
আউৰ শঙ্কা নকৰ ৰাখিলো প্রাণ তোৰ।
আৰে পাপী কলি নতু কথা শুন মোৰ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই হাঁহি হাঁহি কলিক ক’লে, “হে কৃপাময়, মই তোমাক নিৰ্ভয় দিলো। আৰু ভয় নকৰিবা, মই তোমাৰ প্ৰাণ ৰাখিলো। হে পাপী কলি, মোৰ কথা শুনা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক আশ্বাস দিছে আৰু তেওঁৰ প্ৰাণ ৰক্ষা কৰিছে।
শ্লোক ২৮৮
বীৰ অৰ্জুনৰ যশধৰ আমি নাতি।
কৰে কৃতাঞ্জলি যিটো আহ্মাক সম্প্রতি।।
আউৰ নাহি তোৰ মোত হন্তে কিছু ভয়।
কিণ্ত্ত মোৰ দেশত নৰৈবি দুৰাশয়।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মই বীৰ অৰ্জুনৰ নাতি, যিয়ে মোক কৃতাঞ্জলি কৰে। তোৰ মোৰ পৰা আৰু ভয় নাই, কিন্তু মোৰ দেশত তই নাথাকিবি।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক দেশৰ পৰা বাহিৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে।
শ্লোক ২৮৯
অধৰ্ম্মৰ বন্ধু তই পাপৰ প্রাৰম্ভ।
তোৰ সঙ্গী সদায়ে কলহ লোভ দম্ভ।।
দুষ্ট শঠ কপটী টেন্টোন খটচোৰ।
মিছা মোহ কুলক্ষ্মী অসতী কলি তোৰ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “তই অধৰ্মৰ বন্ধু, পাপৰ আৰম্ভণ। তোৰ সঙ্গীসকল হ’ল কলহ, লোভ, দম্ভ, দুষ্ট, শঠ, কপটী, টেন্টোন, খটচোৰ, মিছা, মোহ, কুলক্ষ্মী আৰু অসতী।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিৰ দুষ্ট সঙ্গীসকলৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ২৯০
তই যেৱে থাকহ অধৰ্ম্মে লৈবে ৰাজ।
জীৱি যেৱে এখনে ৰাজ্যৰ হুয়ো বাজ।।
প্রচণ্ড আদেশ শুনি দুনাই কাম্পৈ কলি।
প্রণামিয়া বোলৈ বাক্য কৰি কৃতাঞ্জলি।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “তই অধৰ্মে ৰাজ্য ল’বলৈ থাক, কিন্তু জীয়াই থাকিলে এতিয়াই ৰাজ্যৰ পৰা ওলাই যাবি।” এই আদেশ শুনি কলি কঁপি উঠিল আৰু কৃতাঞ্জলি কৰি ক’লে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক ৰাজ্যৰ পৰা বাহিৰ কৰাৰ আদেশ দিছে।
শ্লোক ২৯১
সসাগৰ পৃথিৱী তোহ্মাৰ সৱে ৰাজ।
নাই একো পুৰী মোৰ প্রভু তাত বাজ।।
যৈকে যাইবো তৈতে সৱে তোহ্মাৰেসে লোক।
নেদা ঠাই যেৱে এতিক্ষণে কাটিয়োক।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে ক’লে, “হে প্ৰভু, সাগৰৰ সৈতে পৃথিৱী তোমাৰ ৰাজ্য। মোৰ কোনো ঠাই নাই। য’লৈকে যাওঁ, সকলো ঠাই তোমাৰ লোকৰ। যদি ঠাই নিদিয়া, তেন্তে এতিয়াই মোৰ শিৰচ্ছেদ কৰা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত কাতৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৯২
কৰা কৃপা দিয়া স্থান থাকো আজ্ঞা পালি।
সমূলে নামাৰা মোক দেশৰ নিকালি।।
সাগৰত থাকে যেন মহা ৰত্নচয়।।
তেৱে কি শামুকে তাত নকৰে আশ্রয়।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে ক’লে, “কৃপা কৰি মোক ঠাই দিয়া, মই তোমাৰ আজ্ঞা পালন কৰিম। মোক দেশৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে নিকালি নকৰিবা। সাগৰত মহা ৰত্ন থাকে, তাত শামুকেও আশ্ৰয় লয়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত কাতৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৯৩
কোন গ্রাম নগৰত অন্ত্য জাতি নাই।
চণ্ডালতোধিক ভৈলো নেদা মোক ঠাই।।
শৰণাগতক ত্যাগ নকৰিয়ো বাপ।
এহি বুলি কান্দে কলি কৰিয়া বিলাপ।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে ক’লে, “কোনো গ্ৰাম বা নগৰত অন্ত্য জাতি নাই, মই চণ্ডালতকৈও অধম হৈছো। মোক ঠাই নিদিয়া, হে বাপ, শৰণাগতক ত্যাগ নকৰিবা।” এই বুলি কলিয়ে কান্দিলে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত কাতৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৯৪
নৃপতি বোলন্ত কলি তোক দিলো স্থান।
যৈত খেলৈ জুৱা পাশা কৰৈ মদ্যপান।।
স্ত্রী পঞ্চসূনা গৃহস্থৰ থাকৈ যৈত।
এহি চাৰি ঠাই দিলো বঞ্চ গৈয়া তৈত।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “হে কলি, মই তোমাক ঠাই দিলো। য’ত জুৱা খেলা হয়, মদ্যপান কৰা হয়, স্ত্ৰী আৰু পঞ্চসূনা গৃহস্থৰ ঘৰত থাকে, তাত তই বাস কৰিবি।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক কিছুমান নিৰ্দিষ্ট ঠাইত বাস কৰিবলৈ অনুমতি দিছে।
শ্লোক ২৯৫
জলকুম্ভ চুলিয়া বাঢ়নী ঢেকী পটা।
গৃহস্থৰ ঘৰে এহি সূনা পঞ্চগোটা।
বলি বিশ্বদেৱ পঞ্চযজ্ঞ যাৰ নাই।
তাৰ পঞ্চ স্থানত থাকিবি সৰ্ব্বদায়।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “গৃহস্থৰ ঘৰত জলকুম্ভ, চুলিয়া, বাঢ়নী, ঢেকী আৰু পটা এই পাঁচটা সূনা থাকে। যি গৃহস্থই বলি, বিশ্বদেৱ আৰু পঞ্চযজ্ঞ নকৰে, তেওঁৰ পাঁচটা ঠাইত তই সদায় থাকিবি।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক গৃহস্থৰ ঘৰৰ কিছুমান নিৰ্দিষ্ট ঠাইত বাস কৰিবলৈ অনুমতি দিছে।
শ্লোক ২৯৬
যৈত কৰে শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন কেশৱৰ।
নচাপিবি পাপী সিটো গৃহস্থ ওচৰ।।
হুয়া এক শৰণ কৃষ্ণৰ লৱে নাম।
মোহোৰ আদেশে নপশিবি সিটো গ্রাম।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “য’ত কৃষ্ণৰ নাম শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা হয়, তাত তই নাযাবি। যি গৃহস্থই কৃষ্ণৰ নাম লয়, তেওঁৰ ওচৰত নাযাবি। মোৰ আদেশমতে তই সেই গ্ৰামত প্ৰৱেশ নকৰিবি।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক ধৰ্মপৰায়ণ গৃহস্থৰ পৰা দূৰৈত থাকিবলৈ আদেশ দিছে।
শ্লোক ২৯৭
মোৰ আজ্ঞা ভাঙ্গি যেৱে কৰস অন্যায়।
তোৰ মাথা কাটো তেৱে মোৰ দোষ নাই।।
শুনিয়া মনত নাহি সন্তোষ কলিৰ।
কৰে কাউবাউ বাপ শুনা মহাবীৰ।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মোৰ আজ্ঞা ভংগ কৰি যদি অন্যায় কৰ, তেন্তে মই তোমাৰ মাথা কাটিম, মোৰ দোষ নাই।” এই কথা শুনি কলিৰ মনত সন্তোষ নহ’ল, তেওঁ কাউবাউ কৰিলে।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক কঠোৰ সতৰ্ক কৰি দিছে।
শ্লোক ২৯৮
পৰিবাৰ বিস্তৰ নোজোৰে ইটো স্থান।
আৰো কিছু দিয়োক হেনবা বৰ্ত্তো প্রাণ।।
যেৱে দোষ দেখাহা কৰিবা উগ্ৰশাস্তি।
শুনি নৃপতিৰ কৃপা উপজিল আতি।।
অৰ্থঃ
কলিয়ে ক’লে, “মোৰ পৰিয়াল বহুত, এই ঠাইবোৰে মোৰ প্ৰাণ ৰক্ষা কৰিব নোৱাৰে। আৰু কিছু ঠাই দিয়া, নহ’লে মই জীয়াই থাকিব নোৱাৰিম। যদি দোষ দেখিবা, তেন্তে উগ্ৰ শাস্তি দিবা।” এই কথা শুনি ৰজাৰ কৃপা উপজিল।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলিয়ে ৰজাৰ ওচৰত কাতৰ কৰিছে।
শ্লোক ২৯৯
দিলো সুৱৰ্ণক তাত বাসা কৰ কলি।
অধৰ্ম্মৰ গোষ্ঠী সমে ঝান্টে যাহা চলি।।
হেন শুনি কলি পাচে শৰীৰ সঙ্কোচি।
নৃপতিক নমিয়া চলিলা পাচ গুচি।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “মই তোমাক সুৱৰ্ণত বাস কৰিবলৈ দিলো। অধৰ্মৰ গোষ্ঠীৰ সৈতে তই তাত বাস কৰিবি।” এই কথা শুনি কলিয়ে শৰীৰ সঙ্কোচ কৰি ৰজাক প্ৰণাম কৰি গুচি গ’ল।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক সুৱৰ্ণত বাস কৰিবলৈ অনুমতি দিছে।
শ্লোক ৩০০
যৈত মদ্য স্ত্রী সূনা সুবর্ণক পায়।
নৃপতিৰ আদেশে পাঞ্চতো লৈলা ঠাই।।
হেন জানি যিজন উত্তম মহামতি।
স্ত্রী সুৱর্ণত নকৰিবা আসকতি৷৷
অৰ্থঃ
য’ত মদ্য, স্ত্ৰী, সূনা আৰু সুৱৰ্ণ পোৱা যায়, ৰজাৰ আদেশমতে কলিয়ে সেই পাঁচটা ঠাই ল’লে। হে উত্তম মহামতি, স্ত্ৰী আৰু সুৱৰ্ণত আসক্তি নকৰিবা।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক পাঁচটা ঠাইত বাস কৰিবলৈ অনুমতি দিছে আৰু স্ত্ৰী আৰু সুৱৰ্ণত আসক্তি নকৰিবলৈ উপদেশ দিছে।
এই শ্লোকবোৰত ৰজা পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰ, কৃষ্ণভক্তিৰ মাহাত্ম্য আৰু কলি যুগত ধৰ্মৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। প্ৰতিটো শ্লোকৰ অসমীয়া অৰ্থ আৰু ব্যাখ্যা তলত দিয়া হ’ল:
শ্লোক ৩০১
নিগ্রহিয়া কলিক ধৰ্ম্মক ৰক্ষা কৰি।
জোড়াইলন্ত তপ শৌচ দয়া তিনি ভৰি।।
পৃথিৱীক কৰিলন্ত আশ্বাস নৃপতি।
নকৰিবা ভয় তুমি মাৱ বসুমতী।।
অৰ্থঃ
ৰজাই কলিক নিগ্ৰহ কৰি ধৰ্মক ৰক্ষা কৰিলে আৰু তপ, শৌচ আৰু দয়াৰ তিনি ভৰি জোৰা দিলে। ৰজাই পৃথিৱীক আশ্বাস দিলে, “হে মাৱ বসুমতী, তুমি ভয় নকৰিবা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই কলিক নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ধৰ্মৰ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছে আৰু পৃথিৱীক আশ্বাস দিছে।
শ্লোক ৩০২
যাৱে থাকো মঞি মহাদুষ্টৰ অন্তক।
নাহি কিছু ভয় বুলি নমিলা ধৰ্ম্মক।।
পৃথিৱীক নমস্কাৰ কৰিলা নৃপতি।
চলি গৈলা পাচে নিজ মন্দিৰক প্রতি।।
অৰ্থঃ
ৰজাই ক’লে, “যেতিয়ালৈকে মই থাকো, মহাদুষ্টৰ অন্তক হ’ম, ভয় নকৰিবা।” এই বুলি তেওঁ ধৰ্মক নমস্কাৰ কৰি পৃথিৱীক নমস্কাৰ কৰিলে আৰু নিজ মন্দিৰলৈ গুচি গ’ল।
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰজাই ধৰ্মৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধা প্ৰদৰ্শন কৰিছে আৰু পৃথিৱীক আশ্বাস দিছে।
শ্লোক ৩০৩
কি কহিবো কৌৰৱ ৰাজাৰ মহিমাক।
দ্রৌণিৰ ব্ৰহ্মাস্ত্ৰ বহ্নি নদহিলে যাক।।
ৰাখিলন্ত গৰ্ভত প্ৰৱেশি ভগৱন্ত।
পৰীক্ষত সমান নাহিকে ভাগ্যৱন্ত।।
অৰ্থঃ
“কৌৰৱ ৰাজাৰ মহিমা কি ক’ম? দ্ৰোণৰ ব্ৰহ্মাস্ত্ৰৰ অগ্নিয়ে যাক দহিব নোৱাৰিলে, ভগৱানে গৰ্ভত প্ৰৱেশ কৰি তেওঁক ৰক্ষা কৰিলে। পৰীক্ষিতৰ দৰে ভাগ্যৱান আৰু নাই।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত পৰীক্ষিতৰ ভাগ্য আৰু কৃষ্ণৰ কৃপাৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৪
কৃষ্ণত অর্পিয়া চিত্ত সিটো মহাশয়।
তক্ষকে দংশন্তে যাৰ নুপজিল ভয়।।
কৃষ্ণমূর্তি শ্রুতি আদি ধৰিয়া হিয়াত।
তেজিলন্ত শুকশিষ্যে শৰীৰ গঙ্গাত।।
অৰ্থঃ
“যি মহাশয়ে কৃষ্ণত চিত্ত অৰ্পণ কৰিছিল, তক্ষকে দংশন কৰোঁতেও তেওঁৰ ভয় নহ’ল। কৃষ্ণমূৰ্তি আৰু শ্ৰুতি হৃদয়ত ধাৰণ কৰি শুকশিষ্যে গঙ্গাত শৰীৰ ত্যাগ কৰিলে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত পৰীক্ষিতৰ কৃষ্ণভক্তি আৰু তেওঁৰ মৃত্যুৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৫
ইটো আতি আশ্চৰ্য্য নুহিকে ঋষিগণ।
কৰে যিটো কृष্ণকথা শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন।।
স্মৰে কৃষ্ণপদপঙ্কজক হৃদয়ত।
নুপজৈ সম্ভ্ৰম তাৰ মৰণ কালত।।
অৰ্থঃ
“যি ঋষিসকলে কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰে, তেওঁলোক আতি আশ্চৰ্যজনক। যিয়ে কৃষ্ণৰ পদপঙ্কজক হৃদয়ত স্মৰণ কৰে, তেওঁৰ মৃত্যুৰ সময়ত ভয় নহয়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণকথা শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনৰ মাহাত্ম্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৬
পুছিলাহা যেন পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰ।
কহিলো সকলে কৃষ্ণকথায়ে সহিত।।
আউৰ আত কিবা মঞি কহিবো বিস্তৰ।
এহিমাত্ৰ কৰ্ত্তব্য জানিবা মনুষ্যৰ।।
অৰ্থঃ
“তুমি পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰৰ কথা সুধিলা, মই কৃষ্ণকথাৰ সৈতে সকলো ক’লো। ইয়াৰ বাহিৰে আৰু কি ক’ম? মনুষ্যৰ কৰ্তব্য এইয়াই।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰৰ সাৰাংশ প্ৰদান কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৭
কহো আৱে शुनियো শাস্ত্ৰৰ সৱে সাৰ।
কৃষ্ণচৰণক পাইবে ইচ্ছা আছে যাৰ।।
কৃষ্ণ গুণ নাম মাত্র কৰোক কীৰ্ত্তন।
আউৰ আন কৰ্ম্মত কমন প্রয়োজন।।
অৰ্থঃ
“এতিয়া শুনা, শাস্ত্ৰৰ সাৰ কথা। যি কৃষ্ণচৰণ পাবলৈ ইচ্ছা কৰে, তেওঁ কৃষ্ণৰ গুণ নাম মাত্ৰ কীৰ্ত্তন কৰক, আন কৰ্ম্মত কি প্ৰয়োজন?”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণনাম কীৰ্ত্তনৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৮
বেদৰো গোপনি কথা কহিলো নিশ্চয়।
নকৰিবা আত কিছু শৌনক সংশয়।।
সূত ঋষি সম্বাদ সত্ৰত যেন ভৈলা।
ষোল সপ্তদশ অধ্যায়ৰ কথা গৈলা।।
অৰ্থঃ
“বেদৰ গোপন কথা মই নিশ্চয়কৈ ক’লো, হে শৌনক, ইয়াত সংশয় নকৰিবা। সূত ঋষিৰ সম্বাদ সত্ৰত যেনেকৈ হৈছিল, ষোল আৰু সপ্তদশ অধ্যায়ৰ কথা শেষ হ’ল।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত বেদৰ গোপন কথা আৰু সূত ঋষিৰ সম্বাদৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩০৯
শুনা সামাজিক লোক কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰ ।
আতপৰে আন ধৰ্ম্ম নাহিকে কলিত।।
জানিবাহা সমস্তে শাস্ত্ৰৰ ইসে সাৰ।
আতপৰে নাহি গতি কলিৰ প্ৰজাৰ।।
অৰ্থঃ
“হে সামাজিক লোকসকল, শুনা, কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰ। কলি যুগত ইয়াৰ বাহিৰে আন ধৰ্ম নাই। জানিবা, সকলো শাস্ত্ৰৰ সাৰ ইয়েই। ইয়াৰ বাহিৰে কলি যুগত প্ৰজাৰ গতি নাই।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলি যুগত কৃষ্ণভক্তিৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১০
ভৈল মলমতি লোক তেজিলা আচাৰ।
পাতকীৰ নাহিকে কৰ্ম্মত অধিকাৰ।।
আৱে ৰামনামক সততে যিটো গাৱৈ।
সেহি সাধু মনুষ্যে হাততে মোক্ষ পাৱৈ।।
অৰ্থঃ
“লোক মলমতি হৈছে, আচাৰ ত্যাগ কৰিছে। পাতকীৰ কৰ্ম্মত অধিকাৰ নাই। এতিয়া যি সততে ৰামনাম গায়, সেয়ে সাধু মনুষ্য হাততে মোক্ষ পায়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কলি যুগত ৰামনামৰ মাহাত্ম্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১১
শুনা যেন গুণ আছে ৰামৰ নামত।
উচ্চাৰন্তে উপজৈ পৰম পুণ্য যত৷৷
মৰাকো জীৱাৱৈ ইটো অমৃত ঔষধ।
হেন নাম নধৰি আপুনি যায় অধ।।
অৰ্থঃ
“শুনা, ৰামৰ নামত কি গুণ আছে। উচ্চাৰণ কৰিলে পৰম পুণ্য উপজে। ই মৰাকো জীয়ায়, ই অমৃত ঔষধ। এনে নাম নধৰি আপুনি অধোগতি পায়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ৰামনামৰ মাহাত্ম্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১২
কেতিক্ষণে ধৰৈ কালে তাৰো নাহি স্থিতি।
অদ্যাপি নুপজৈ ঘোৰ নৰকৰ ভীতি।।
কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে কহে গতি হৰি নাম।
ঘুষিয়ো সঘনে নিৰন্তৰে ৰাম ৰাম।।
অৰ্থঃ
“কালে কেতিয়া ধৰে, তাৰ স্থিতি নাই। এতিয়াও ঘোৰ নৰকৰ ভয় নাই। কृष্ণৰ কিঙ্কৰে কয়, হৰি নামেই গতি। সঘনে নিৰন্তৰে ৰাম ৰাম ঘোষণা কৰা।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত হৰিনামৰ মাহাত্ম্য আৰু তাৰ প্ৰচাৰৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১৩
শুনি ঋষিসৱে সূতক প্রশংসে
চিৰঞ্জীৱ হোৱা বাপ।
কৃষ্ণৰ চৰিত্র অমৃত পিয়ায়া
খণ্ডালা সংসাৰ তাপ।।
কৰ্ম্মত আহ্মাৰ ভাগিল বিশ্বাস
বিঘিনি আত অশেষ।
হোম ধূমে ধূম্র কৰিলো শৰীৰ
পাইলো মাত্র মহাক্লেশ।।
অৰ্থঃ
ঋষিসকলে সূতক প্ৰশংসা কৰি ক’লে, “হে বাপ, তুমি চিৰঞ্জীৱ হোৱা। তুমি কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰৰ অমৃত পান কৰাই সংসাৰৰ তাপ দূৰ কৰিলা। মোৰ কৰ্ম্মত বিশ্বাস ভাগিল, বিঘিনি অসংখ্য। হোমৰ ধোঁৱাই মোৰ শৰীৰ ধূম্ৰ কৰিলে, মাত্ৰ মহাক্লেশ পাইলো।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ঋষিসকলে সূতক প্ৰশংসা কৰিছে আৰু কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰৰ অমৃতৰ মাহাত্ম্য বৰ্ণনা কৰিছে।
শ্লোক ৩১৪
পিয়ায়ো কৃষ্ণৰ পাদপদ্মমধু
পাতক হৌক নির্ম্মূল।
স্বর্গ মোক্ষ সুখ ভকত সঙ্গৰ
অল্পকো নুহিকে তুল।।
কোননো ৰসজ্ঞে কৃষ্ণৰ কথাত
বুলিবে ভৈলো তৃপিতি।
ব্রহ্মা পশুপতি নপাৱন্ত অন্ত
যাৰ গুণ গায়া নিতি।।
অৰ্থঃ
“কৃষ্ণৰ পাদপদ্মৰ মধু পান কৰাই পাপ নিৰ্মূল কৰক। স্বৰ্গ, মোক্ষ আৰু ভক্তসঙ্গৰ সুখৰ তুলনা নাই। কোন ৰসজ্ঞে কৃষ্ণৰ কথাত তৃপ্তি পায়? ব্ৰহ্মা আৰু শিৱেও যি গুণ নিত্য গায়, তাৰ অন্ত নাপায়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ পাদপদ্মৰ মধুৰ মাহাত্ম্য আৰু তেওঁৰ গুণৰ অপাৰতা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১৫
হেন জানি সূত কৃষ্ণত একান্ত
ভকত তুমি সাক্ষাত।
কৃষ্ণৰ নিৰ্ম্মল চৰিত্ৰ সকল
কহিয়ো আৱে আহ্মাত।।
যিটো পৰীক্ষিত নৃপতি ভকত
শুনিয়া যি মহাজ্ঞান।
কৃষ্ণৰ চৰণ পঙ্কজক পাইলা
এড়িয়া আনন্দে প্রাণ।।
অৰ্থঃ
“হেন জানি সূত, তুমি কৃষ্ণৰ একান্ত ভক্ত। কৃষ্ণৰ নিৰ্মল চৰিত্ৰ সকলো আমাক কহা। যি পৰীক্ষিত নৃপতিয়ে মহাজ্ঞান শুনি কৃষ্ণৰ চৰণপঙ্কজ পাই আনন্দে প্ৰাণ ত্যাগ কৰিলে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতক কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰ বৰ্ণনা কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১৬
সিটো শুক নৃপ সংবাদ অদ্ভুত
শ্রীভাগৱত নাম।
পুৰাণৰ সূৰ্য্য যত ভকতৰ
সাধৈ আতি প্রীতিকাম।।
কৃষ্ণৰ চৰিত্র আনন্দে আপ্লুত
সৰ্ব্ব বেদান্তৰো সাৰ।
কহিয়ো সমস্ত দুখ হৌক অন্ত
শ্ৰৱণে আৱে আহ্মাৰ।।
অৰ্থঃ
“শুক আৰু নৃপতিৰ সংবাদ অদ্ভুত, ইয়াৰ নাম শ্ৰীভাগৱত। ই পুৰাণৰ সূৰ্য্য, যি ভক্তসকলৰ প্ৰীতিকামনা সাধে। কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰ আনন্দে আপ্লুত কৰে, ই সকলো বেদান্তৰ সাৰ। আমাৰ শ্ৰৱণেৰে সকলো দুখৰ অন্ত হওক।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত শ্ৰীভাগৱতৰ মাহাত্ম্য আৰু কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩১৭
ঋষি সমস্তৰ আদৰ দেখিয়া
পৰম হৰিষ ভৈলা।
আপোনাক পাচে প্রশংসা কৰিয়া
সূতে কহিবাক লৈলা।।
যদি সূত জাতি আমি অকুলীন
একোৰে নুহিকো কাজী।
তুমিসৱ মহা জ্ঞানীৰ আদৰে
সাফলিলো জন্ম আজি।।
অৰ্থঃ
ঋষিসকলৰ আদৰ দেখি সূত পৰম হৰষিত হ’ল। তেওঁ নিজকে প্ৰশংসা কৰি ক’বলৈ ধৰিলে, “যদি সূত জাতি আৰু মই অকুলীন, তথাপি তোমালোক মহাজ্ঞানীসকলৰ আদৰে মোৰ জন্ম সাফল কৰিলে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতে ঋষিসকলৰ আদৰত আনন্দ প্ৰকাশ কৰিছে।
শ্লোক ৩১৮
আমি অন্ত্যজাতি হেন মন দুঃখ
আৱেসে মোৰ গুচিলা।
তুমি সব মহা জনে কৃষ্ণকথা
যিহেতু মোত পুছিলা।।
একান্ত ভকতে কৰে সম্ভাষণ
যদিবা গ্রাম্য আলাপে।
তথাপি সমস্তে পুৰুষক এৰৈ
অনেক জন্মৰ পাপে।।
অৰ্থঃ
“মই অন্ত্যজাতি, এনে মনৰ দুখ এতিয়া গুচিল। তোমালোক মহাজনে কৃষ্ণকথা মোত সুধিলা। একান্ত ভক্তই যদিও গ্রাম্য আলাপ কৰে, তথাপি তেওঁ অনেক জন্মৰ পাপ এৰে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতে কৃষ্ণকথাৰ মাহাত্ম্য আৰু ভক্তৰ প্ৰতি থকা শ্ৰদ্ধা প্ৰকাশ কৰিছে।
শ্লোক ৩১৯
মহা ভকতৰ পৰম আশ্রয়
ভগৱন্ত আত্মাৰাম।
যিটোজনে এক শৰণ ধৰিয়া
সুমৰৈ তাহানে নাম।।
সেহি ভকতৰ যদি নাম লৱৈ
চাণ্ডালো হোৱৈ পৱিত্র।
হৰিনামে শুদ্ধ কৰিবে ইহাত
আছৈ কোন আৱে চিত্র।।
অৰ্থঃ
“মহাভক্তৰ পৰম আশ্ৰয় ভগৱন্ত আত্মাৰাম। যি জনে এক শৰণ ধৰি তেওঁৰ নাম স্মৰণ কৰে, সেই ভক্তৰ নাম ল’লে চাণ্ডালো পৱিত্ৰ হয়। হৰিনামে শুদ্ধ কৰাত আচৰিত কি আছে?”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত হৰিনামৰ মাহাত্ম্য আৰু ভক্তৰ পৱিত্ৰতাৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩২০
হেন ভগৱন্ত অনন্ত শকতি
গুণে সম নাহি যাক।
হেন জন নাই ত্রৈলোক্য ভিতৰে
জানৈ তান মহিমাক।।
ব্রহ্মা আদি দেৱে প্রার্থনা কৰন্ত
তাকো এৰি লক্ষ্মীদেৱী।
নবাঞ্ছন্ত কৃষ্ণে তথাপি থাকন্ত
চৰণ ৰেণুক সেৱি।।
অৰ্থঃ
“ভগৱন্ত অনন্ত শক্তিৰ গুণৰ সমান নাই। ত্ৰৈলোক্যত তেওঁৰ মহিমা কোনেও নাজানে। ব্ৰহ্মা আদি দেৱতাই তেওঁক প্ৰাৰ্থনা কৰে, লক্ষ্মীদেৱীয়েও তেওঁক এৰে, তথাপি কৃষ্ণে তেওঁৰ চৰণ ৰেণুক সেৱা কৰে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ অপাৰ মহিমা আৰু তেওঁৰ ভক্তৰ প্ৰতি থকা প্ৰেম বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩২১
যাৰ পদনখে ব্রহ্মাণ্ড ফুটাইলা
পৰৈ জলধাৰা বই।
দিলা অর্ঘ্য পাৱে সেহি জলে বিধি
কমণ্ডলু পাতি লই।।
সেহি অর্ঘ্য জলে গঙ্গা হুয়া জাত
জগত পৱিত্ৰ কৰে।
প্রভু পাদোদক বুলি মাথা পাতি
ধৰিলন্ত মহেশ্বৰে।।
অৰ্থঃ
“যাৰ পদনখে ব্ৰহ্মাণ্ড ফুটাই জলধাৰা বৈছিল, সেই জলত ব্ৰহ্মাই কমণ্ডলু পাতি অৰ্ঘ্য দিলে। সেই অৰ্ঘ্য জলৰ পৰা গঙ্গা জন্মিল, যিয়ে জগত পৱিত্ৰ কৰে। প্ৰভুৰ পাদোদক বুলি মহেশ্বৰে মাথা পাতি ধৰিলে।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ পদনখৰ মহিমা আৰু গঙ্গাৰ উৎপত্তিৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩২২
দেৱতাৰো দেৱ পৰম ঈশ্বৰ
হেনয় কৃষ্ণক তেজি।
গুৰু দ্রোহ কৰি কোননো পামৰে
মৰিবে আনক ভজি।।
কৃষ্ণেসে পৰম সুহৃদ ঈশ্বৰ
কৃষ্ণেসে পৰম, দেৱ।
সৃষ্টি স্থিতি লয় কৃষ্ণেসে কৰয়
কৃষ্ণক কৰোহো সেৱ।।
অৰ্থঃ
“দেৱতাসকলৰো দেৱ, পৰম ঈশ্বৰ কৃষ্ণক ত্যাগ কৰি গুৰু দ্ৰোহ কৰি কোন পামৰে আনক ভজি মৰিব? কৃষ্ণেই পৰম সুহৃদ, ঈশ্বৰ আৰু দেৱ। সৃষ্টি, স্থিতি আৰু লয় কৃষ্ণেই কৰে, মই কৃষ্ণক সেৱা কৰোঁ।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ পৰম ঈশ্বৰত্ব আৰু তেওঁৰ সেৱাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩২৩
কৃষ্ণৰ চৰিত্র পুছিলা আহ্মাত
কৈবো যেন লৱৈ মতি।
প্ৰভুৰ পৰম লীলাক সমস্তে
কহিবে কাৰ শকতি।।
পখা অনুৰূপে উড়া কৰৈ পক্ষী
নপাই আকাশৰ অন্ত।
সেহিমতে কৃষ্ণ লীলা গুণ গাৱৈ
যতেক মহা মহন্ত।।
অৰ্থঃ
“কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰৰ কথা মোত সুধিলা, মই কেনেকৈ ক’ম? প্ৰভুৰ পৰম লীলা সকলো কাৰ শক্তিৰে ক’ব পাৰে? পক্ষীয়ে পাখি অনুৰূপে উৰি আকাশৰ অন্ত নাপায়, তেনেকৈ মহামহন্তসকলে কৃষ্ণৰ লীলা গুণ গায়।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত কৃষ্ণৰ লীলা বৰ্ণনা কৰাৰ অসাধ্যতাৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।
শ্লোক ৩২৪
কিনো মহাভাগ তোমাসাৰ আগে
কহিবো কৃষ্ণৰ লীলা।।
বান্ধৱৰ কথা পুছিলা সম্যকে
মোক জীৱ দান দিলা৷৷
এতেক বোলন্তে প্রেম উপজিল
তনু পুলিকত ভৈলা।।
নেত্ৰৰ লোতক দুয়ো হাতে মুছি।
নমাতি স্তম্ভিয়া ৰৈলা।।
অৰ্থঃ
“হে মহাভাগ, তোমালোকৰ আগত কৃষ্ণৰ লীলা ক’ম। বান্ধৱৰ কথা সুধি মোক জীৱ দান দিলা। এই বুলি কৈ থাকোতে প্ৰেম উপজিল, শৰীৰ পুলকিত হ’ল। চকুৰ লোতক দুয়ো হাতেৰে মুচি নমাতি স্তম্ভিত হৈ ৰ’ল।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতে কৃষ্ণৰ লীলা বৰ্ণনা কৰোঁতে প্ৰেমত আপ্লুত হৈছে।
শ্লোক ৩২৫
নমো নমো নমো জগত জনক
কৃষ্ণ ইষ্টদেৱ মোৰ।।
যাহাৰ স্মৰণে হৰয় তেখনে
পৰম আপদ ঘোৰ।।
কায় বাক্য মনে এহিসে বাঞ্ছোহো
তোহ্মাত থাকোক মতি।
জন্মে জন্মে মোৰ মনে নছাড়োক
তোহ্মাৰ চৰণে ৰতি।।
অৰ্থঃ
“নমো নমো নমো জগত জনক কৃষ্ণ, মোৰ ইষ্টদেৱ। যি স্মৰণ কৰিলে পৰম আপদ দূৰ হয়। কায়, বাক্য, মনে মই এইয়াই বাঞ্ছা কৰোঁ, তুমি মোৰ মনত থাকিবা। জন্মে জন্মে মোৰ মনত তোমাৰ চৰণত ৰতি নেৰিব।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতে কৃষ্ণৰ প্ৰতি আন্তৰিক প্ৰাৰ্থনা প্ৰকাশ কৰিছে।
শ্লোক ৩২৬
অৰুণ চৰণ চিত্তত থাকোক
দুষ্মহ মৰণ দুখে।
সংসাৰতে সাৰ ৰাম কৃষ্ণ নাম
নুগুচোক মোৰ মুখে।।
কৃষ্ণ কথা কর্ণে থাকোক সদায়ে
এতেক প্রার্থো তোহ্মাত।
হৌক সাধুসঙ্গ নৌক মনভঙ্গ
তোহ্মাৰ প্ৰভু সেৱাত।।
অৰ্থঃ
“অৰুণ চৰণ মোৰ চিত্তত থাকক, দুষ্মহ মৰণৰ দুখত। সংসাৰত সাৰ ৰাম-কৃষ্ণ নাম মোৰ মুখৰ পৰা নুগুচোক। কৃষ্ণকথা মোৰ কাণত সদায় থাকক, এইয়াই মই তোমাত প্ৰাৰ্থনা কৰোঁ। সাধুসঙ্গ হওক, মন ভঙ্গ নহওক তোমাৰ প্ৰভু সেৱাত।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত সূতে কৃষ্ণৰ সেৱা আৰু সাধুসঙ্গৰ প্ৰাৰ্থনা কৰিছে।
শ্লোক ৩২৬
অৰুণ চৰণ চিত্তত থাকোক
দুষ্মহ মৰণ দুখে।
সংসাৰতে সাৰ ৰাম কৃষ্ণ নাম
নুগুচোক মোৰ মুখে।।
কৃষ্ণ কথা কর্ণে থাকোক সদায়ে
এতেক প্রার্থো তোহ্মাত।
হৌক সাধুসঙ্গ নৌক মনভঙ্গ
তোহ্মাৰ প্ৰভু সেৱাত।।
অৰ্থঃ
“হে কৃষ্ণ, তোমাৰ অৰুণ চৰণ মোৰ চিত্তত থাকক, যাতে মই মৰণৰ দুখ সহিব পাৰো। সংসাৰত সাৰ ৰাম-কৃষ্ণ নাম মোৰ মুখৰ পৰা নুগুচোক। কৃষ্ণকথা মোৰ কাণত সদায় থাকক, এইয়াই মই তোমাত প্ৰাৰ্থনা কৰোঁ। সাধুসঙ্গ হওক, আৰু তোমাৰ সেৱাত মোৰ মন ভঙ্গ নহওক।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ভক্তই কৃষ্ণৰ চৰণত শৰণ লৈছে আৰু সংসাৰৰ দুখৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ ৰাম-কৃষ্ণ নামৰ মাহাত্ম্য আৰু সাধুসঙ্গৰ প্ৰাৰ্থনা কৰিছে। ভক্তই কৃষ্ণৰ সেৱাত অটল থাকিবলৈ ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰিছে।
শ্লোক ৩২৭
মঞি মহা অন্ধ দেখিয়ো নেদেখো
দুর্ঘোৰ ঘোৰ মৰণ।।
হে যদুপতি তুমি মোৰ গতি
তোহ্মাত লৈলো শৰণ।।
চৰণে বিক্রয় গৈলো কৃপাময়
নকৰিবা বাপ ছদ্ম।
যৈতে তৈতে মৰো যেন নাপাসৰো
অৰুণ চৰণ পদ্ম৷৷
অৰ্থঃ
“মই মহা অন্ধ, দেখিও নেদেখো, দুৰ্ঘোৰ মৰণৰ ভয়ত আছো। হে যদুপতি, তুমিয়েই মোৰ গতি, তোমাতেই মই শৰণ লৈছো। তোমাৰ চৰণত বিক্ৰী হৈছো, হে কৃপাময়, মোক ছলনা নকৰিবা। য’তে ত’তে মৰো, যেন তোমাৰ অৰুণ চৰণপদ্মক নাপাহৰো।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ভক্তই কৃষ্ণৰ চৰণত সম্পূৰ্ণৰূপে আত্মসমৰ্পণ কৰিছে। তেওঁ মৃত্যুৰ ভয়ত কৃষ্ণৰ চৰণত শৰণ লৈছে আৰু কৃষ্ণৰ কৃপা বিচাৰিছে।
শ্লোক ৩২৮
কত কোটি জন্ম সংসাৰত ভ্রমো
নেৰাইলো যাতনা তাপ।
লোভে মোহে অন্ধ ভৈলো প্রাণ কৃষ্ণ
তোহ্মাক নজানি বাপ।।
মঞি মহাদীন তুমি দয়াশীল
কৰিয়ো উচিত কাম।।
কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে কহে নিৰন্তৰে
ডাকি বোলা ৰাম ৰাম।।
অৰ্থঃ
“কত কোটি জন্ম সংসাৰত ভ্ৰমি থাকোঁ, যাতনা আৰু তাপৰ পৰা নিস্তাৰ পোৱা নাই। লোভ আৰু মোহত অন্ধ হৈ মই কৃষ্ণক নাজানিলো, হে বাপ। মই মহাদীন, তুমি দয়াশীল, মোৰ উচিত কাম কৰা। কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰে নিৰন্তৰে কয়, ডাঙৰকৈ কয় ‘ৰাম ৰাম’।”
ব্যাখ্যাঃ
ইয়াত ভক্তই সংসাৰৰ যাতনা আৰু দুখৰ কথা উল্লেখ কৰিছে আৰু কৃষ্ণৰ দয়া বিচাৰিছে। তেওঁ কৃষ্ণৰ কিঙ্কৰ হৈ ৰামনামৰ প্ৰচাৰ কৰিছে।
সাৰাংশঃ
শ্লোকবোৰত ৰজা পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰ, কৃষ্ণভক্তিৰ মাহাত্ম্য আৰু কলি যুগত ধৰ্মৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কৃষ্ণনাম আৰু ৰামনামৰ প্ৰচাৰৰ দ্বাৰা কলি যুগত মোক্ষ লাভ কৰিব পাৰি বুলি কোৱা হৈছে।এই শ্লোকবোৰত ৰজা পৰীক্ষিতৰ চৰিত্ৰ, কৃষ্ণভক্তিৰ মাহাত্ম্য আৰু কলি যুগত ধৰ্মৰ গুৰুত্বৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
