জ্ঞানমূলক বিকাশ হৈছে শিশু বিকাশৰ এটা জটিল ক্ষেত্ৰ যিয়ে চিন্তা, যুক্তি, সমস্যা সমাধান, আৰু স্মৃতিশক্তিকে ধৰি মানসিক প্ৰক্ৰিয়াৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশক বুজায়। জ্ঞানমূলক বিকাশ হৈছে শিশুকালৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা আৰু গোটেই শৈশৱ আৰু কৈশোৰ কালত চলি থকা ক্ৰমান্বয়ে আৰু অবিৰত প্ৰক্ৰিয়া। জ্ঞানমূলক বিকাশৰ বিভিন্ন পৰ্যায়সমূহ বুজাটো শিক্ষাবিদসকলৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয় যিয়ে প্ৰতিজন শিশুৰ নিৰ্দিষ্ট প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিব পৰাকৈ ফলপ্ৰসূ পাঠদান কৌশল আৰু শিক্ষণ পৰিৱেশৰ ডিজাইন কৰিব পাৰে।
জ্ঞানমূলক বিকাশৰ তত্ত্ব
জ্ঞানমূলক বিকাশৰ কেইবাটাও তত্ত্ব আছে, য’ত আছে:
পিয়াজেৰ জ্ঞানমূলক বিকাশ তত্ত্ব: এই তত্ত্বই প্ৰস্তাৱ কৰে যে শিশুৱে জ্ঞানমূলক বিকাশৰ চাৰিটা পৰ্যায়ৰ মাজেৰে আগবাঢ়ি যায়, প্ৰতিটো পৰ্যায়ৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে অনন্য জ্ঞানমূলক ক্ষমতা।
সংবেদনশীল গতিশীল পৰ্যায় (জন্মৰ পৰা ২ বছৰলৈকে): এই পৰ্যায়ত শিশুৱে নিজৰ চৌপাশৰ জগতখন অন্বেষণ আৰু বুজিবলৈ নিজৰ সংবেদনশীল অভিজ্ঞতাক নিজৰ চলনশীল ক্ৰিয়াৰ সৈতে সমন্বয় সাধন কৰাৰ ক্ষমতা গঢ়ি তোলে।
অস্ত্ৰোপচাৰৰ পূৰ্বে (২ৰ পৰা ৭ বছৰ): এই পৰ্যায়ত শিশুৱে প্ৰতীকী চিন্তা আৰু ভাষাৰ দক্ষতা বিকাশ কৰে, কিন্তু তথাপিও তেওঁলোকে যুক্তিসংগত চিন্তা আৰু বিমূৰ্ত ধাৰণা বুজিবলৈ সংগ্ৰাম কৰে।
কংক্ৰিট কাৰ্য্যকৰী পৰ্যায় (৭ৰ পৰা ১১ বছৰ): এই পৰ্যায়ত শিশুৱে যুক্তিসংগত চিন্তাধাৰা আৰু কংক্ৰিট কাৰ্য্যকলাপ, যেনে সংৰক্ষণ আৰু শ্ৰেণীবিভাজনৰ বিষয়ে বুজাবুজি গঢ়ি তোলে।
আনুষ্ঠানিক কাৰ্য্যকৰী পৰ্যায় (১১ বছৰ আৰু তাতকৈ অধিক): এই পৰ্যায়ত শিশুৱে বিমূৰ্তভাৱে চিন্তা কৰাৰ ক্ষমতা, যুক্তিসংগতভাৱে যুক্তি দিব পৰা আৰু কাল্পনিক চিন্তাধাৰাত লিপ্ত হোৱাৰ ক্ষমতা গঢ়ি তোলে।
ভাইগটস্কিৰ সামাজিক সাংস্কৃতিক তত্ত্বঃ এই তত্ত্বই শিশুৰ জ্ঞানমূলক বিকাশত সংস্কৃতি আৰু সামাজিক পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ ভূমিকাক গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
জ’ন অৱ প্ৰক্সিমেল ডেভেলপমেণ্ট (ZPD): ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল শিশুৱে অধিক জ্ঞানী ব্যক্তিৰ সহায়ত কৰিব পৰা কামৰ পৰিসৰ, যিয়ে শিশুৱে স্বতন্ত্ৰভাৱে কি কৰিব পাৰে আৰু নিৰ্দেশনাৰ দ্বাৰা কি লাভ কৰিব পাৰে তাৰ মাজৰ ব্যৱধান দূৰ কৰাত সহায় কৰে।
Scaffolding : ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল অধিক জ্ঞানী ব্যক্তি যেনে শিক্ষক বা অভিভাৱকে শিশুক জ্ঞানমূলক বিকাশৰ সম্পূৰ্ণ সম্ভাৱনা লাভ কৰাত সহায় কৰিবলৈ প্ৰদান কৰা সহায় আৰু নিৰ্দেশনা।
তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ তত্ত্ব: এই তত্ত্বই প্ৰস্তাৱ কৰে যে জ্ঞানমূলক বিকাশ হৈছে তথ্য আহৰণ, সংৰক্ষণ আৰু ব্যৱহাৰৰ এক প্ৰক্ৰিয়া।
মনোযোগ: প্ৰাসংগিক তথ্যৰ প্ৰতি মনোনিৱেশ আৰু মনোযোগ দিয়াৰ ক্ষমতা।
স্মৃতিশক্তি: তথ্য সংৰক্ষণ আৰু উদ্ধাৰ কৰাৰ ক্ষমতা।
সমস্যা সমাধান: তথ্য ব্যৱহাৰ কৰি সমস্যা সমাধান আৰু সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষমতা।
শিশুৰ জ্ঞানমূলক বিকাশত সহায় কৰিব পৰা শিক্ষাবিজ্ঞানৰ পদ্ধতিসমূহ
শিশুৰ জ্ঞানমূলক বিকাশত সহায় কৰিব পৰা শিক্ষাবিজ্ঞানৰ পদ্ধতিসমূহৰ ভিতৰত আছে:
- কৌতুহল আৰু আৱিষ্কাৰক প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ অন্বেষণ, পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা, আৰু সমস্যা সমাধানৰ সুযোগ প্ৰদান কৰা।
- মুকলি প্ৰশ্ন সুধি সমালোচনাত্মক চিন্তা আৰু যুক্তিৰ দক্ষতাক উৎসাহিত কৰা আৰু আলোচনা আৰু চিন্তা-চৰ্চাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰা।
- শিক্ষণ সমৰ্থন কৰিবলৈ বিভিন্ন ধৰণৰ সামগ্ৰী আৰু সম্পদ আগবঢ়োৱা, যেনে কিতাপ, প্ৰযুক্তি, আৰু হেতালি খেলা।
- সক্ৰিয় নিয়োজিততা আৰু অংশগ্ৰহণক প্ৰসাৰিত কৰা সহায়ক আৰু প্ৰত্যাহ্বানমূলক শিক্ষণ পৰিৱেশ প্ৰদান কৰা।
সামৰণিত ক’বলৈ গ’লে জ্ঞানমূলক বিকাশ হৈছে শিশু বিকাশৰ এক জটিল ক্ষেত্ৰ যিয়ে বৌদ্ধিক বৃদ্ধি আৰু শৈক্ষিক সফলতাৰ ভেটি স্থাপন কৰে। জ্ঞানমূলক বিকাশৰ বিভিন্ন পৰ্যায়সমূহ বুজি পাই আৰু অন্বেষণ, পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা, সমালোচনাত্মক চিন্তাধাৰা, আৰু সমস্যা সমাধানক সমৰ্থন কৰা শিক্ষাবিজ্ঞানৰ পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰি শিক্ষাবিদসকলে শিশুৰ জ্ঞানমূলক বিকাশ আৰু শিক্ষণক প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰে।
Also Read: শিশু শাৰীৰিক বিকাশ (Physical Development